ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშში მნიშვნელოვანი ყურადღება დაეთმო საქართველოში მართლმსაჯულების საკითხს.
როგორც ანგარიშში ვკითხულობთ, მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუცია და კანონი ითვალისწინებს დამოუკიდებელ სასამართლო სისტემას, სასამართლოს დამოუკიდებლობასა და მიუკერძოებლობაში ჩარევის ნიშნები მაინც რჩება.
დოკუმენტის მიხედვით, მოსამართლეები დაუცველნი იყვნენ პოლიტიკური ზეწოლისგან სასამართლო სისტემის შიგნით და გარეთ.
,,სახალხო დამცველის აპარატი, კოალიცია დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისათვის და საერთაშორისო საზოგადოება განაგრძობდნენ შეშფოთებას სასამართლო დამოუკიდებლობის არარსებობასთან დაკავშირებით. წლის განმავლობაში მათ ხაზი გაუსვეს პრობლემებს, მათ შორის მოსამართლეთა ჯგუფის გავლენას, რომელიც ძირითადად შედგებოდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებისა და სასამართლოს თავმჯდომარეებისგან, რომლებიც სავარაუდოდ ახშობდნენ კრიტიკულ მოსაზრებებს სასამართლო სისტემაში და ხელს უშლიდნენ სასამართლოს დამოუკიდებლობის განმტკიცების წინადადებებს.
არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გავლენიანი და არარეფორმისტული მოსამართლეების ამ ჯგუფს "კლანი" უწოდეს. მათ ხაზგასმით აღიარეს უმაღლესი საბჭოს უფლებამოსილების გავლენა ცალკეული მოსამართლეების დამოუკიდებლობაზე, საქმის განაწილების სისტემის მანიპულირება, უმაღლესი საბჭოს საქმიანობის გამჭვირვალობის ნაკლებობა და უმაღლესი საბჭოს მოსამართლეთა და სასამართლოთა თავმჯდომარეების დანიშვნის ხარვეზები.
სახალხო დამცველის აპარატი, კოალიცია დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისათვის და საერთაშორისო საზოგადოება აგრძელებდნენ ნაკლოვანებების ხაზგასმას 2017 წლის საკანონმდებლო პაკეტში, რომელიც არაფორმალურად ცნობილია როგორც "სასამართლო რეფორმის მესამე ტალღა".
მათ ხაზი გაუსვეს კანონების შესრულების პრობლემებს და ხაზი გაუსვეს სასამართლოს დამოუკიდებლობის გამოწვევებს, მათ შორის, ყველა სასამართლოს დონეზე მოსამართლეთა შერჩევის არასწორი პროცესები, მათ შორის მთელი ცხოვრების განმავლობაში დანიშვნები, რის გამოც სასამართლო სისტემა დაუცველი იყო პოლიტიკური გავლენისგან.
2019 წლის დეკემბერში პარლამენტმა მიიღო სასამართლო რეფორმის "მეოთხე ტალღა". კანონმდებლობა მოიცავს რამდენიმე მნიშვნელოვან დებულებას, საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის საფუძველზე, რომელიც მიზნად ისახავს უფრო მეტი გამჭვირვალობის, ანგარიშვალდებულებისა და დამოუკიდებლობის შექმნას სასამართლო სისტემაში, ისეთ სფეროებში, როგორიცაა სასამართლო დისციპლინა, დანიშვნები და სამუშაოების დატვირთვა.
ამასთან, პაკეტმა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ინდივიდუალური სასამართლოს თავმჯდომარეების არჩევის უფლებამოსილება დატოვა; არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გააფრთხილეს, რომ ეს ძალა საშუალებას მისცემს უმაღლეს საბჭოს გააგრძელოს გავლენა ცალკეულ მოსამართლეებზე. არასამთავრობო ორგანიზაციებმა განაცხადეს, რომ სასამართლოს ერთ – ერთი ბერკეტი, რომელიც გამოიყენება შედეგების გავლენაზე, იყო ვიწრო სპეციალიზებული პალატების შექმნა უფრო დიდ სასამართლოებში, შემთხვევითი საქმის მინიჭების პროცესის მანიპულირების მიზნით. მათი შეხედულებისამებრ, სასამართლოს თავმჯდომარეებმა მოსამართლეები დანიშნეს ვიწროდ სპეციალიზირებულ პალატებში, მკაფიო წესებისა და წინასწარ დადგენილი კრიტერიუმების გარეშე. სასამართლოს თავმჯდომარეს შეეძლო ნებისმიერ დროს შეცვალოს ვიწრო სპეციალიზებული პალატების შემადგენლობა და შეცვალოს მოსამართლის სპეციალიზაცია. თავმჯდომარეებს იურიდიულად არ მოეთხოვებოდათ ასეთი გადაწყვეტილების დასაბუთება.
პრობლემად დარჩა მოსამართლეთა ერთი სასამართლოდან მეორეში გადაყვანის დიდი ხნის პრაქტიკა. გადაწყვეტილებებს გადარიცხვების შესახებ იღებდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭო; ამასთან, ეს გადაწყვეტილებები დაუსაბუთებელი იყო. არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გააფრთხილეს მოსამართლეთა კონკურენციის გარეშე ადმინისტრაციული პალატებისა და გამგეობებისთვის გადაყვანა, 31 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებამდე ორი თვით ადრე, ყველაზე სტრატეგიულ და გადატვირთულ სამ სასამართლოში, თბილისის და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოებში და თბილისის საქალაქო სასამართლოში.
ადმინისტრაციული პალატები განიხილავენ საარჩევნო დავებს. ადმინისტრაციული პალატების კოლეგიებში გადაყვანილი მოსამართლეთა უმეტესობა იყო დაკავშირებული "კლანის" წარმომადგენლებთან და თითქმის ყველა მათგანი ასოცირდებოდა გახმაურებულ საქმეებთან.
არასამთავრობო ორგანიზაციებმა განაცხადეს, რომ სასამართლოები არ იყენებდნენ საარჩევნო ადმინისტრაციის ორგანოების ეფექტურ შემოწმებას 31 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ საუბნო და საოლქო საარჩევნო კომისიის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების გასაჩივრების დროს. იუსტიციის უმაღლესი სასამართლოს მიერ 12 ნოემბერს გამოქვეყნებული სტატისტიკის თანახმად, სასამართლო სისტემაში 96 საარჩევნო დავამ მიაღწია. სასამართლოებმა მათ მხოლოდ 16 პროცენტი შეინარჩუნეს.
ერთ შემთხვევაში, ბოლნისის სასამართლომ, რასაც მოჰყვა თბილისის სააპელაციო სასამართლო, უარი თქვა უბანზე ხმების გაუქმებაზე ან განმეორებით ხმის მიცემაზე, მას შემდეგ რაც ვიდეო მტკიცებულებებმა აჩვენა, რომ ბოლნისში ერთმა პირმა უკანონოდ მისცა ხმა იმავე უბანზე.
არასამთავრობო ორგანიზაციების მტკიცებით, იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ მიზანმიმართულად ვერ მოახერხა სასამართლოში პრობლემური დატვირთვების დაგროვება, რათა შენარჩუნებულიყო მოსამართლეებზე ზემოქმედების მძლავრი ბერკეტი. შეფერხების გამო, მოსამართლეთა აბსოლუტურმა უმრავლესობამ ვერ შეასრულა საქმის განხილვის კანონიერი პირობები, რაც შეიძლება დაექვემდებაროს სასამართლო დისციპლინას. იუსტიციის უმაღლეს საბჭოსთან არსებულ სასამართლო დისციპლინის ინსპექტორის აპარატის თანახმად, წლის პირველ კვარტალში დაფიქსირებული 60 საჩივრიდან 40 საქმე ეხებოდა შეფერხებას.
რეფორმების ამ "ტალღების" მიუხედავად, 23 ივნისს კოალიციამ დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულების შესახებ განაცხადა: "საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან თითქმის 30 წლის განმავლობაში ქვეყანას ჯერ კიდევ არ შეეძლო დამოუკიდებელი სასამართლოს შექმნა. სამწუხაროდ, ჩვენ კვლავ ვსაუბრობთ სასამართლო პოლიტიკურ გავლენაზე და კორუფციაზე. ეს უკანასკნელნი კვლავ ვერ ახერხებენ მთავრობის სხვა შტოების შეკავებას და კონტროლს, ხოლო სასამართლო გადაწყვეტილებები არსებითად არ შეესაბამება ადამიანის უფლებების სტანდარტებს და სამართლიანობას. ” კოალიციამ დაადანაშაულა ის, რასაც იგი აღწერს, როგორც "კლანზე დაფუძნებულ მმართველობას" სასამართლო სისტემაში, რეფორმების "ტალღების" მარცხში სასამართლო სისტემის მნიშვნელოვნად შეცვლისთვის.
კანონის თანახმად, მოსამართლეთა კონფერენცია არის სასამართლო თვითმმართველი ორგანო, რომელიც შედგება ქვეყნის სასამართლოების ყველა მოსამართლისგან. 30 ოქტომბერს მოწვეული ორგანოს მოწვევის დროს, მონაწილეებმა აირჩიეს ორი ახალი მოსამართლე წევრი და იუსტიციის უმაღლესი სასამართლოს მდივანი. კოალიციამ დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულების შესახებ გააკრიტიკა სხდომის ჩატარების გადაწყვეტილება საპარლამენტო არჩევნებამდე ერთი დღით ადრე და ორი ახალი წევრისა და მდივნის არჩევა. სასამართლო სისტემა, რომლის მიზანია იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში კლანისთვის ლოიალური და მისაღები წევრების ოთხწლიანი ყოფნა.
2019 წლის მაისში პარლამენტმა მიიღო ცვლილებები უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების შერჩევის შესახებ. 2019 წლის სექტემბერში ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (ეუთო) დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისმა (ODIHR) გამოაქვეყნა მოხსენება, რომელშიც კრიტიკულია შეტანილი ცვლილებები და უმაღლესი საბჭოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის შერჩევის პროცესი. ODIHR– მა დაასკვნა, რომ ცვლილებები არ ითვალისწინებს ღია, გამჭვირვალე და დამსახურებაზე დაფუძნებული შერჩევის სისტემას და სრულად არ შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტებს. ODIHR– მა გამოავლინა რამდენიმე ხარვეზი იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შერჩევის პროცესში და გააკრიტიკა უზენაესი სასამართლოს კანდიდატების ინტერვიუები, როგორც ”უაღრესად არაფუნქციური და არაპროფესიონალური”. მან ასევე აღნიშნა, რომ პროცესის გამჭვირვალობის ნაკლებობამ შეიძლება დაარღვიოს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე -6 მუხლი, რომელიც ითვალისწინებს დამოუკიდებელ და მიუკერძოებელ ტრიბუნალის ძირითად დებულებებს.
საზოგადოებრივი მოსმენების ხანგრძლივი პროცესის შემდეგ, რომლის დროსაც უამრავ კანდიდატს გაუჭირდა ექსპერტიზის ან დამოუკიდებლობის დემონსტრირება, 2019 წლის დეკემბერში პარლამენტმა უმაღლესი საბჭოს 20 კანდიდატიდან 14 დანიშნა უზენაეს სასამართლოში უვადოდ დანიშვნისთვის. კოალიციამ დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისათვის 14 დანიშნულ მოსამართლეს უწოდა ”კლანის ერთგული”.
2019 წლის ნოემბერში საკონსტიტუციო სასამართლოში წარდგენილ საქმეზე, სახალხო დამცველის აპარატმა ეჭვქვეშ დააყენა უზენაესი სასამართლოს შერჩევის პროცესის მარეგულირებელი ცვლილებების კონსტიტუციურობა, ამტკიცებდა, რომ ისინი არღვევდნენ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. 30 ივლისს, გაყოფილი ხმით 4 – ის წინააღმდეგ 4 – ის წინააღმდეგ, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა უარყო ოფისის სარჩელი და მიიჩნია, რომ უმაღლესი საბჭოს არჩევის პროცესი იყო კონსტიტუციური. სახალხო დამცველის აპარატმა უპასუხა, რომ გადაწყვეტილებამ დაარღვია გამჭვირვალობის პრინციპი და კიდევ უფრო შეარყია ნდობა სასამართლო სისტემის მიმართ. 16 სექტემბერს დამოუკიდებელმა მედიასაშუალებამ Civil.ge იუწყება: ”30 ივლისის განჩინებამ კიდევ ერთხელ დაადასტურა მმართველი პარტია” ქართული ოცნების ”მიერ საქართველოს სასამართლო სისტემის ყველა ინსტანციისა და შტოს თითქმის სრული აღება”. 23 ოქტომბერს, საერთაშორისო გამჭვირვალობის (TI) საქართველოს ცნობით, სასამართლო სისტემა სრულად კონტროლდება მოსამართლეთა ჯგუფის მიერ, რომელსაც "კლანი" უწოდებენ.
აპრილიდან მაისამდე უზენაესი სასამართლოს პლენუმმა საკონსტიტუციო სასამართლოში ორი სადავო მოსამართლე დანიშნა. არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გააკრიტიკეს გაუმჭვირვალე პროცესი და აღნიშნეს, რომ შერჩევის გადაწყვეტილებები დახურულ კარს მიღმა ტარდებოდა, კანდიდატის ინფორმაცია არ იყო გაზიარებული დანიშვნამდე და საზოგადოებას არ ჰქონდა შანსი კომენტარი გაეკეთებინა კანდიდატების სამუშაოსთვის.
რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციამ აღნიშნა, რომ დანიშვნების მიმართ საზოგადოების ნდობა მოითხოვს ღია პროცესების ჩატარებას, რაც საზოგადოებაში კომენტარის გაკეთების საშუალებას იძლევა. კოალიციამ დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისათვის გამოხატა ”სერიოზული შეშფოთება” ორი მოსამართლის კვალიფიკაციისა და მთლიანობის გამო და მათი დანიშვნა ”კლანისადმი ერთგულებას” მიაწოდა.
ივნისში იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ გამოაცხადა ღია კონკურსი 99 ვაკანტური თანამდებობის დასაკავებლად. 2018 წლის შემდეგ უმაღლესმა საბჭომ არ გამოიყენა ღია კონკურსი პირველი ინსტანციის სასამართლოს და სააპელაციო სასამართლოს ვაკანსიების დასაკავებლად. 18 ნოემბერს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ დაასრულა კონკურსი მხოლოდ 36 ვაკანტური ადგილის შევსებით. კონკურსის შედეგად, სისტემაში შევიდა 24 ახალი მოსამართლე, რომლებიც იუსტიციის უმაღლესი სკოლის კურსდამთავრებულები იყვნენ. უფრო მეტიც, იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ ოთხი სხდომა და რვა ყოფილი მოსამართლე დანიშნა. სამი კანდიდატი დაინიშნა სააპელაციო სასამართლოებში, ვაკანტური დარჩა 10 თანამდებობა, ხოლო 33 კანდიდატი დაინიშნა პირველ ინსტანციის სასამართლოებში, რის გამოც 53 ვაკანსია დარჩა. სასამართლო რეფორმის კანონმდებლობის „მეოთხე ტალღის“ თანახმად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ვალდებულია წარმოადგინოს მოსამართლე კანდიდატების დანიშვნის ან უარყოფის დასაბუთება. წლის ბოლოსთვის ეს არ გაკეთებულა.
30 სექტემბერს პარლამენტმა შეიტანა ცვლილებები კანონში „საერთო სასამართლოების შესახებ“, რომ გაუმჯობესდეს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა საკამათო შერჩევის პროცესი, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს მოსთხოვა დასაბუთება შერჩევის პროცესის რამდენიმე ეტაპზე, ხოლო აგრეთვე უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებების გასაჩივრების უფლება. პარლამენტის ქართული ოცნების მმართველმა პარტიამ მოითხოვა ვენეციის კომისიის დასკვნა შესწორებებთან დაკავშირებით, მაგრამ დაამტკიცა ცვლილებები, ვიდრე დაელოდა კომისიის დასკვნას. ევროკავშირის წარმომადგენელმა პარლამენტის კენჭისყრა შეაფასა, როგორც შერჩეული პროცესისადმი საზოგადოების ნდობის ასამაღლებლად დაკარგული შესაძლებლობა. შესწორებული კანონი ამოქმედდა 5 ოქტომბრიდან.
შეიზღუდა სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე წვდომა. მიუხედავად 2019 წლის ივნისის კონსტიტუციური განჩინებისა, რომლის მიხედვითაც პარლამენტი ავალდებულებს უზრუნველყოს საზოგადოების ხელმისაწვდომობა სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტებით, პარლამენტმა არ შეასრულა ვალდებულება. სასამართლოებმა გადაწყვეტილებები 1 მაისს შეაჩერეს", - ნათქვამია ანგარიშის ქვეთავში.
