ინტერვიუ
ზვიად ჭუმბურიძე: ევროკავშირის ბაზარი ქართული ბიზნესისთვის იდეალურია და სტაბილური, სარისკო ექსპორტი რუსეთში კი, კომპანიების განვითარების დონეს აფერხებს
ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შესახებ შეთანხმებამ (DCFTA) 2014 წლიდან საქართველოს ევროკავშირის 500 მილიონიანი ბაზარი გაუხსნა. როგორია ევროკავშირსა და საქართველოს შორის სავაჭრო ბრუნვა სავაჭრო შეთანხმებიდან 8 წლის შემდეგ? რა ბარიერს აწყდება ბიზნესი და რამდენად ეფექტურად იყენებს საქართველო DCFTA-ით მოცემულ შესაძლებლობას, ამ და სხვა საკითხებზე Europetime ევროკავშირი-საქართველოს ბიზნეს-საბჭოს გენერალურ მდივანს ზვიად ჭუმბურიძეს ესაუბრა. როგორ იცვლებოდა საქართველოსა და ევროკავშირს შორის სავაჭრო ბრუნვა, ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ TOP 10 პროდუქტი, რომელსაც საქართველო ევროკავშირში ყიდის ET: როგორ შეაფასებთ საქართველოსა და ევროკავშირის სავაჭრო ურთიერთობებს, ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შესახებ შეთანხმებიდან (DCFTA) 8 წლის შემდეგ? ასოცირების ხელშეკრულებამ ევროკავშირთან ინტეგრაციის გაცილებით მეტი პერსპექტივა მისცა ქართულ ბიზნესსა და ეკონომიკას. გააჩინა შანსი, ჩვენი მოკრძალებული ნიშა დავიკავოთ ევროკავშირის ბაზარზე. ამავე დროს 2017 წელს მიღებულმა სავიზო რეჟიმმა, პრაქტიკულად იდეალური საშუალება მისცა ქართულ ბიზნესს, რომ თანაბარ მდგომარეობაში ყოფილიყვნენ ევროპელ პარტნიორებთან და დამატებითი სტიმული მისცა უფრო გააქტიურებულიყო ვაჭრობა ევროკავშირთან. საქართველოსა და ევროკავშირს შორის სავაჭრო ბრუნვამ 2022 წლის იანვარ - აპრილში $ 1,111,267.3 შეადგინა. საქსტატის მიერ Europetime-სთვის მოწოდებული მონაცემების თანახმად, საქართველოდან ევროკავშირში იანვარ-აპრილში $275,050.0 ღირებულების პროდუქცია გავიდა, ხოლო ადგილობრივ ბაზარზე $836,217.3 ღირებულების პროდუქტი იმპორტირდა. ET: DCFTA-ის გაფორმების შემდეგ გაჩნდა მოლოდინი, რომ ადგილობრივი ბიზნესი ამ ბაზარზე ექსპორტზე უფრო მარტივად გავიდოდა. თქვენი შეფასებით როგორია რეალობა? რატომ ვერ ავითვისეთ ამ მიმზიდველი ბაზრის უფრო დიდი ნიშა? DCFTA-ის გაფორმებიდან 8 წელი გავიდა. უფრო მეტის მოლოდინი გვქონდა, რომ ადგილობრივი ბიზნესის ინტერესი უფრო მაღალი იქნებოდა, ევროკავშირის მიმართულებისკენ, მაგრამ ასე არ მოხდა. ET: ეს ბიზნესის მენტალური პრობლემა უფროა თუ ტექნიკური? აქ სავაჭრო ბარიერებს და ბაზრის რეგულაციებს ვგულისხმობ. სამწუხაროდ აღმოჩნდა ისე, რომ სწორედ ის რეგულაციები, ის მოთხოვნები და სტანდარტები, რაც ევროპულ ბაზარს აქვს, ქართულმა ბიზნესმა ასე მალე ვერ დააკმაყოფილა. ესაა ურთულესი პროცესი, როცა ეკონომიკის სრულ ტრანსფორმაციას ახდენ. ვფიქრობ, რომ ტემპი არაა მაღალი, მაგრამ მაინც სტაბილურად მივდივართ ამ ბაზრისკენ. რა თქმა უნდა ვისურვებდი, რომ სავაჭრო ბრუნვის მაჩვენებლები უფრო მაღალი ყოფილიყო. სავაჭრო ხელშეკრულებამდე, ბრუნვა დაახლოებით $400-600 მილიონი იყო, რომელიც განსაკუთრებულად არ გაზრდილა. ესაა პროცესი და როგორც კი დავიკავებთ იმ ნიშას, რომელიც ჩვენი ეკონომიკისა და ბიზნესის ინტერესშია, ჩათვალეთ, რომ ეს იქნება სტაბილური ბაზარი საქართველოსთვის. შემდგომ გაცილებით მეტი ინტერესი გაჩნდება, როცა ჩვენი და ევროპული ბიზნესკომპანიების თანამშრომლობა მზარდი გახდება. ET : თქვენ თქვით, რომ ეკონომიკის ტრანსფორმაცია რთული და ხანგრძლივი პროცესია. ყველაზე მეტად, რა ბარიერებს აწყდებიან ადგილობრივი კომპანიები, ევროკავშირის ბაზარზე შესვლისას? ჩვენი ორგანიზაციის დაკვირვებით, მთავრობასთან, ბიზნესთან, ექსპერტებთან და არასამთავრობო ორგანიზაციებთან კონტაქტისას დაპირისპირების ორი პოლუსი აღმოვაჩინეთ. ერთი - ესაა ევროკავშირის ბაზარი, რომელიც პრაქტიკულად იდეალურია, სტაბილურია და იქ შესაძლებელია ხანგრძლივი ვადით დამკვიდრება და მეორე მხრივ რუსული ბაზარი - მოკლევადიანი, რეგულაციებისა და კონტროლის გარეშე. ევროპულ განზომილებას, სადაც ითხოვენ სერტიფიცირებას, სურსათის უვნებლობას, სტანდარტიზაციას და სტანდარტებს საქართველოში წარმოებული პროდუქტისთვის. აი ამ მოთხოვნებს უპირისპირდება რუსული ბაზარი, რომელიც უკონტროლოა და აგდებს საქართველოს ეკონომიკის განვითარების პერსპექტივას... დაბლა სწევს ბიზნესკომპანიების ამბიციებსა და განვითარების დონეს. სამწუხაროდ, ბევრი ქართული კომპანია ვითარების შესაბამისად ცდილობს იქ თავისი პროდუქცია მარტივად გაყიდოს, თუმცა ნაკლებად ფიქრობენ იმაზე, რომ ეს მათთვის დამაზიანებელია, რადგან აქტიური ვაჭრობა რუსეთთან, მაღალ რისკებს შეიცავს. ET: რატომ ვერ თმობს ადგილობრივი ბიზნესი რუსეთის ბაზარს? ჩვენ არ გამოვრიცხავთ, რომ შეიძლება რაღაც დონეზე ვერ ჩაჭრას და ჰქონდეს კომუნიკაცია ბიზნესს რუსეთის ბაზართან... მაგრამ ჩვენ ვნახეთ, რომ ღვინის კომპანიები დღეს რთულ ვითარებაში კიდევ ერთხელ აღმოჩნდნენ. უკრაინის ბაზარი დაიხურა, რუსეთში ვითარება სანქციების გამო დამძიმდა. აღმოჩნდა, რომ ეს ბიზნესები დადგნენ ფინანსური პრობლემების წინაშე. უნდა მოხდეს ბაზრის დივერსიფიკაცია და მოიძებნონ ის პარტნიორები და ბიზნესკომპანიები, რომლებიც მათი პროდუქციის ევროპაში რეალიზებას შეძლებენ. რას ყიდის საქართველო ევროკავშირში - TOP 10 პროდუქტი მადნები და კონცენტრატები სპილენძის - $119,479.1 (44,907.1 ტონა) თხილი და სხვა კაკალი $ 21,061.7 - (4,228.9 ტონა) ფეროშენადნობები $ 16,544.0 (9,574.2 ტონა); სასუქები მინერალური ან ქიმიური, აზოტოვანი- $14,455.9 (27,373.6 ტონა); მსუბუქი ავტომობილები (ცალი) $12,996.4 (272 ტონა); ყურძნის ნატურალური ღვინოები (ლიტრი) $10,981.0 (3,554,933 ლიტრი); მზა ნაწარმი სხვა, ტანსაცმლის თარგების ჩათვლით - $ 7,555.7 (2,170.7 ტონა); ეთილის სპირტი არადენატურირებული - $ 7,342.9 (2,293,804 ტონა); ნარჩენები და ჯართი ძვირფასი ლითონები -$ 4,993.8 (31.7 ტონა); ნარჩენები და ჯართი სპილენძის - $3,507.5 (393.8 ტონა); დანარჩენი საქონელი - $56,132.0 ET: სტატისტიკა აჩვენებს, რომ საქართველო ევროკავშირის ბაზარზე საკმაოდ შეზღუდული პროდუქციითა წარმოდგენილი. ექსპორტი ამ ბაზარზე ძირითადად მსხვილ ბიზნესს გააქვს. რით არის ეს გამოწვეული? სხვა პროდუქტისთვის და ბიზნესისთვის რატომ ვერ იხსნება ეს ბაზარი? სამწუხაროდ, 30 წელი დამოუკიდებლობისთვის საკმარისი ვერ აღმოჩნდა. როგორც პოლიტიკური კულტურა ვერ დალაგდა ქვეყანაში, ზუსტად ისე ეკონომიკაც. რა ვითარებაცაა ქვეყანაში ისე ვითარდება ეკონომიკა, თორემ როგორ შეიძლება სხვა სექტორები არ იყოს წარმოდგენილი. არაა აუცილებელი იგივე მძიმე ინდუსტრიაზე ვილაპარაკოთ, წარმოდგენილი უნდა იყოს მსუბუქი მრეწველობის დარგებიც, რადგან მართლა გვაქვს ამის შესაძლებლობა და მოტივაცია. სამწუხაროდ ეს ჯერ ვერ მოხერხდა და ლიმიტირებული შეთავაზებებით ვართ შესული ევროკავშირის ბაზარზე. რიგი პროდუქტები შიდა ბაზარზეც არ არის თვითკმარი. ვფიქრობ, ჯერ ადგილობრივ ბაზარზე უნდა მომაგრდეს კომპანია, უნდა გახდეს ცნობადი და შემდეგ იფიქროს ევროკავშირის ბაზარზე გასვლა. ET: ევროკავშირი-საქართველოს ბიზნეს-საბჭოს რა როლი აქვს საქართველო-ევროკავშირის სავაჭრო ურთიერთობების გაღრმავება-განვითარებაში? ჩვენი ორგანიზაციის ერთ-ერთი დანიშნულებაა, რომ შევქმნათ ისეთი გარემო, რომელიც ქართულ ბიზნესს ბაზრის დივერსიფიკაციაში დაეხმარება. 29 ივლისს აზერბაიჯანში ვატარებთ აზერბაიჯანულ-ქართულ ბიზნეს-ფორუმს, ეს მნიშვნელოვანია, რადგან უშუალოდ ბიზნესკომპანიები შეხვდებიან ერთმანეთს. ჩვენთვის მთავარია ევროპული განზომილება. მაგალითად, ვფიქრობთ, რომ სექტემბერში ნიდერლანდებში ჩავატაროთ ბიზნესკონფერენცია, რომელშიც სხვადასხვა სექტორის ბიზნეს კომპანიები მიიღებენ მონაწილეობას. ET: ბუნებრივია ევროპის ბაზარზე გასვლის სურვილი უნდა ჰქონდეს ბიზნესს, მაგრამ რა როლი აქვს ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს, ხელისუფლებას? საჭიროა ხელისუფლების მხრიდან სერიოზული მხარდაჭერა. იმ კომპანიების წახალისება, ვინც ევროპულ ბაზარზე შედის. რა თქმა უნდა ყველა გადასახადიდან კომპანიას ვერ გაათავისუფლებ, მაგრამ საგადასახადო შეღავათები აუცილებლად უნდა დაწესდეს იმ კომპანიებისთვის, რომლებიც ადგილობრივ ბაზარზე მუშაობენ და გადიან ევროპის ბაზარზე. მცირე შეღავათიც რომ გაუკეთდეს ესეც მოტივაციაა. ევროკავშირი-საქართველოს ბიზნეს-საბჭოს წევრია 100-მდე კომპანია, აქედან 30-35%-ს გააქვს პროდუქცია ევროკავშირის ბაზარზე. ევროკავშირთან ორმხრივი სავაჭრო ურთიერთობები, მხოლოდ ევროკავშირი-საქართველოს ბიზნეს-საბჭოს ძალისხმევით ვერ მოხერხდება. საჭიროა მეტი მოტივაცია ბიზნესისთვის, რეალურად ყველაზე მეტად გამოიკვეთა, რომ ადგილობრივმა ბიზნესმა ევროკავშირის ბაზარზე სერტიფიცირების და სტანდარტიზაციის საკითხი ვერ დაძლია, ჩვენი ბიზნესი ამისთვის მზად არ იყო. არის პრობლემები ლოჯისტიკის საკითხებში, ერთ-ერთია მწირი ფინანსები, მიწოდების უწყვეტი ჯაჭვი და თანამედროვე ტექნოლოგიების არ არსებობა.
ასოცირების შეთანხმებიდან კანდიდატის სტატუსობამდე - გზავნილები ევროპარლამენტიდან
ექსკლუზივი გზავნილები ევროპარლამენტიდან საქართველო ევროკომისიის დასკვნის მოლოდინში და ევროდეპუტატების მიმართვა საქართველოს საქართველო, უკრაინა და მოლდოვა ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსთან დაკავშირებით, გადაწყვეტილების მოლოდინში არიან. წევრი ქვეყნების პირველი დიპლომატების განცხადებებიდანაც ირკვევა, რომ ამ საკითხზე ბლოკში ერთიანი პოზიცია არ არის. ტრადიციულად, არიან სკეპტიკოსი ქვეყნები. მაკრონს სურს, შეიქმნას ახალი ევროპული გაერთიანება ქვეყნებისთვის, რომლებიც ევროკავშირში გაწევრიანებისკენ ისწრაფვიან კონკრეტულად, საქართველოსთან მიმართებით, რამდენიმე დღის წინ, საკუთარ გზავნილში დააფიქსირა პოზიცია ევროკავშირის ელჩმა საქართველოში, კარლ ჰარცელმა. ბრიუსელს სჯერა, რომ „საქართველოს შეეძლო, უკეთ მომზადებული შეხვედროდა ამ ისტორიულ მომენტს“. რა განწყობებია ევროპარლამენტში და რა გზავნილები აქვთ საქართველოს მიმართ ევროპარლამენტარებს. ამ საკითხის გარკვევას Europetime შეეცადა. ევროკავშირისგან კითხვარის მიღებას უკრაინას უნდა ვუმადლოდეთ - პრეზიდენტი წარმოვიდგინოთ, რომ სტატუსი არ მოგვანიჭა ევროკავშირმა, ვინ იქნება ბედნიერი ამის გამო?! მხოლოდ რუსეთი - პრემიერი საქართველოს შეეძლო, უკეთ მომზადებული შეხვედროდა ამ ისტორიულ მომენტს - ელჩი ჰარცელი ევროპარლამენტარები ქართველ ხალხს ღია წერილით მიმართავენ ევროპარლამენტარი (ევროპელი მწვანეების ჯგუფი/ევროპული თავისუფალი ალიანსი) მარკეტა გრეგოროვა აღიარებს, რომ არსებული პოზიციების გათვალისწინებით, ამ ეპატზე ბუნდოვანია, რა გადაწყვეტილებას მიიღებენ ევროკავშირის წევრი ქვეყნები საქართველოსთვის ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის მინიჭების საკითხზე, თუმცა ჩეხი პოლიტიკოსი დარწმუნებულია, რომ ქვეყანამ მიზნისკენ სწრაფვა უნდა განაგრძოს. მარკეტა გრეგოროვა მიიჩევს, რომ სკეპტიციზმი არ ცვლის ფაქტს, რომ საქართველოს პარტნიორებს სურთ, საქართველო გახდეს ევროპული ოჯახის ნაწილი. ექსკლუზიური ინტერვიუ ევროპარლამენტარ მარკეტა გრეგოროვასთან ევროპარლამენტი მხარს უჭერს კანდიდატის სტატუსის მინიჭებას საქართველოსთვის, უკრაინისთვის და მოლდოვისთვის - განცხადების პროექტი უპირველეს ყოვლისა, მინდა, ერთ საკითხზე გავამახვილო თქვენი ყურადღება. მიუხედავად ინსტიტუციური მდგომარეობისა, ევროკავშირი დგას საქართველოს გვერდით, ვიდრე საქართველოს სურს ჩვენ გვერდით დგომა. მინდა, ასევე აღვნიშნო, რომ შეიძლება, ახლა გარკვეულწილად, ბუნდოვანი და გაურკვეველი იყოს, როგორ გადაწყვეტენ ევროკავშირის წევრი ქვეყნები ბლოკის წევრობის კანდიდატის სტატუსის მინიჭების საკითხს, თუმცა ეს არ აკნინებს ასოცირების შეთანხმების მნიშვნელობას და ამ დრომდე მიღწეულ პროგრესს. ეს არ ცვლის ფაქტს, რომ ჩვენ გვინდა, საქართველო ჩვენს ევროპულ ოჯახში რაც შეიძლება მალე ვიხილოთ“, - განუცხადა Europetime-ს მარკეტა გრეგოროვამ. საქართველოს მიერ შევსებულ კითხვარზე მიღებულ პასუხებს ვაფასებთ. სწრაფად მივიწევთ წინ, რათა დასკვნაზე მუშაობა რაც შეიძლება მალე დასრულდეს - ევროკომისია Europetime-ის ინფორმაციით, საქართველოს მიერ ევროკავშირში წევრობის განაცხადის გაკეთების შემდეგ, საბჭომ კომისია შეკრიბა, რათა განაცხადის შესახებ თავისი მოსაზრება წარმოედგინა. ევროკომისიის ოფიციალური წარმომადგენელი Europetime-თან ამბობს, რომ ევროკომისიაში კარგად ესმით, რა მნიშვნელობას ანიჭებს საქართველოს მოსახლეობა კანდიდატის წევრობაზე განაცხადის გაკეთებას და კომისია ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ დასკვნაზე მუშაობა რაც შეიძლება მალე დაასრულოს. ამასთან, ევროკომისიის ოფიციალური წარმომადგენელი აღნიშნავს, რომ ევროკავშირის გზაზე შემდგომი ნაბიჯების შესახებ გადაწყვეტილებები წევრი სახელმწიფოების მიერ მიიღება. ევროპარლამენტარის, ლიეტუვის ყოფილი პრემიერ-მინისტრის ანდრიუს კუბილიუსის შეფასებით, ევროკომისია ყოველთვის ითვალისწინებს მთლიან სურათს აპლიკანტი ქვეყნის მზადყოფნის შეფასებისას. ევრონესტის საპარლამენტო ასამბლეის თანათავმჯდომარე აღნიშნავს, რომ დემოკრატიის, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებების პატივისცემა არის ისეთივე მნიშვნელოვანი, როგორც სამართლებრივი და ეკონომიკური შესაბამისობა ევროკავშირის კანონმდებლობასთან. „ევროკავშირში გაწევრიანების პოლიტიკური კრიტერიუმები ძალიან ყურადღებით განიხილება“, - აღნიშნავს კუბიულიუსი. სამი კრიტერიუმიდან ერთი, რომელზეც ევროკავშირი კანდიდატის სტატუსის მინიჭებისას ყველაზე დიდ ყურადღებას ამახვილებს ექსკლუზიური ინტერვიუ მარინა კალიურანდთან: უნდა დაარწმუნოთ სკეპტიკოსები, რომ იმსახურებთ მომავლის საკითხის გადაწყვეტას და პოლიტიკურ კონსენსუსს ევროკავშირში როგორც ცნობილია, ევროპარლამენტში საქართველოში მედიის უფლებებთან დაკავშირებულ რეზოლუციაზე დღეს იმსჯელებენ. რეზოლუციაზე - „მედიის თავისუფლებისა და ჟურნალისტების უსაფრთხოების დარღვევა საქართველოში“ დებატები 8 ივნისს იმართება. ევროპის სახალხო პარტიის რეზოლუციის პროექტი ივანიშვილისთვის სანქციების დაწესების წინადადებას მოიცავს ცნობისთვის, პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა შევსებული კითხვარის მეორე ნაწილი ევროკავშირის ელჩს კარლ ჰარცელს 10 მაისს გადასცა. კითხვარის მეორე ნაწილის გადაცემის შემდგომ, ევროკომისია იწყებს საკუთარი შეფასების ანგარიშის მომზადებას, რომელიც ევროკავშირის საბჭოს გადაეცემა და საბჭო შესაბამის გადაწყვეტილებას, სავარაუდოდ, ივნისის ბოლოს მიიღებს.
სამი კრიტერიუმიდან ერთი, რომელზეც ევროკავშირი კანდიდატის სტატუსის მინიჭებისას ყველაზე დიდ ყურადღებას ამახვილებს
საქართველო ევროკავშირის წევრობის კანდიდატობაზე ევროკომისიის დასკვნას დაახლოებით ერთ კვირაში ელის. მმართველი გუნდი თვლის, რომ ევროკავშირს საქართველოსთვის კანდიდატობაზე უარის თქმის არავითარი მიზეზი არ აქვს. 30 მაისს, ევროკავშირის გზავნილი გაახმოვანა ელჩმა კარლ ჰარცელმა, რომელმაც განაცხადა, რომ საქართველოს შეეძლო, უკეთ მომზადებული შეხვედროდა ამ ისტორიულ მომენტს. საქართველოსთვის ევროკავშირის წევრობის კანდიდატობაზე უარი იქნებოდა ისეთივე ალოგიკური, როგორიც უკრაინის მიერ ელჩის გაწვევა იყო - ირაკლი კობახიძე საქართველოს შეეძლო, უკეთ მომზადებული შეხვედროდა ამ ისტორიულ მომენტს - ევროკავშირის ელჩი რას ნიშნავდა ევროკავშირის ელჩის კარლ ჰარცელის გზავნილი ევროკომისიის შეფასებამდე რამდენიმე დღით ადრე და რა მოლოდინების საფუძველს იძლევა ეს შეფასება, პირველ რიგში რაზე ამახვილებს ყურადღებას ევროკავშირი, როდესაც საქმე ეხება კანდიდატის სტატუსის მინიჭებას და როგორია სხვა ქვეყნების მაგალითები, ამ და სხა საკითხებზე, Europetime „ღია საზოგადოების ფონდის“ ევროინტეგრაციის პროგრამის მენეჯერს ივანე ჩხიკვაძეს ესაუბრა. ივანე ჩხიკვაძე თვლის, რომ ევროკავშირის ელჩის განცხადება საყურადღებოა იმ თვალსაზრისით, თუ რა პერიოდშიც წამოვიდა ეს გზავნილი. აქედან გამომდინარე, ვარაუდობს, რომ ევროკომისიის მიერ დადებულ დასკვნაში გარკვეულწილად იქნება გაზიარებული ის პათოსი, რაზეც ელჩმა ისაუბრა, რადგან ეს არის ის ინფორმაცია, რომელსაც საელჩო აგროვებს და შემდეგ ბრიუსელს აწვდის. „შესაბამისად, მე ვფიქრობ, შეიძლება, ყველაფერი არა, მაგრამ მისი შეფასებების ნაწილი აისახოს ევროკომისიის დასკვნაში. რაც შეეხება იმას, თუ როგორი შეიძლება, იყოს დასკვნა, ჯერჯერობით რთულია ამის პროგნოზირება. შეგვიძლია, რამდენიმე ვარიანტზე გავამახვილოთ ყურადღება: პირდაპირ კანდიდატის სტატუსის მინიჭება; პირობებით კანდიდატის ან პოტენციური კანდიდატის სტატუსის მინიჭება; კანდიდატის სტატუსი და პირობები“, - აღნიშნავს „ღია საზოგადოების ფონდის“ ევროინტეგრაციის პროგრამის მენეჯერი და მიუთითებს ძირითად კრიტერიუმებზე, რომელსაც ევროკავშირისგან ექცევა ყურადღება, როდესაც საქმე ეხება კანდიდატის სტატუსის მინიჭებას. „სულ არის სამი კრიტერიუმი - პოლიტიკური, ეკონომიკური, სექტორალური. როცა საუბარია ქვეყნისთვის კანდიდატის სტასუსის მინიჭებაზე, ამ ორი კრიტერიუმიდან ყველაზე დიდი ყურადღება გადატანილია პოლიტიკური ნაწილზე. შესაბამისად, ევროკავშირის ელჩის გამოსვლაც იყო პოლიტიკურ ნაწილზე საუბრით გაჯერებული. თუ გადავხედავთ პირობებს, რომლებიც მაგალითად, ალბანეთს, ასევე, ბოსნია და ჰერცოგოვინას შესთავაზეს, ყველა პირობა არის წმინდად პოლიტიკური. მაგალითად, არჩევნების ჩატარება, ომბუდსმენის დანიშვნა და ასე შემდეგ. ანუ, ქვეყანაზე მორგებული პირობებია“. სხვა ქვეყნების მაგალითი ივანე ჩხიკვაძე დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნების მაგალითს გამოყოფს. „ევროკავშირისკენ მიმავალი ყველა ქვეყნის გზა განსხვავებულია. ალბათ, ამ კუთხით საყურადღებოა დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნები, ამ თვალსაზრისით, თუ შეიძლება ითქვას, ყველაზე კარგი ისტორია აქვს ჩრდილოეთ მაკედონიას, რომელსაც 2005 წელს, კანდიდატის სტატუსი ყოველგვარი პირობების გარეშე პირდაპირ მიანიჭეს. არის ისტორია, რომელიც უკავშირდება სერბეთს და მონტენეგროს, რომელთაც ასევე მიანიჭეს კანდიდატის სტატუსები, ოღონდ - პირობებით. და, ითქვა, რომ შემდგომი წინსვლისთვის პირობები უნდა დააეკმაყოფილებინათ. ასევე, პოტენციური კანდიდატის სტატუსი ჰქონდა ალბანეთს - მან დააკმაყოფილა პირობები, შემდგომ წავიდა წინ, დღეს უკვე კანდიდატია და მოლაპარაკებების გახსნას ელოდება. ბოსნია და ჰერცოგოვინას დღემდე არის პოტენციური კანდიდატი და ასევე, კოსოვო ჯერჯერობით ითვლება პოტენციურ კანდიდატად, მაგრამ მასთან დაკავშირებით ბევრი კითხვის ნიშანია, როგორ განვითარდება მისი და ევროკავშირის ურთიერთობები, იმიტომ, რომ ევროკავშირის 5 ქვეყანა კოსოვოს დამოუკიდებლობას არ აღიარებს. ცოტა განსხვავებულია თურქეთის შემთხვევა (23 წლის წინ მიენიჭა კანდიდატის სტატუსი. რედ.) იქედან გამომდინარე, რომ თურქეთის მხრიდან ნაკლებია ინტერესი და ენთუზიაზმი, რომ ევროკავშირისკენ წავიდეს. ნამდვილად განსხვავდება დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნებისგან, იგივე ჩრდილოეთ მაკედონიისგან, რომელიც ილტვის, რომ ევროკავშირის წევრი გახდეს“, - აღნიშნავს „ღია საზოგადოების ფონდის“ ევროინტეგრაციის პროგრამის მენეჯერი. „ასოცირებული ტრიოს“ მიზნები და რუსეთ-უკრაინის ომის გავლენა ამ შემთხვევაში ივანე ჩხიკვაძე რეგატას, შეჯიბრებითობის პრინციპის შემოტანას ელის. „მაგალითად, ზოგიერთი ქვეყანა წინ წავა, შემდეგ შეიძლება, სხვა დაეწიოს და გაასწროს მას. ტრიოს დაშლას მე არ ველოდები. უბრალოდ, სხვადასხვა დონეზე იქნებიან. მაგალითად, მოლდოვა იყო პირველი, რომელმაც ვიზალიბერალიზაცია მიიღო, მას მიჰყვნენ საქართველო და უკრაინა. მოწინავე ქვეყნის სტატუსი ერთი პერიოდი ჰქონდა მოლდოვას, მერე - უკრაინას, საქართველოს. სამწუხაროდ, ჩვენ ეს სტატუსი დავკარგეთ და გადაიბარა სხვამ. ამაში ტრაგედია არაფერია, უკეთესია შეჯიბრებითობის პრინციპის არსებობა, რასაც ხშირად იყენებს ხოლმე ევროკავშირი, როდესაც რეგიონულ პოლიტიკას აწარმოებს. ასე იყო ვიშეგრადის, ბალტიისპირეთის ქვეყნების შემთხვევაშიც. ეს არის მიდგომა, რომელსაც ევროკავშირი ყოველთვის იყენებდა და ვფიქრობ, ამას ასოცირებული ტრიოს შემთხვევაშიც გამოიყენებს“, - მიიჩნევს „ღია საზოგადოების ფონდის“ ევროინტეგრაციის პროგრამის მენეჯერი ივანე ჩხკივაძე. დასკვნა „მოლოდინი ძალიან მაღალია - პირველ რიგში საინტერესოა, რა გადაწყვეტილება იქნება და შემდეგ - რამდენად შევძლებთ ამ მოლოდინების ზუსტად მართვას, რომ იმედგაცრუება არ გამოიწვიოს, ეს იქნება ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანი. ყოველ შემთხვევაში - უარი გამორიცხულია, ყველა ვარიანტში პირობები იქნება ჩადებული დასკვნაში. მთავარია, რა პირობებს მივიღებთ და როგორ. მე ვფიქრობ, რომ იქნება ერთგვარი საგზაო რუკა, რომლის შესრულებაც გადაგვადგმევინებს შემდგომ ნაბიჯს ევროკავშირისკენ. ვფიქრობ, პასუხები მოლდოვისგან და უკრაინისგან განსხვავებული იქნება, თუმცა - დიდად არა. დიფერენციაცია მოსალოდნელია. განსაკუთრებით, უკრაინას თუ ავიღებთ, მოგეხსენებათ, მიმდინარეობს კიდეც საუბრები, რომ გარკვეული დიფერენციაცია მოსალოდნელია. როცა ვერსალის დეკლარაცია მიიღო ევროპულმა საბჭომ, იქაც კი უკრაინა იყო გამოკვეთილი. ამრიგად, ეს დიფერენციაცია მოსალოდნელია და ამის მოლოდინი ჩვენ უნდა გვქონდეს, ყოველ შემთხვევაში ეს გვესმის დედაქალაქებიდან, მათ შორის ბრიუსელიდან, სახელმწიფო მეთაურების დონეზე“, - აღნიშნავს „ღია საზოგადოების ფონდის“ ევროინტეგრაციის პროგრამის მენეჯერი ივანე ჩხკივაძე. ევროკომისიამ დაიწყო უკრაინის მიერ შევსებული კითხვარის შეფასება, შემდეგი საქართველოა ცნობისთვის, პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა შევსებული კითხვარის მეორე ნაწილი ევროკავშირის ელჩს კარლ ჰარცელს 10 მაისს გადასცა. კითხვარის მეორე ნაწილის გადაცემის შემდგომ, ევროკომისია იწყებს საკუთარი შეფასების ანგარიშის მომზადებას, რომელიც ევროკავშირის საბჭოს გადაეცემა და საბჭო შესაბამის გადაწყვეტილებას, სავარაუდოდ, ივნისის ბოლოს მიიღებს.
ევროკომისიის დასკვნა მხოლოდ ჩვენი მისამართით შეფასება არ იქნება. ეს გარკვეულწილად იქნება ევროპელების პასუხი ევროპის მომავალზე - ინტერვიუ ანალიტიკური ცენტრის „ჯეოქეისის“ თავმჯდომარე ვიქტორ ყიფიანთან
რუსეთ-უკრაინის ომზე, რეგიონში შექმნილ გეოპოლიტიკურ გამოწვევებზე, მსოფლიო უსაფრთხოების ახალ არქიტექტურაში საქართველოს როლსა და სხვა აქტუალურ საკითხებზე Europetime-მა ინტერვიუ ჩაწერა ანალიტიკური ცენტრის „ჯეოქეისის“ თავმჯდომარე ვიქტორ ყიფიანთან. ახალი გადაწყვეტების, ახალი ტრანსასაზღვრო პროექტების დროა. ეს საკითხები ეკონომიკურ სიბრტყეშიც აქტუალურია, ისევე როგორც ზოგად ეკონომიკურ სისტემაში საქართველოს ინტეგრირების თვალსაზრისით. სხვაგვარად გაგვიჭირდება ჩვენს სარგებლიანობასა და ჩვენს თვითკმარობაზე საუბარი. ამ ყველაფერს კი უსაფრთხოების საკითხამდე მივყავართ. როცა შენ სასარგებლო ხარ, როცა შენ შენი ფუნქციური დატვირთვა გაქვს, ბუნებრივია, შენი უსაფრთხოების კუთხით, შენი სტაბილურობის კუთხით, გარე მოთამაშეთა მხრიდან მეტი ზრუნვა და მეტი ფრთხილი დამოკიდებულება არის. საქართველო ასოცირების შეთანხმების შესრულების რეჟიმშია. სწორედ რომ ამ შეთანხმების წარმატებით რეალიზებას უკავშირდება ის მოლოდინიც - გავხდეთ ევროკავშირში წევრობაზე კანდიდატი ქვეყანა. რა არის სანქცია - ეს არის შუალედური გაჩერება დიპლომატიასა და ომს შორის. როცა დიპლომატია უძლურია საკითხის გადასაწყვეტად და შენ აღიარებ, რომ დიპლომატიამ ვერ იმუშავა, თუმცა ამავე დროს, არ გაქვს ნებელობა და მზაობა, რომ პირდაპირ ღია, სამხედრო კონფრონტაციაში შეხვიდე. სანქცია ამ მხრივ არის გამოწვევისადმი, პრობლემის გადაწყვეტისადმი შუალედური მიდგომა. მისი გამოყენება ნიშნავს, რომ ჩვენ არ გვინდა შემდგომი ესკალაცია და მაქსიმალურად ვერიდებით კონფლიქტის გაფართოებას, მის განვრცობას. ამავდროულად, სანქციებმა რომ მაქსიმალური შედეგი გამოიღოს, აუცილებელია მათთან ერთდროულად დიპლომატიის აქტიური მუშაობაც. NATO-ს სამიტზე ჩვენ ასევე მოლოდინში ვიქნებით ძალიან მნიშვნელოვანი დოკუმენტისა, რომელსაც 2030 NATO-ს სტრატეგიული კონცეფცია ჰქვია. კერძოდ, ვვარაუდობ და სურვილია, რომ შავ ზღვასთან მიმართებით უფრო მეტი აქცენტი დავინახო. მართალია, ბოლო პერიოდში შავი ზღვა ფიგურირებს NATO-ს დოკუმენტებში, მაგრამ მაინც არასაკმარისად და ამ მხრივ, ჩვენ ალბათ, თემის მეტი განვითარება უნდა ვიხილოთ. ET: რუსეთ-უკრაინის ომიდან სამი თვე გავიდა. ომის დასრულების პერსპექტივა ჯერ კიდევ ბუნდოვანია, უფრო მეტიც, დასავლეთის სახელმწიფოები ამბობენ, რომ შესაძლებელია, მისი დასრულება დროში გაიწელოს კიდეც. როგორ ფიქრობთ, რამდენ ხანს შეიძლება, გასტანოს ამ ომმა და ლენდ-ლიზის აქტი რა როლს ითამაშებს მის დასრულებაში? რუსეთ-უკრაინის ომი ძალიან ბევრი დასკვნის და არაერთი გაკვეთილის საშუალებას უკვე იძლევა არამარტო სამხედრო ჭრილში, არამედ პოლიტიკურ თვალსაზრისით. თავდაპირველად, მოლოდინი იყო, რომ ამ ომს მალე მოეძებნებოდა დასრულების გასაღები, თუმცა ბოლო პერიოდში გვესმის, რომ ომმა შესაძლოა, ხანგრძლივი ხასიათი შეიძინოს. სამხედრო ასპექტები რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხს განაპირობებს, მაგრამ მოდით, ცოტა ხნით გადავდოთ სამხედრო ასპექტი, რომელიც არ არის უმნიშვნელო და უფრო პოლიტიკურ თემაზე გადავიდეთ, რაზეც ჩვენს სივრცეში ნაკლებად მიმდინარეობს საუბარი. პირადად ჩემთვის, უკრაინაში მიმდინარე მოვლენები ორი პირობითი იდეოლოგიის დაპირისპირების კიდევ ერთი ტესტია. ერთი არის იდეალიზმი, მეორე - რეალიზმი. ყველას გვახსოვს ცივი ომის პერიოდი, როდესაც კეთილი ებრძოდა ბოროტს და გასაგებია, ვის უკავშირდებოდა სიკეთე და ვის - ბოროტება. იგივე, სიკეთის მხარეს, როგორც წარსული გვიჩვენებს, არაერთი ბუნდოვანი და ბნელი ფურცელია ისტორიულად. ცივი ომის დასრულების შემდეგ, განსაკუთრებით აჭრელდა სურათი ამ მხრივ და მე ვფიქრობ, რომ დღეს მკვეთრი გამყოფი ხაზი ამ ორ მცნებას შორის არ არსებობს. რა თქმა უნდა, არავინ დაობს, რომ რუსეთი აგრესორია, რუსეთი უხეშად არღვევს საერთაშორისო სამართლებრივ ნორმებსა და წესრიგს, მაგრამ მე მინდა, პრობლემას მედლის მეორე მხრიდან შევხედოთ და ვთქვათ ისიც, რამდენად საკმარისი გაკეთდა და შეიძლებოდა თუ არა რაიმე გაკეთებულიყო, რომ ევროპას ეს ომი თავიდან აერიდებინა და რამდენად საკმარისად იღწვის ახლა, რომ ეს ომი რაც შეიძლება მალე დასრულდეს. რაც შეეხება პირველ ნაწილს, აქ შეიძლება, რამდენიმე ელემენტს შევეხოთ. შესაძლებელი იყო თუ არა კომპრომისების მოძებნა? ალბათ, გარკვეულწილად, კომპრომისები შესაძლოა, გასულიყო „მინსკი ორის“ შეთანხმებაზე, თუმცა ობიექტურობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ როგორც „მინსკი ერთი“, ასევე, „მინსკი ორი“ საკმაოდ გაუმართავი დოკუმენტებია და ვისაც ეს დოკუმენტები წაუკითხავს, მივა იმ დასკვნამდე, რომ შემხვედრი ვალდებულებების თვალსაზრისით, მხარეები ძალიან საორჭოფო სიტუაციაში მოექცნენ. ტექსტი განსაკუთრებით „მინსკი ორისა“, მისი არაერთაზროვნად წაკითხვის საშუალებას იძლევა. მაგრამ პარადოქსი იმაშია, რომ როდესაც ვსაუბრობთ უკრაინაში ომის დასრულების შესაძლო ფორმულაზე, ეს ფორმულა ორ ძირითად ელემენტზე გადის - ერთი - უკრაინის მხრიდან უარის თქმა NATO-ს სამხედრო-პოლიტიკურ ალიანსში გაწევრიანებაზე და მეორე - ტერიტორიული საკითხი. პარადოქსი სწორედ იმაში გამოიხატება, რომ ეს ის საკითხებია, რომლებიც საკუთრივ ომის დაწყებამდე უკვე იდგა დღის წესრიგში. როგორი ვითარება მივიღეთ ახლა? პრაქტიკულად, დიპლომატია დუმს, მუშაობენ ქვემეხები, იღვრება სისხლი, ინგრევა ქალაქები და თურმე, პოლიტიკური მოლაპარაკებების თემა შეიძლება, კონცეტრირდეს იმ ორ საკითხზე, რომლებიც თავდაპირველად იდგა დღის წესრიგში. ეს არის საკუთრივ პროცესის ტრაგედიაც და ადამიანების ტრაგედიაც. მით უმეტეს, როდესაც უკრაინის ხელისუფლებამ გამოთქვა მზაობა, რომ ქვეყანამ უარი თქვას NATO-ში გაწევრიანებაზე. შესაბამისად, მოგეხსენებათ, ეს იყო ერთ-ერთი უმთავრესი მოთხოვნა რუსეთის ფედერაციის მხრიდან. ეს საკითხი დღეს არის გამოკიდებულ ვითარებაში. პოლიტიკური პროცესი, დიპლომატიური მოლაპარაკება პრაქტიკულად შეჩერებულია. როდესაც ჩვენ ვსაუბრობდით ომის ტრანსფორმაციაზე, დღეს პრაქტიკულად, 100% ყურადღებისა, რესურსებისა, ძალისხმევისა, სწორედ სამხედრო ასპექტზე არის გადატანილი. დიპლომატია დუმს, პოლიტიკური დინამიკა თაროზე არის შემოდებული. რაც შეეხება ტერიტორიულ საკითხს, აქ ალბათ მხარეთა შორის გაცილებით უფრო დიდი მანძილია შეთანხმების მისაღწევად. საკითხი გადის ორ გეოგრაფიაზე - ერთი არის დონბასი და მეორე - ყირიმი. აქაც იყო სხვათა შორის, სხვადასხვა ფორმა გადაწყვეტისა, მაგალითად, დონბასში საერთაშორისო მეთვალყურეობის ქვეშ რეფერენდუმის ჩატარება, ოღონდ იმ პირობით, რომ ამ რეფერენდუმში მონაწილეობას მიიღებდა დონბასის სრული მოსახლეობა; ვგულისხმობ, მათ, ვინც ახლა იმყოფებიან დონბასის ტერიტორიაზე და ასევე - რომლებმაც დატოვეს საომარი მოქმედებების პირობებში. მოგეხსენებათ, ასეთი სტატუს კვოს აღდგენას პირდაპირი და ობიექტური გავლენა შეიძლება, ჰქონდეს რეფერენდუმის შედეგზე. მეორე - ყირიმთან დაკავშირებით, როდესაც თითქოსდა მხარეები თანხმდებოდნენ, რომ ყირიმის საკითხზე გარკვეულწილად, მორატორიუმი იქნებოდა გამოცხადებული, კერძოდ, 15-წლიან პერიოდზე იყო საუბარი. ესეც იმიტომ, რომ ტერიტორიული საკითხი არ ყოფილიყო დაბრკოლება სხვა საკითხების გადასაწყვეტად. ამდენად, ვამბობ ხშირად, რომ პარადოქსი სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ როდესაც საუბარია პოლიტიკურ დღის წესრიგზე, თითქოსდა, ჩვენ ყველანი წრეზე ვტრიალებთ. ამოვდივართ ერთი საწყისიდან და იმავე საწყისს ვუბრუნდებით, მაგრამ ამ დაბრუნების პროცესში, დაბრუნების საფასური არის სწორედ ის ტრაგედია, რომელიც ჩვენ თვალწინ ტრიალდება და ის უბედურება, რომელიც ადამიანების მხრებზე გადადის. მართალია, ვსაუბრობთ რუსეთ-უკრაინის ომზე, მაგრამ ეს არის გაცილებით უფრო დიდი კონფლიქტი და სამხედრო დაპისპირება. მოგეხსენებათ, საერთაშორისო ურთიერთობებში არის ტერმინი „proxy war“ - არაპირდაპირი ომი. პრაქტიკულად, დღეს დასავლეთი ჩართულია ამ ომში არაპირდაპირი გზით, მიუხედავად იმისა, რომ მათი სამხედროები უშუალოდ, საბრძოლო მოქმედებებში არ მონაწილეობენ, მაგრამ ყველა სხვა ელემენტი, დაწყებული სადაზვერვოთი და დამთავრებული სამხედრო აღჭურვილობით, ამოქმედებულია. აქედან გამომდინარე, ამ ომს გაცილებით მეტი დატვირთვა ეძლევა. დაპირისპირების ხსენებული ფორმატის გათვალისწინებით საკითხავია, თუ როგორ შეიძლება დასავლეთის მხრიდან მისი იმგვარი მართვა, რომ აგრესორსაც ეფექტიანად დაპირისპირდე, და თანაც არ გასცდე ისეთ ზღვარს, რომლის შედეგად პროცესი გავა კონტროლიდან და შეუქცევად ხასიათს მიიღებს. ეს მინიშნებები, პირდაპირი განცხადებები რუსეთის ხელისუფლების მხრიდან, თუნდაც ტაქტიკური ბირთვული იარაღის გამოყენების თაობაზე, სწორედ იმ წითელი ხაზის აღნიშვნაა, რომლის იქეთაც გადასვლა გამოუსწორებელი შედეგების მომასწავებელი იქნება. ამ შეკითხვას იმით დავასრულებ, რომ ვაცნობიერებთ შეკითხვების სიმრავლეს, სადაც ყველა შეკითხვაზე მზა პასუხი არ არსებობს. ასეთ ვითარებაში მწყობრი რეცეპტის შეთავაზებაც ძალინ რთულია, ჩვენ აბსოლუტურად სხვა ფენომენთან გვაქვს შეხება რუსეთის ფედერაციის სახით. ეს არის აბსოლუტურად განსხვავებული სამხედრო პოტენციალისა და მსოფლიო ეკონომიკასთან შეზრდის ხარისხის მქონე ქვეყანა. ისიც ფაქტია და ცხადზე ცხადი, რომ არც ცივი ომის პერიოდში და არც მისი დასრულების შემდეგ, ამგვარი ხასიათის კრიზისი, ამგვარი ხასიათის დილემა დასავლური სამყაროს წინაშე რეალურად არ მდგარა. ამდენად, გამოწვევაც სწორედ ისაა, თუ როგორ შეიძლება, დასავლეთმა მოაგვაროს პრობლემა ისე, რომ პირველი: საკუთარი მოსახლეობა - არ დააზიანოს ამ გლობალურ ეკონომიკურ ომში და მეორე - ეს სამხედრო მოქმედებები არ გადაიზარდოს ისეთი მასშტაბის კონფლიქტში, საიდანაც უკვე დამარცხებულსა და გამარჯვებულზე საუბარი ზედმეტი იქნება, რადგან აპრიორი ყველა დამარცხებული იქნება. ET: უკრაინის სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ინფორმაციით, მარცვლეულის ექსპორტი მაისში 63%-ით შემცირდა გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით. თქვენი აზრით, ემუქრება თუ არა სასურსათო კრიზისი ბევრ ქვეყენას, რომელიც ამ ექსპორტზე იყო დამოკიდებული და აქედან გამომდინარე, ხომ არ შეიძლება, დასავლეთმა რაიმე კომპრომისი დაუშვას სანქციებთან დაკავშირებით? როდესაც ქართულ სივრცეში ჩვენ ვსაუბრობთ სანქციებზე, ხშირად მრჩება წარმოდგენა, რომ სიტყვა სანქციების იქით არც გვინდა გავიხედოთ. არადა, სანქცია არის ერთგვარი მეცნიერება და სასანქციო პოლიტიკის გატარებას აქვს თავისი პრინციპები და საფუძვლები. მაგალითად, ერთ-ერთი პრინციპია, როდესაც იწყებ სანქციების განხორციელებას, შენ სწორედ უნდა გქონდეს გააზრებული, რა არის შენი მიზანი, როგორ უნდა მართო წნეხი, გაზომო სანქციების წარმატებულობა, ისევე როგორც, დასაწყისშივე წარმოდგენა უნდა გქონდეს, თუ რა პირობების, რა ეტაპზე დადგომის შემთხვევაში უნდა დაიწყო სანქციების ჩახსნა. საქნციების პროცესი რამდენიმე ფაზისგან შედგება. ხოლო, თუ ჩვენ ვსაუბრობთ სასანქციო პოლიტიკის წარმატების ალბათობაზე, ეს პროცესი შენ თავიდან ბოლომდე - როგორც ათვლის წერტილიდან, ისე მისი დაბოლოებით უნდა გქონდეს გააზრებული. სწორედ ეს სირთულე განაპირობებს, რომ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ სხვადასხვა სახის სანქციას, როგორც სტატისტიკა ამბობს, მხოლოდ 30-დან 35%-მდე სასანქციო ღონისძიებებს ჰქონია ესა თუ ის წარმატება. ვიმეორებ, ეს რთული მეცნიერებაა, სადაც შედეგის სიზუსტე ყოველთვის გარანტირებული როდია. მით უმეტეს, ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ რუსული ეკონომიკა, მისი ენერგეტიკის სექტორი, ისეთ სინერგიაში მოექცა დასავლურ ენერგოსექტორთან. ამდენად, ეს ორი ეკონომიკური-ენერგეტიკული ბლოკი მაღალი ხარისხის ურთიერთდამოკიდებულებითა და ურთიერთკავშირებით გამოირჩევა. როგორ გინდა შენ, ისე ფილიგრამულად ჩახსნა ერთი, რომ მეორემ არსებით ზიანი აირიდოს? თანაც ისე, რომ სანქციებმაც დასახულ მიზნებს მიაღწიოს? აღსანიშნია, რომ დასავლურ მედიაში, საექსპერტო წრეებში ხშირია საუბარი, რომ ხომ არ არის დრო, რუსეთს მიეწოდოს გზავნილი, თუ რა შემთხვევაში მოხდება სანქციებში დეესკალაცია, რა პირობების დაკმაყოფილებისას. აქ, დაახლოებით, მათრახისა და კვერის პრინციპის მსგავსი მიდგომაა... ამდენად, სანქციას არამარტო დასჯის ეფექტი უნდა ჰქონდეს, არამედ, გამოსწორების, წესრიგის დამრღვევის „რესოციალიზაციის“: როდესაც სჯი, უნდა მისცე ძალიან მკაფიო გზავნილი, თუ რა შემთხვევაში შემსუბუქდება ან ჩაიხსნება სასჯელი. სხვაგვარად, თუ სანქციას მხოლოდ უპირობოდ დასჯითი ფუნქცია ექნება და მხოლოდ ამ დატვირთვას აძლევ, მაშინ წარუმატებლობის სტატისტიკას რომელზეც ვსაუბრობდი, შეიძლება, ახალი შემთხვევები დაემატოს. დღეს ბევრი მსჯელობაა, თუ რა ვითარებაშია რუსული ეკონომიკა. რა თქმა უნდა, რუსულმა ეკონომიკამ განიცადა ძალიან დიდი დარტყმა. აქვე იმასაც ვხედავთ, რომ ჯერჯერობით, სასანქციო პოლიტიკამ მყისიერი ეფექტი არ იქონია: ომი გრძელდება, ხოლო რუსული სამხედრო მანქანა იკვებება ფინანსური რესურსებით. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ევროკავშირის მეექვსე სასანქციო პაკეტზე უამრავი ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრება იყო ნავთობის ემბარგოსთან დაკავშირებით, რამაც წევრ სახელმფწიფოებს შორის კომპრომისი გარდაუვალი გახადა. აღარაფერს ვამბობთ ბუნებრივ აირზე, ეს უკვე შემდეგი გაცილებით რთული ეტაპი იქნება. ობიექტურობა მოითხოვს აღინიშნოს ისიც, რომ დასავლეთი ძალიან აქტიურად მუშაობს, რათა შეამციროს რუსეთზე ენერგოდამოკიდებულება, მაგრამ ეს რომ ვერ იქნება ერთი და ორი დღის ამოცანა, ფაქტია. ფაქტია, აუდიტორიის დიდ ნაწილს ჰქონდა მოლოდინი, რომ საქციების ამოქმედებისთანავე ომი თუ არ დასრულდებოდა, სამხედრო მოქმედების ხასიათი მკვეთრად შეიცვლებოდა. არადა, ეს იმდენად დელიკატური და რთული თემაა, აქ არც სტერეოტიპული შეძახილი კმარა და არც სადღეგრძელოების დონეზე მისი დაყვანა. რა არის სანქცია - ეს არის შუალედური გაჩერება დიპლომატიასა და ომს შორის. როცა დიპლომატია უძლურია საკითხის გადასაწყვეტად და შენ აღიარებ, რომ დიპლომატიამ ვერ იმუშავა, თუმცა ამავე დროს, არ გაქვს ნებელობა და მზაობა, რომ პირდაპირ ღია, სამხედრო კონფრონტაციაში შეხვიდე. სანქცია ამ მხრივ არის გამოწვევისადმი, პრობლემის გადაწყვეტისადმი შუალედური მიდგომა. მისი გამოყენება ნიშნავს, რომ ჩვენ არ გვინდა შემდგომი ესკალაცია და მაქსიმალურად ვერიდებით კონფლიქტის გაფართოებას, მის განვრცობას. ამავდროულად, სანქციებმა რომ მაქსიმალური შედეგი გამოიღოს, აუცილებელია მათთან ერთდროულად დიპლომატიის აქტიური მუშაობაც. ერთი არის იდეალიზმი, ბრძოლა სიკეთისა ბოროტებასთან, მაგრამ მეორეა პრაქტიკული შედეგი. თუ ჩვენ გვინდა, დასრულდეს ის, რასაც ვხედავთ ყოველდღიურად, ამისკენ გზა მიდის ძალიან პრაქტიკულ, არაპოპულარულ და ხშირად მტკივნეულ გადაწყვეტილებამდე. EU: ასოცირების შეთანხმებიდან კანდიდატი ქვეყნის სტატუსობამდე - რა მოლოდინები არსებობს? მოგეხსენებათ, სამმა ქვეყანამ შეიტანა განაცხადი კანდიდატის სტატუსის მოსაპოვებლად. ჩვენ არაერთხელ მოგვისმენია დასაბუთებულად, რომ როდესაც ჩვენ შევადარებთ რეფორმირების პროგრესს ამ სამივე ქვეყანაში, საქართველო არის აშკარად დაწინაურებული. ამდენად, თუ ჩვენ გამოვალთ ობიექტური შეფასებებიდან, ჩვენი მოლოდინიც აბსოლუტურად სამართლიანია. სხვა საკითხია, უკრაინის ომმა რა ცვლილება შეიძლება, შეიტანოს სურათში - ამასთან დაკავშირებით, არაერთხელ ითქვა, და მე აბსოლუტურად ვიზიარებ ამ პოზიციას, რომ არ შეიძლება, ომი იქცეს ერთგვარ, ვთქვათ, საშვად ამა თუ იმ სტატუსის მოსაპოვებლად თუ ამა თუ იმ პოლიტიკურ კლუბში გასაწევრიანებლად. ალბათ, საკითხის ასე დაყენება დაუშვებელია და ამორალურიც. აქედან გამომდინარე, თუ ჩვენ გავითვალისწინებთ, რომ საკუთრივ უკრაინა, მისი შიდა პოლიტიკური სისტემა თუ რა ხარვეზებით გამოირჩეოდა და იმასაც, თუ როგორ „დააწინაურა“ ქვეყანა ომმა (ვაცნობიერებ, რომ ეს სიტყვა ბოლომდე შესატყვისი არ იყოს, მაგრამ...პროცედურულად დააწინაურა) მე ვთვლი, რომ ეს ის უპირატესობაა, რომელსაც ჩვენ, რა თქმა უნდა, „უპირატესობად“ ვერ მივიჩნევთ. და თუ ამაზე ვთანხმდებით არა მხოლოდ ქართველები, არამედ ჩვენი ევროპელი პარტნიორებიც, მაშინ საქართველოს მოლოდინი არის აბსოლუტურად სწორი და ობიექტური. სხვა საკითხია კიდევ, რომ ჩვენს საზოგადოებაში არის მოლოდინი პასუხისა - „კი ან არა“, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ პასუხი შეიძლება, იყოს შუალედური, ასე მაგალითად, შეიძლება, ევროკომისიამ თავის დასკვნაში მოგვანიჭოს - „პირობადებული კი“. ეს ნიშნავს იმას, რომ მზაობასთან, პოზიტიურ პასუხთან ერთად იყოს გარკვეული ვალდებულებები, გარკვეული საგზაო რუკა, რომლის შესრულების შემთხვევაში ეს „კი“ ჩვენ უფრო განგვიმტკიცდება. ასევე, კიდევ ერთი გარემოება მოგეხსენებათ, არის ის, რომ საქართველო ასოცირების შეთანხმების შესრულების რეჟიმშია. სწორედ რომ ამ შეთანხმების წარმატებით რეალიზებას უკავშირდება ის მოლოდინიც, რომელზეც უკვე ვისაუბრეთ - გავხდეთ ევროკავშირში წევრობაზე კანდიდატი ქვეყანა. EU: საზოგადოებაში შექმნილია მუდმივი მოლოდინი ,,კი და არა’’-სი ზოგადად, თუნდაც, იგივე NATO-ში გაწევრიანებასთან დაკავშირებითაც. როგორ ფიქრობთ, ხომ არ ახალისებს ეს პრორუსულ ნარატივებს? საერთოდ, ერთი რამაა ხელშემშლელი ქართულ პოლიტიკასა და საზოგადოებაში... უნდა აბსოლუტური კატეგორიებით მსჯელობა. არადა ნათქვამია, რომ სიმართლე სადღაც შუაშია. ამიტომ, ურთიერთობებში მხოლოდ ორი ფერის - შავი და თეთრის არსებობაზე, დროა, უარი ვთქვათ. ამ ორს შორის უამრავი შუალედური ფერის არსებობა კომპრომისებით საუბარს გვასწავლის, ინტერესების თანხვედრაში დაგვეხმარება, როგორც საკუთარი, ისე სხვისი ინტერესებისა და მოლოდინების დანახვაში. გავითვალისწინოთ, რომ თვით ევროკავშირიც საკმაოდ რთული ბიუროკრატიული სტრუქტურაა, სადაც მხოლოდ ზეეროვნული ინსტიტუტების დონეზე არ მიიღება გადაწყვეტილებები, არამედ, კავშირის ყველა წევრ ქვეყანას თავისი დამოკიდებულება აქვს გაფართოების პოლიტიკასთან მიმართებით. ამ კუთხით არსებობენ უფრო „ღია და მეგობრული“ ქვეყნები, მაგრამ არიან „ჩაკეტილი“ ქვეყნებიც. შედეგად, უამრავი დინება და ტენდენციაც. ამდენად, ისეც ნუ წარმოვიდგენთ, თითქოს, მხოლოდ ჩვენ ვაბარებთ ამ გამოცდას. ფიგურალურად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საკუთრივ ევროკავშირიც აბარებს გამოცდას საკუთარი თავის წინაშე, - რამდენად ღიაა ის გაფართოვებასთან მიმართებით, რამდენად მოქნილი, მტკიცე, კეთილმოსურნე და კეთილხმოვანი. მეტიც, პასუხი, რასაც ჩვენ ველით, აგრეთვე იქნება ევროპელების პასუხი საკუთარ მომავალზეც. როდესაც ვსაუბრობთ გაფართოების საკითხზე, უნდა გავითვალისწინოთ ისიც - და ევროპელებსაც შევახსენოთ, - რომ რა თქმა უნდა, იდეალები კარგია, მაგრამ მისაღები გადაწყვეტილებები დროსთან და პრაქტიკულ ინტერესებთან თანხვედრაში უნდა იყოს. თუ მათ უნდათ, რომ ეს სივრცე, რასაც საქართველო ჰქვია, არ გავიდეს მათი ყურადღების არეალიდან და პროცესები შეუქცევადი არ გახდეს საზოგადოებრივი განწყობების კუთხით, რა თქმა უნდა, მათგან გაბედული და შემხვედრი ნაბიჯები დროულად უნდა გადაიდგას. ამიტომ, კიდევ ერთხელ, ძალიან კოლეგიალური და მეგობრული შეხსენებაა ჩვენი ევროპელი კოლეგების მიმართ: მეტად მკაცრი კრიტერიუმებით ნურც საკუთარ თავს განსჯიან და ნურც ჩვენ შეგვაფასებენ. დაე, იმსჯელონ დროისა და შექმნილი რეალობის შესაბამისად, არსებული გეოპოლიტიკური რეალიების ადეკვატურად. მე მგონი, ახლა იმდენად იდეალიზმზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებების დრო არ არის, რამდენადაც - რაციონალური და პრაქტიკული შედეგზე მორგებული გადაწყვეტილებებისა. ET: 2022 წლის NATO-ს მადრიდის სამიტთან დაკავშირებით, რა მოლოდინები შეიძლება, გვქონდეს? მოლოდინები ფრთხილია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მადრიდის სამიტი ივნისში იმართება და არანაირი მინიშნება არ არის იმის, რომ რაღაც ფუნდამენტური გადაწყვეტილება იქნება მიღებული. ალბათ, ეს სამიტი იქნება კიდევ ერთი საშუალება, რომ NATO-მ მოახდინოს ღია კარის პოლიტიკის დეკლარირება და ჩვენ კიდევ ერთხელ განვაცხადოთ, რომ ერთგული ვრჩებით საგარეო პოლიტიკაში ჩვენი ევროატლანტიკური კურსის. თუმცა აუცილებლად აღსანიშნია, რომ მე პირადად, წინა სამიტთან დაკავშირებით, მაქვს გარკვეული უკმაყოფილება, როდესაც NATO-მ გააკეთა ჩანაწერი, რომ საქართველო გაწევრიანდება NATO-ში მხოლოდ ინდივიდუალური წევრობის გეგმის რეალიზების პირობით (ე.წ. MAP). მიმაჩნია, რომ ეს არ არის ადეკვატური ჩანაწერი და ავხსნი რატომ. ხსენებული გეგმით გათვალისწინებული მექანიზმი, რომელიც 1999 წელს ამოქმედდა და რომელიც გარკვეული პერიოდის განმავლობაში აქტუალობას ინარჩუნებდა, ახლა აბსოლუტურად ამოვარდნილია მიმდინარე პროცესების კონტექსტიდან. ამიტომ, ვთვლი, რომ ეს ჩანაწერი წარმოადგენს ზედმეტ და არაპრაქტიკულ პროცედურულ დატვირთვას. ერთ-ერთ ეთერში ვთქვი კიდეც, რომ ჩვენზე ამ პირობის დაწესება მოსაცდელ ოთახში გაურკვეველი ვადით ჩარჩენის მცდელობის გამართლებას მაგონებს. მეტიც, ინდივიდუალური წევრობის პროგრამა, თავისი კრიტერიუმებითა და საზომით, საკმაოდ არაერთმნიშვნელოვანი და ზოგადია. სხვა საკითხებთან ერთად, აქ საუბარია პოლიტიკურ რეფორმირებასა და სამხედრო საკითხებში რეფორმაზე. სამხედრო მდგენელს რაც შეეხება, სხვადასხვა პროგრამის გამოისობით, - და ჩვენი NATO-ელი კოლეგებიც ამასვე აღნიშნავენ - პრაქტიკულად, საქართველოს შეიარაღებულ ძალებსა და NATO-ს წევრი ქვეყნების შეიარაღებულ ძალებს შორის ძალიან მაღალი დონის თავსებადობაა და ამ მხრივ, წესით, პრობლემა არ ასებობს. რაც შეეხება პოლიტიკურ მდგენელს, მოდით, სიმართლეს თვალი გავუსწოროთ, დღეს რაც ინსტიტუტებთან და პოლიტიკურ პროცესებთან დაკავშირებულ სირთულეეებს მხოლოდ ჩვენ არ განვიცდით; ამ მხრივ და ამ დროში მნიშვნელოვან გამოწვევებს განვითარებული დემოკრატიებიც განიცდიან. არაერთი ქვეყნის მაგალითი შეგვიძლია, მოვიყვანოთ, სადაც პროცესმა არასასურველი მიმართულება შეიძინა. ამიტომ, ვთვლი, რომ ასეთი, სტატუსებში მექანიკური დაყოფა - აი, შენ მუდმივად ჩემი მასწავლებელი იქნები, მე კიდევ შენი მოსწავლე, გვაცლის ორივე პარტნიორულ მხარეს საშუალებას, რომ ერთმანეთისკენ მიმავალი პრაგმატული გზები ვეძებოთ. ამიტომაც, განვმეორდები, რომ ამა თუ იმ საკითხის გაიდეალიზება, ჭრელად გაფერადების მცდელობა, მის აბსურდიზმის ხარისხში აყვანა, რეალურად ხელს შეგვიშლის საქართველოს და მის პარტნიორებს, რომ პრაქტიკული შინაარსისა და დროზე მორგებული გადაწყვეტილებები მივიღოთ. უკრაინაში მიმდინარე ომის ფონზე, განსაკუთრებით ახლა არის ყველაზე გაბედული და პირდაპირი გადაწყვეტილებების მიღების დრო. თუმცა ვაღიაროთ, რომ თანაბრად შესაძლოა, უკრაინის ომმა NATO-ს გაფართოების კუთხით შეიძლება, ფაქტობრივი წითელი ხაზი გაავლოს. დასაშვებია ისიც, რომ ეს წითელი ხაზი არ აისახოს არცერთ სამართლებრივ-პოლიტიკურ დოკუმენტში, მაგრამ რეალურად გაფართოებაზე დაუწერელ მორატორიუმად იქცეს. დღეს საკმაოდ რთულია, დამაჯერებლად ვისაუბროთ, თუ როგორი იქნება უკრაინაში ომის გადაწყვეტის პოლიტიკური ფორმულა. ხოლო თუ ისე მოხდა, რომ ამ პოლიტიკური ფორმულის ერთ-ერთ პრინციპად ე.წ. უკრაინული ნეიტრალიტეტი იქცა, ეს საკითხი დიდი ალბათობით, ჩვენც შემოგვიბრუნდება დღის წესრიგში. შეიძლება, არც შემოგვიბრუნდეს, მაგრამ მაღალი ალბათობაა, რომ როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ე.წ. „ბუფერულ“ სახელმწიფოებზე (უკრაინა, მოლდოვა და საქართველო), რომლებიც გეოპოლიტიკურად, ასე ვქვათ, მაინც გამოკიდებულ ვითარებაში არიან, უკრაინულ ფორმულას, უკრაინულ გადაწყვეტას კრიზისისა, დიდი ალბათობით, პირდაპირი შემხებლობა ექნება ჩვენს საკითხთან. თუ მხარეები შეთანხმდნენ, რომ უკრაინის გაწევრიანება ალიანსში, დღეს არ არის მიზანშეწონილი და გონივრული, ან რომ ეს ხელს უშლის ევროპაში ახალი წესრიგის დამყარებას, მაშინ, ასეთ მიდგომას სავარაუდოდ, ჩვენზე ექნება გავლენა. NATO-ს სამიტზე ჩვენ ასევე მოლოდინში ვიქნებით ძალიან მნიშვნელოვანი დოკუმენტისა, რომელსაც 2030 NATO-ს სტრატეგიული კონცეფცია ჰქვია. კერძოდ, ვვარაუდობ და სურვილია, რომ შავ ზღვასთან მიმართებით უფრო მეტი აქცენტი დავინახო. მართალია, ბოლო პერიოდში შავი ზღვა ფიგურირებს NATO-ს დოკუმენტებში, მაგრამ მაინც არასაკმარისად და ამ მხრივ, ჩვენ ალბათ, თემის მეტი განვითარება უნდა ვიხილოთ. ET: როგორ უყურებთ აშშ-ის მხრიდან შავი ზღვის ფართო რეგიონის მიმართ ერთიანი სტრატეგიული გეგმის შემუშავების შესაძლებლობას? რაც შეეხება შავ ზღვასთან დაკავშირებით ერთიან კონცეპტუალურ დოკუმენტს, დიახ, ჩვენ მოლოდინში ვართ, რომ ჩვენი პარტნიორი აშშ სხვა დასავლელ პარტნიორებთან ერთად ასეთ დოკუმენტს შეიმუშავებს. თუმცა, აქვე ასეთი კითხვა: რატომ ჩვენ არ ვცდილობთ ჩვენი მხრიდან ჩვენივე ხედვა წარვუდგინოთ? ზოგიერთისთვის, შესაძლოა, რიტორიკული კითხვა არის, მაგრამ რატომ არ შეიძლება, ოფიციალურმა თბილისმა მოახდინოს საკითხზე მსჯელობის დაინიცირება? მეტიც, შესაძლოა, რომ საქართველოსთან ერთად თანაინიციატორებად რუმინეთი და ბულგარეთი გამოვიდნენ. საინტერესო იქნება უკრაინის ხედვაც, ხოლო ათმაგად მნიშველოვანი თურქეთის პოზიცია.... ET: რა როლი აქვს თურქეთს რეგიონული პოლიტიკის განსაზღვრაში, მით უფრო, რომ ის ჩვენს სახმელეთო სამეზობლოში NATO-ს ერთადერთი წევრი ქვეყანაა? თურქულ საგარეო პოლიტიკას ყოველთვის ახასიათებდა ასეთი პრინციპი, რომ ეს ქვეყანა იქცევა ისე, როგორც მის საუკეთესო ინტერსებშია. ამიტომაც, თურქეთი არის ერთ-ერთი ყველაზე უხერხული წევრი მისი NATO-ელი პარტნიორებისათვის. თურქეთს ყოველთვის განსაკუთრებული როლი ეჭირა და გამორჩეულად განსაკუთრებული ამ დროშიც აქვს. აი ახლაც, რუსეთ-უკრაინის ომთან მიმართებით თურქეთის პოლიტიკა „მრავალპოლუსიანია“. მას არ ერიდება თქვას, რომ თურქული ინტერესი, თურქული დღის წესრიგი მისთვის უფრო მნოშვნელოვანია, ვიდრე საერთო დღის წესრიგი. სხვათა შორის, მკაფიო ხაზის არსასებობა არამარტო თურქეთს ახასიათებს; ჩვენ, რამდენიმე სხვა ქვეყანაც შეგვიძლია, დავასახელოთ, რომელთა მხრიდან უკრაინაში ომისადმი გაცილებით ცალსახა მიდგომის მოლოდინში ვიყავით. თურქეთს რომ დავუბრუნდეთ, ნებისმიერ შემთხვევაში ქართული გადმოსახედიდან მერამდენედ აუცილებლად უნდა ითქვას: თურქეთი არის ჩვენი არათუ მეზობელი, არამედ, მოკავშირე და პარტნიორი ქვეყანა და სხვათა შორის, როდესაც NATO-ში ჩვენს, წევრობაზე ვსაუბრობთ, თურქეთი არის ერთ-ერთი გამორჩეული, რომელიც დაუფარავად, ხმამაღლა გვიჭერს მხარს. ამდენად, ისეთ რთულ რეგიონში, როგორიც სამხრეთ კავკასია და დიდი შავი ზღვის რეგიონია, რა თქმა უნდა, თურქეთთან ჯანსაღი ურთიერთობების შენარჩუნება ჩვენს ეროვნულ ინტერესებშია. ის, თუ როგორია თურქეთის დამოკიდებულება სამხრეთ კავკასიისა და დიდი შავ ზღვის რეგიონისადმი, განსამზღვრელია და ხშირად, გადამწყვეტიც. შავ ზღვას ის მიიჩნევს, როგორც საკუთარი ეროვნული ინტერესების საციცოცხლო არეალს, სწორედ ამას უკავშირდება ცნობილი მონტრეს კონვენცია, რომლითაც თურქეთი ფაქტობრივად აკონტროლებს შესასვლელებს შავ ზღვაში. აქედან გამომდინარე, სავარაუდოდ, თურქეთი არ შეელევა ამ პოლიტიკურ-სამართლებრივ ბერკეტს, არ შეასუსტებს მასზე მოჭიდებას. ჩვენ ასევე ვხედავთ რუსეთსა და თურქეთს შორის ახლად აღმოცენებულ პარტნიორობას. თუმცა ეს პარტნიორობა, უფრო ტაქტიკური, ვიდრე სტრატეგიული ხასიათისაა. ეს არცაა გასაკვირი, რამეთუ, ზოგადად, რუსულ-თურქული ურთიერთობების ისტორიულად რთულია და აღმავლობისა და დაღმავლობის ეტაპების მონაცვლეობით ხასიათდება. ახლა თითქოსდა აღმავლობის ეტაპია. მაგრამ ესეც შედარებითია, ვინაიდან მრჩება შთაბეჭდილება, რომ ორი ლიდერის თითქოსდა კეთილმოსურნე შეხვედრების უკან რეალურად ერთმანეთისადმი უნდობლობა არის. მიჭირს იმის წარმოდგენაც, თუ რამდენად სტაბილური იქნება თურქულ-რუსული პარტნიორობა გრძელვადიან პერსპექტივაში, განსაკუთრებით, კომპლექსური რეგიონული კონტექსტის პირობებში. სიტყვა „რეგიონული“ მხოლოდ სამხრეთ კავკასიას არ უკავშირდება, არამედ, აქ თანაბრად მოიაზრება ცენტრალური აზია და ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილი - ყველა ის არეალი, სადაც ამ ორი ქვეყნის ინტერესი საკმაოდ უხერხულად იკვეთება. ET: საქართველოს ისტორიული როლი, იყოს დამაკავშირებელი ხიდი ევროპასა და აზიას შორის, შექმნილმა ვითარებამ კიდევ უფრო აქტუალური გახადა. ვგულისხმობ რუსეთის წინააღმდეგ სანქციებსაც. გაზრდილია ტვირთბრუნვა ცენტრალური აზიის ქვეყნებიდან საქართველოს გავლით. რა უნდა გააკეთოს ქვეყანამ, რომ უფრო მეტად პოზიციონირდეს ამ კუთხით და უფრო მეტად წარმოაჩინოს თავისი შესაძლებლობებიც? ჩვენ რა თქმა უნდა, თავს მივიჩნევთ დასავლური ცივილიზაციის ნაწილად, მაგრამ აუცილებლად, ეკონომიკურად მიმღებლობა უნდა შევინარჩუნოთ და გავზარდოთ აღმოსავლეთის მისამართით. ეს მით უფრო მნიშვნელოვანია, როდესაც მცირე სახელმწიფოს როლზეა საუბარი ახალ მსოფლიო წესრიგში. ეს როლი უნდა უკავშირდებოდეს არა რუკაზე მის ნომინალურ არსებობას განსხვავებულ ფერში, არამედ ფუნქციურ სარგებლიანობას. საკითხი მინდა, ორიოდე სიტყვით განვავითარო იმიტომ, რომ იგივე გასული საუკუნის 90-იანებში, როდესაც ბაქო-ჯეიჰანს, ბაქო-სუფსას და ბაქო-ერზერუმს ჩაეყარა საფუძველი, ეს არ იყო მხოლოდ მილსადენების მშენებლობა და ენერგორესურსების გატარების დაგეგმარება. ეს იყო მაშინდელი პოლიტიკური ხელმძღვანელობის ძალიან გამჭრიახი ნაბიჯები, რომ ქვეყანას სხვების თვალში ეს ფუნქციონალური საჭიროება და სარგებლიანობა შეეძინა. მაგრამ მსოფლიო იცვლება, ეკონომიკური, პოლიტიკური ურთიერთობები განიცდის ძალიან სწრაფ ტრანსფორმაციას, ამიტომ, ჩვენ ასეთი ფუნქციონალური სარგებლიანობის, მისი მუდმივ განახლების ძიებაში უნდა ვიყოთ. უკვე მოძველდა რიტორიკა ბაქო-ჯეიჰანზე, მოძველდა რიტორიკა ბაქო-ერზერუმზე. შესაბამისად, ახალი გადაწყვეტების, ახალი ტრანსასაზღვრო პროექტების დროა. ამიტომ, ვთქვი, რომ ეს საკითხები ეკონომიკურ სიბრტყეშიც აქტუალურია, ისევე როგორც ზოგად ეკონომიკურ სისტემაში საქართველოს ინტეგრირების თვალსაზრისით. სხვაგვარად გაგვიჭირდება ჩვენს სარგებლიანობასა და ჩვენს თვითკმარობაზე საუბარი. ამ ყველაფერს კი უსაფრთხოების საკითხამდე მივყავართ. როცა შენ სასარგებლო ხარ, როცა შენ შენი ფუნქციური დატვირთვა გაქვს, ბუნებრივია, შენი უსაფრთხოების კუთხით, შენი სტაბილურობის კუთხით, გარე მოთამაშეთა მხრიდან მეტი ზრუნვა და მეტი ფრთხილი დამოკიდებულება არის. ამიტომ, გავიაზროთ უნდა, რომ მხოლოდ, ასე ვთქვათ, გარკვეული სახელმწიფოთა ან პოლიტიკური გაერთიანების წევრობა, ან სამხედრო ალიანსის წევრობა არ კმარა, თუ შენ არ ხარ თვითმყოფადი და თვითკმარი. საჭირო სინჯის თვითმყოფადობა და თვითკმარობა კი საერთო საქმესა და ინტერესეში შენს ეროვნულ კონტრიბუაციაზე - ინტელექტუალური, ეკონომიკური თუ სხვა - არის დამოკიდებულია. სხვაგვარად, დღევანდელი სამყარო იმგვარად ეგოისტურია, რომ ვერც ვერავის დავავალებთ და ვერც ვერავინ დაივალებს ჩვენს მიმართ სამისდღეშიო გეოპოლიტიკური ძიძის როლს. დღეს უკვე დიდი ქვეყნებიც კი დაუფარავად ამჟღავნებენ მიდგომებში მათთვის ხელსაყრელ საკუთარ ეგოიზმს. და თუ მაინცდამაინც ეგოიზმზე მიდგა, ჩვენც ჩვენსავე ეროვნულ ეგოს მივმართიოთ, მაგრამ გავაკეთოთ ეს ფრთხილად, პასუხისმგებლიანად. თანამედროვე ეპოქაში საკუთარი სახელმწიფოებრიობის კონკურენტუანარიანობა ქართული ისტორიული მეხსიერების კოდის არდავიწყებასთან ერთად სრულიად ახლებური, ინტერესებში პრაგმატიზმსა და მართველობაში ტექნოკრატიაზე დაფუძნებულ მიდგომებს მოითხოვს.
რა გავლენა ექნება მოსალოდნელ სასურსათო კრიზისს საქართველოზე
უკრაინა-რუსეთის ომის ფონზე, საქართველოში სასურსათო უსაფრთხოების პრობლემები გაშიშვლდა. ქვეყნის მთავარ სავაჭრო პარტნიორებს შორის კონფრონტაციამ, სავალუტო ბაზარზე რყევები, ხორბლის დეფიციტი და სურსათის გაძვირება გამოიწვია. ქვეყანა დიდწილადაა დამოკიდებული იმპორტზე და უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ სურსათის მიწოდების მოშლის ნეგატიური გავლენა აქაც იგრძნობა. სამი პროდუქტი, რომელიც ერთ წელიწადში ყველაზე მეტად გაძვირდა საქსტატი: საქართველოში ინფლაცია 13.3%-მდე გაიზარდა სოფლის მეურნეობის სამინისტრო საქართველოში ხორბლის მარაგის შემცირებას ადასტურებს სოფლის მეურნეობის მინისტრის პირველი მოადგილე: ქვეყანაში სასურსათო დეფიციტის ნიშნებიც კი არ შეინიშნება საქსტატის თანახმად, მაისის მონაცემებით, წლიური ინფლაცია 13,3%-ია, ხოლო სურსათსა და უალკოჰოლო სასმელების ჯგუფში ფასები 22.0 პროცენტითაა გაზრდილი, რაც წლიურ ინფლაციაზე 6.88 პროცენტული პუნქტით აისახა. ყველაზე მეტად ერთ წელიწადში ბოსტნეული და ბაღჩეული (51.1 პროცენტით), პური და პურპროდუქტები (34.5 პროცენტით),ზეთი და ცხიმი (17.7 პროცენტით,) რძე, ყველი და კვერცხი (16.0 პროცენტით), შაქარი, (15.4 პროცენტით), ხორცი და ხორცის პროდუქტები (9.6 პროცენტი) გაძვირდა. საქართველოში ყველაზე მოთხოვნად სასურსათო პროდუქტებზე თვითუზრუნველყოფის კოეფიციენტი - 2020 წელი (IFAD მონაცემები) ხორბალი 15%; სიმინდი 68%; კარტოფილი 92%; ბოსტნეული 63%; ყურძენი 145%; ხორცი 49%; რძე და რძის პროდუქტები 81%; კვერცხი 97%. ამ მონაცემების თანახმად, ქვეყანას მოსახლეობის გამოსაკვებად და დეფიციტის შესავსებად სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პროდუქტების იმპორტირება სჭირდება. რა გავლენა ექნება საქართველოზე უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ მსოფლიოში მოსალოდნელ სასურსათო კრიზისს? რა ვითარებაა ქვეყანაში სასურსათო უსაფრთხოების კუთხით და სად არის ამ მიმართულებით ყველაზე სუსტი რგოლი? ამ და სხვა საკითხებზე Europetime-თან ასოციაცია „მომავლის ფერმერის“ ხელმძღვანელმა რუსუდან გიგაშვილმა ისაუბრა. ET: სურსათის უსაფრთხოების მიმართულებით ოთხი ძირითადი კომპონენტიდან - სურსათის არსებობა, სურსათზე ხელმისაწვდომობა, სურსათის გამოყენება და სტაბილურობა, რომელია საქართველოსთვის ყველაზე სუსტი რგოლი? საქართველო ერთ-ერთია იმ ქვეყნებიდან, სადაც შესაძლოა მწვავედ დადგეს სასურსათო უსაფრთხოების საკითხი, რადგან წარმოება მცირეა და იმპორტი მზარდი. თვითუზრუნველყოფა სულ რამდენიმე მიმართულებაში გვაქვს სრულად, ძირითადად იმპორტზე ვართ დამოკიდებული. იქაც კი, სადაც თვითკმარ პროდუქციას ვაწარმოებთ, ნედლეული შემოგვაქვს.საქართველოში აგროსასურსათო პროდუქტების იმპორტი წლების მანძილზე, სტაბილურად, ღირებულებითი მაჩვენებლით 3,5-ჯერ, ხოლო რაოდენობრივი მაჩვენებლით 2,6-ჯერ და მეტად აღემატება ექსპორტს, რაც ძირითადად განპირობებულია ამ პროდუქტების წარმოების დაბალი მოცულობით და შესაბამისი სექტორის სუსტი კონკურენტუნარიანობით უცხოელ მწარმოებლებთან შედარებით. პროდუქტების ხელმისაწვდომობის პრობლემის წინაშე უკვე დავდექით და დაიწყო ალტერნატიული ბაზრების ძიება. სამწუხაროდ საქართველოში პრევენციულად არ არსებობს კრიზისის განეიტრალებისთვის საჭირო ალტერნატიული გეგმა და როდესაც ხელისუფლება ფაქტის წინაშე დგება იწყება ძიება. გარე სამეზობლო გვილაგებს სიტუაციას. როგორი ვითარებაც იქმნება ძირითად სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში, იმ ვითარებას ვერგებით. ET: საქართველოში ხორბლის მარაგი თითქმის ამოიწურა. ეს რამდენიმე კვირის წინ ხელისუფლებამაც დაადასტურა, თუმცა აცხადებენ, რომ ქვეყანაში ფქვილის და შესაბამისად პურ-პროდუქტების დეფიციტი არ შეიქმნება. რა საფრთხის წინაშე შეიძლება აღმოვჩნდეთ, როცა ქვეყანას ხორბლის მარაგები არ აქვს? სამწუხაროდ, ხელისუფლებამ ვერ გადაწყვეტა ხორბლის საკითხი. ფქვილი დიდწილად რუსეთიდან შემოგვაქვს. ხვალ, რომ პოლიტიკური ნიშნით რუსეთმა ფქვილის მოწოდება შეგვიწყვიტოს, რას ვიზამთ? სამწუხაროდ ახლა არ გვაქვს არანაირი ალტერნატივა. ამ ფაქტმა აჩვენა, რომ სახელმწიფო კრიზისების მართვის კუთხით უფრო მობილური უნდა გახდეს და სწრაფად მიღოს გადაწყვეტილებები. ET: სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ერთ წელიწადში საქართველოში ყველაზე მეტად ბოსტნეული და ბაღჩეული (51,1%) გაძვირდა, ადგილობრივი წარმოება მოთხოვნის 63%-ს აკმაყოფილებს. რამდენად მოსალოდნელია რომ ამ მიმართულებით კრიზისი შეიქმნას? წელს თურქეთმა ამ მიმართულებით ჭარბწარმოების შესახებ განაცხადა. გარკვეულწილად გვიშველა იმან, რომ უკრაინის ომის გამო, იმპორტში შექმნილი დეფიციტის შევსებაში ჩაერთო თურქეთი. თუმცა ამ ფაქტმა ფასებზე გავლენა უკვე მოახდინა. არის სხვა საფრთხეებიც, რომ ამ ქვეყნიდან შემოსული სოფლის მეურნეობის იაფი პროდუქტი ბაზარს სრულად დაიკავებს და ადგილობრივი ფერმერების წილს შეამცირებს. ET: სტატისტიკა აჩვენებს, რომ იანვარ-აპრილში საქართველოდან ექსპორტი გაიზარდა. ეს რით არის გამოწვეული? ეს გარკვეულწილად რუსეთში შექმნილმა ვითარებამ გამოიწვია. მაგალითად საქართველოდან რუსეთში გავიდა კარტოფილი და სხვა პროდუქტებიც. ამ მიმართულებით იქ გაჩენილი დეფიციტის შევსება დავიწყეთ. მაგრამ რუსეთი არ არის სტაბილური ბაზარი და კონცენტრირება სხვა მიმართულებებზე გვჭირდება. ET: მსოფლიო მარცვლეულის ბაზარზე განვითარებული მოვლენები, საქართველოში რომელი დარგისთვის იქნება ყველაზე კრიზისული? ვფიქრობ მეცხოველეობისთვის....საძოვრები არაა საკმარისი. მარცვლეულის მოსაყვანად ტერიტორიები მცირეა და რაცაა ათვისებული იქ მოყვანილი მოსავალი, შიდა მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებს. შინაური პირუტყვის გამოსაკვებად ძირითადად იმპორტირებული მარცვლეული გამოიყენებოდა, მათ შორის ხორბალიც, სოიო რომელიც 100% იმპორტირებულია, ასევე სილოსის მისაღები მასალა. ჯამში სოლიდურად გაძვირდა ერთი პირუტყვის შენახვაზე დანახარჯები. რძის ჩაბარების ფასი ოდნავ აწიეს გადამამუშავებელმა საწარმოებმა, მაგრამ როგორც ჩანს მეტის რესურსი არ აქვთ, რადგან მომხმარებლის გადახდისუნარიანობა დაბალია. სამწუხაროდ, დადგება დრო, როცა საწარმოები შეამცირებენ ნედლი რძის გამოყენებას და ნედლეულს ფხვნილით ჩაანაცვლებენ. ET: რა უნდა გააკეთოს ხელისუფლებამ რომ ქვეყანაში სურსათისა და მარცვლეულის თვითუზრუნველყოფის კოეფიციენტი გაიზარდოს? არის დარგები, რაშიც შეგვიძლია ვიყოთ თვითკმარი, მაგრამ აქ მიზანმიმართული მოქმედებებია საჭირო. სახელმწიფომ უნდა შეამციროს უაზრო სუბსიდირება, მათ შორის სოციალური სუბსიდიები და მაქსიმალური დანახარჯები გაიღოს ტექნოლოგიებისთვის. რით შეგვიძლია ვაჯობოთ სხვებს? ტექნოლოგიებით, რომ ერთ ჰექტარზე მოსავლიანობა გავზარდოთ. სოფლის მეურნეობა გრძელვადიანი დარგია, მაგრამ არ შეიძლება მუდმივად პოლიტიკურ პოპულიზმზე იყოს მიბმული ხარჯები. ამიტომ ის კრიზისები, რის წინაშეც მსოფლიოს განვითარებული ქვეყნები დგანან, ჩვენ უფრო მწვავედ შეგვეხება.
ინვესტორებმა 2021 წელს $1 მილიარდზე მეტი შემოიტანეს - რატომ არ მცირდება საქართველოში უმუშევრობა და სიღარიბე
საქართველოში უმუშევრობა და სიღარიბე გაზრდილი ინვესტიციების კვალდაკვალ, შემცირების ნაცვლად იზრდება. ეკონომისტები მიიჩნევენ, რომ სტრატეგიულად განხორციელებული პირდაპირო უცხოური ინვესტიციები, ავტომატურად ნიშნავს ახალ სამუშაო ადგილებსა და შემცირებულ სიღარიბეს. საქსტატიდან მიღებული მონაცემებით, საქართველოში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები მნიშვნელოვნადაა გაზრდილი. 2021 წელს ამ მაჩვენებელმა $1,152,817.6 შეადგინა, 2020 წელს ქვეყანაში ინვესტორებმა $571,963.3 შემოიტანეს. სტატისტიკა აჩვენებს, რომ შემოსული კაპიტალი არ მოქმედებს უმუშევრობის დონესა და სიღარიბეზე. საქსტატის მონაცემებით, 2021 წელს მოსახლეობის 17.5% აბსოლუტური სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ იყო, ხოლო უმუშევრობის დონე 18.5%-დან 20.6%-მდე გაიზარდა. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები ქვეყნების მიხედვით 2021 წელს გაერთიანებული სამეფო — $596,6 მლნ; ნიდერლანდები — $125,9 მლნ; ჩეხეთი — $81,8 მლნ; თურქეთი — $64,7 მლნ; რუსეთი — $58,6 მლნ; ლუქსემბურგი — $41 მლნ; არაბთა გაერთიანებული საამიროები — $34,8 მლნ; გერმანია — $31,6 მლნ; მარშალის კ-ები — $21,3 მლნ; სეიშელები — $19,8 მლნ; დანარჩენი ქვეყნები — $76,7 მლნ. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები ეკონომიკის სექტორების მიხედვით 2021 წელს: საფინანსო სექტორი — $443,3 მლნ; გართობა, დასვენება და სხვა სახის მომსახურება — $230,5 მლნ; ენერგეტიკა — $157 მლნ; დამამუშავებელი მრეწველობა — $143 მლნ; უძრავი ქონება — $84,1 მლნ; ჯანდაცვა და სოციალური მომსახურება — $28,2 მლნ; მშენებლობა — $27,6 მლნ; სოფლის მეურნეობა, თევზჭერა — $9 მლნ; სასტუმროები და რესტორნები — $7,7 მლნ; ტრანსპორტი — $4,7 მლნ; დანარჩენი სექტორები — $17,5 მლნ. რა როლი აქვს უცხოურ ინვესტიციებს ეკონომის განვითარებაში? როგორ აისახება საქართველოს მოსახლეობის კეთილდღეობაზე უცხოეთიდან მოზიდული კაპიტალი? ამ და სხვა საკითხებზე Europetime-თან ანალიტიკოსმა და ეკონომისტმა მერაბ ჯანიაშვილმა ისაუბრა. ET: 2021 წელს საქართველოში შემოსული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მაჩვენებელმა $1 მილიარდს გადააჭარბა. როგორ ფიქრობთ იგრძნობა ამ სოლიდური კაპიტალის გავლენა საქართველოს ეკონომიკაზე? ვფიქრობ, ჩვენთან ძალიან დილეტანტურია ამ საკითხისადმი მიდგომა. აქ მთავარია, რომ ინვესტიცია შემოვიდეს და არ აქვს მნიშვნელობა სად, რომელ სექტორში განთავსდება, რა პასუხისმგებლობა ექნება ინვესტორს და რა შედეგი უნდა მოიტანოს. ინვესტორი იმიტომ არ შემოდის საქართველოში, რომ ფილანტროპია. ის ფულს დებს იმისთვის, რომ მოგება მიიღოს და კაპიტალი უკან გაიტანოს. საქართველოში არ არსებობს საინვესტიციო სტრატეგია. მაგალითად არ არის სტრატეგია, რა სფეროებშია საჭირო ინვესტირება. უნდა დაისვას კითხვები: ინვესტორი რომ შემოდის, რა კაპიტალი შემოაქვს? აქვს თუ არა მას ვალდებულება, რომ ადგილობრივები დაასაქმოს? ადგილობრივ ბიუჯეტს უნდა მისცეს თუ არა რამე სარგებელი? მაგალითად, თუ რომელიმე ოფშორიდან შემოდის ინვესტიცია და განთავსდება, რომელიმე ეკონომიკურ ზონაში, სადაც გადასახადები დაბალია - ჩვენ რა სარგებელს ვიღებთ? შეიძლება, ინვესტორებმა ადგილობრივი მუშა-ხელიც კი არ დაასაქმონ. ET: სხვა ქვეყნებში როგორია მიდგომა ამ საკითხთან მიმართებით? თუ გადავხედავთ იგივე განვითარებულ ქვეყნებს, მაგალითად, აშშ-ს, ევროპას თუ ჩინეთს, ყველგან აქვთ კონკრეტული სტრატეგია უცხოურ ინვესტიციებთან მიმართებით. განსაზღვრულია დარგები, სადაც ინვესტორის შესვლა პრიორიტეტულია და აქვთ დამატებითი ბონუსები. ამასთან ერთად, ქვეყანაში კაპიტალის შემომტანს აქვს დამატებითი ვალდებულებები. მაგალითად, თუ შემოდის მაღალტექნოლოგიური კომპანია, სთხოვენ რომ მაღალი ტექნოლოგიები შემოიტანოს და დანერგოს ადგილობრივ ბაზარზე. კადრები გადაამზადოს და თუნდაც დასაქმებულთა 80% მაინც იყოს ადგილობრივი. ET: ჩვენთაც ხომ აქვს უფლებები, მოვალეობები და ვალდებულებები ინვესტორს. ეს ჩანაწერი გვხვდება საინვესტიციო შეთავაზებაში. ეს ჩანაწერი ხშირად ფორმალურია, ამის მაგალითებიც არსებობს. ჩვენ შემოსული კაპიტალის სტატისტიკას ვითვლით, მაგრამ სად მიდის ის ინვესტიციები, რა შედეგები მოაქვს და რამდენად სასარგებლოა ეკონომიკისთვის - ეს კითხვის ნიშნის ქვეშაა. ამ დონემდე არც კი მიდის შეფასება. ციფრს ვიგებთ, რომ ამდენი ინვესტიცია შემოვიდა, მაგრამ სად და რა სარგებელი მოიტანა ამას არ ვიკვლევთ. ერთადერთი მნიშვნელობა ენიჭება საგარეო ინვესტიციებს. შიდა ინვესტიციებს თითქმის არცაა საუბარი. შესაძლოა, შიდა ინვესტიციები ბევრად უფრო სარგებლის მომტანი იყოს. ET : 2021 წელს, ყველაზე დიდი წილი პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებში საფინანსო სექტორს აქვს. შემდეგ მოდის გართობა-დასვენება, სხვა სახის მომსახურება, ენერგეტიკა და დამამუშავებელი მრეწველობა, ჯანდაცვა. რატომ არის წლებია საქართველოში საფინანსო სექტორი ინვესტორების სამიზნე? ყველაზე კარგი მაგალითია, რომ დავფიქრდეთ იმაზე თუ, რატომ დებენ ფინანსურ ინსტიტუტებში უცხოელები ფულს. იმიტომ, რომ საქართველოს ბანკების მომგებიანობის ეფექტურობა მსოფლიოში ტოპ ხუთეულშია. ანუ ფულს ჩადებენ, მოგებას მარტივად იღებენ და უკან გააქვთ კაპიტალი. ინვესტორებისთვის მიმზიდველია ის სექტორი, სადაც ფულს სწრაფად და მაღალი პროცენტით მოიგებენ. მაგალითად, რატომ არ შემოდის ინვესტიციები სოფლის მეურნეობის სექტორში? ინვესტორების პორტფელში ამ სექტორში შემოსული კაპიტალის 1%-იც კი არ არის. ეს ის სფეროა, სადაც საქართველოს მოსახლეობის თითქმის ნახევარია დასაქმებული. ჩვენთვის უფრო საინტერესო უნდა იყოს, რომ სოფლის მეურნეობის სექტორში ჩაიდოს კაპიტალი, ვიდრე საფინანსო სექტორში, რადგან აქ უფრო მეტი ადამიანია დასაქმებული და ამ დარგს სჭირდება ტექნოლოგიური განვითარება. ET: 2021 წელს შემოსული $1 მილიარდზე მეტი კაპიტალიდან ინვესტორებმა $9 მილიონი თევზჭერის განვითარებაში ჩადეს. $9 მილიონის ინვესტირება ამ დარგში შემოსული $1 მილიარდიდან ძალიან მინიმალურია. სამწუხაროდ, არ გვაქვს საინვესტიციო სტრატეგია. მაგალითად, იგივე შიდა კაპიტალს საპარტნიორო ფონდი სასტუმროების განვითარებისკენ მიმართავს. ტურისტულ სექტორს არ სჭირდება ამ მოცულობის დახმარება. მაგალითად, თუ გვექნება სტრატეგია, რომ ვინც სოფლის მეურნეობაში ფულს ჩადებს, იქ რაღაც შეღავათს მიიღებს და საფინანსო სექტორში თუ ჩადებს პირიქით გადასახადი უნდა გადაიხადოს, მეტ ბიძგს მისცემს ინვესტორებს, რომ სოფლის მეურნეობისკენ წავიდეს ფინანსური ნაკადი. ET: საქართველოს მოსახლეობის განწყობა უცხოელ ინვესტორებთან მიმართებით უარყოფითია. ბოლო მაგალითია ნამახვან ჰესის ამბავი. როგორ ფიქრობთ ეს რამ გამოიწვია? რადგან არ გვაქვს არანაირი საინვესტიციო სტრატეგია, შესაბამისად ხდება კაპიტალის პოლარიზება კონკრეტული მიმართულებებით. საფინანსო სექტორი და ენერგეტიკა და აქ შემოსული ინვესტიციები სარგებელს არ აძლევს მოსახლეობას და შესაბამისად, ვიღებთ იმას, რომ ვერც ეკონომიკა და ვერც საზოგადოების ფართო ფენები ვერ გრძნობენ აქედან მიღებულ სარგებელს. გარკვეულწილად ამითაა გამოწვეული ხალხის პროტესტი ინვესტორებთან მიმართებით. მოსახლეობამ წლებია ვერავითარი სარგებელი ვერ მიიღო. ვერ ხვდება, რატომ უნდა გადასცეს იჯარით ინვესტორს მიწა? ხდება ამ ინვესტიციების მიმართვა იმ სექტორებში, სადაც მოგების მაღალი მაჩვენებელია და ის სექტორები, რაც რეალურად უნდა გვაინტერესებდეს კვლავ განვითარების დაბალ დონეზე რჩება. ადამიანმა თუ არ მიიღო სარგებელი, მაშინ რისთვის გვინდა ინვესტიცია? კაპიტალდაბანდების მიზანი და მნიშვნელობა ისაა, რომ ეკონომიკა გაიზარდოს, შემცირდეს უმუშევრობა და მოქალაქეების 17.5% სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ არ იყოს. ამ პოლიტიკით, ინვესტიციების სარგებელი არ მიდის ინდივიდებამდე. ET: და მაინც, სად უშვებს სახელმწიფო შეცდომას? აი, მაგალითად ეკონომიკის სამინისტრომ რამდენიმე წლის წინ, როდესაც დიმიტრი ქუმსიშვილი იყო მინისტრი, თავისი შენობა გაყიდა არაბ ინვესტორზე, რომელსაც იქ სასტუმრო უნდა აეშენებინა. უწყება გადავიდა ნაქირავებ შენობაში. 2015 წელს ეს შენობა $9 450 000 გაიყიდა. 7 წელი გავიდა და დღემდე არ აქვს ეკონომიკის სამინისტროს შენობა და იმ ფულიდან სოლიდური წილი ქირაში დახარჯეს. უწყების ძველ შენობაში დღესაც არაფერია. ინვესტორს პრობლემები შეექმნა და მისთვის ვადის გაჭიანურების გამო, ჯარიმებიც არ დაუწესებიათ. რა იყოს ამაში პოზიტიური? მხოლოდ ის, რომ ეს მაჩვენებელი პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების საერთო მონაცემებში აისახა. საბოლოოდ, სარგებელი კი არ მოიტანა ამ ინვესტიციამ, პირიქით - დაგვაზარალა.
რუსეთთან მნიშვნელოვანი დიალოგის და კონსტრუქციული თანამშრომლობის ეპოქა დასრულდა - მეთიუ ბრაიზა
ექსკლუზივი 24 თებერვლიდან 28 მაისამდე - სამი თვე უკრაინის ომიდან - ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივნის თანაშემწის ყოფილი მოადგილე, მეთიუ ბრაიზა Europetime-თან ექსკლუზიურ ინტერვიუში მიმოიხილავს არსებულ სურათს უკრაინაში რუსეთის ომიდან სამი თვის შემდეგ: ომის დანაშაულში ბრალდებული პირველ რუსი ჯარისკაცი გასამართლდა მოსკოვის სამხედრო შეჭრა ყველაზე აქტიურ ფაზაშია NATO-ში გაწევრიანებას ფინეთი და შვედეთი ცდილობენ რუსეთის მიერ უკრაინაში ომის დაწყებიდან სამი თვის შემდეგ, კიევი იუწყება, რომ მოსკოვის სამხედრო შეჭრა ყველაზე აქტიურ ფაზაში შევიდა. კიევის მერმა ვიტალი კლიჩკომ 27 მაისს განაცხადა, რომ რუსეთს მთელი უკრაინის აღება სურს, მთავარი სამიზნე კი, ისევ კიევია. მანამდე, ომის მეორე ფაზა დაიწყო, ბრძოლების დიდმა ნაწილმა აღმოსავლეთით გადაინაცვლა, რადგან მოსკოვმა კიევის მისადგომებიდან უკან დაიხია. დასავლეთი აცხადებს, რომ კრემლმა სტრატეგიულ მიზანს ვერ მიაღწია, უკრაინისთვის სამხედრო დახმარების გაგზავნა გრძელდება. აშშ-მ, გაერთიანებულმა სამეფომ და ევროკავშირმა ახალი ერთობლივი ჯგუფი შექმნეს, რომელიც უკრაინას რუსეთის მიერ ჩადენილი სამხედრო დანაშაულებისა და სხვა სისასტიკის დოკუმენტირებაში დაეხმარება. უფრო ადრე, უკრაინაში რუსეთის მიერ ჩადენილი სამხედრო დანაშაულებისა და სხვა სისასტიკის ამსახველი მტკიცებულებების შეგროვება-გაანალიზების მიზნით, აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტმა ახალი პროგრამა აამოქმედა. 28 მაისს, დამოუკიდებელმა საერთაშორისო ექსპერტებმა უკრაინაში რუსეთის დანაშაულებზე პირველი ანგარიში გამოაქვეყნეს და რუსეთი გენოციდის წაქეზებასა და უკრაინელი ხალხის განადგურებაში დაადანაშაულეს. ომის დანაშაულში ბრალდებული პირველ რუსი ჯარისკაცს უკრაინის სასამართლომ სამუდამო პატიმრობა მიუსაჯა. ომის დაწყებიდან დღემდე, გაეროს ცნობით, 8000-ზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა და დაშავდა, 8 მილიონზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქე ლტოლვილად იქცა. 24 თებერვლიდან 28 მაისამდე - არსებულ სურათში მთავარ ასპექტებს ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივნის თანაშემწის ყოფილი მოადგილე მეთიუ ბრაიზა Europetime-თან განიხილავს. ამერიკელი დიპლომატი საუბრობს, თუ რა აჩვენა მსოფლიოს ამ ომმა. „ამ ომმა გვაჩვენა, რამდენად სუსტი და კორუმპირებულია რუსული ჯარი. ასევე, რამდენად არაკომეტენტურები არიან სამხედრო მეთაურები, რამდენად კორუმპირებულია მთელი სისტემა. რუსეთის ჯარი დემორალიზებულია. ასევე ვნახეთ, რომ მთელი უკრაინა, მთელი საზოგადოება, რა თქმა უნდა, განსაკუთრებით ჯარისკაცები საოცრად მებრძოლები არიან. როდესაც იბრძვი, შენარჩუნო შენი ქვეყნის არსებობა, ასეთი საოცარი სიმამაცით შეგიძლია, დაამარცხო მსოფლიოს უდიდესი არმიაც. რუსებისგან განსხვავებით, უკრაინელები კრეატიულები აღმოჩდნენ. ჩვენ ვხედავთ, რომ უკრაინელმა ხალხმა იმაზე მეტი სიძლიერე და სიმტკიცე აჩვენა, ვიდრე ამას თავად უკრაინელები ელოდნენ“, - აღნიშნავს ბუშის ადმინისტრაციის წარმომადგენელი. პოლიტიკური კონტექსტის განხილვისას, ამერიკელი დიპლომატი, რუსეთის მიმართ უცხოელი აქტორების დამოკიდებულებებში მნიშვნელოვან ცვლილებაზე მიუთითებს. „კიდევ ერთი ცვლილება, რაც დავინახეთ, ისაა, რომ გერმანია, რომელიც თავდაპირველად გულუბრყვილობას იჩენდა, გამოფხიზლდა, გააცნობიერა, რომ ცდებოდა. კანცლერმა შოლცმა გააცნობიერა, როგორ იყენებს რუსეთი ენერგორესურსებს პოლიტიკურ იარაღად. ახლა ევროკავშირი ცდილობს, რუსულ გააზე დამოკიდებულება წლის ბოლომდე ორი მესამედით შეამციროს. ბევრმა ევროპელმა გააცნობიერა პუტინის მხრიდან საფრთხე; გააცნობიერეს, რომ გულუბრყვილო დამოკიდებულება ჰქონდათ მის მიმართ და რომ ახლა საჭიროა, რუსეთის იზოლაცია, მისი დასუსტება. ეს ნიშნავს, რომ რუსეთის ეკონომიკა აღარ იქნება ინტეგრირებული გლობალურ ეკონომიკაში, როგორც ეს აქამდე იყო. თქვენ ვერ ნახავთ რუს ბანკირებს დავოსში, მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე. ეს დასრულდა. ისინი იზოლაციაში არიან. ეს უდიდესი ცვლილებაა“, - ამბობს ამერიკელი დიპლომატი. მეთიუ ბრაიზა, რუსეთთან ჩინეთის პარტნიორობის გადახედვასაც პროგნოზირებს. „კიდევ ერთი ცვლილება, რომელსაც ვხედავთ, ისაა, რომ ჩემი აზრით, ჩინეთი რუსეთთან თავის პარტნიორობას გადახედავს. ვფიქრობ, ჩინეთის მთავრობა აცნობიერებს, რომ არ სურს ისეთი მოწინააღმდეგე ტაივანში, როგორიც რუსეთს ჰყავს უკრაინაში. ჩინეთი ხედავს, რა შედეგები მოაქვს შეჭრას და ვფიქრობ, ჩინეთს არ სურს, იზოლაციაში მოექცეს და რუსეთის მსგავსად, დასუსტების სამიზნე გახდეს. ვწუხვარ, რომ უამრავი აქტორი, მათ შორის ევროპასა და შეერთებულ შტატებში ალბათ დაიწყებს უკრაინაზე ზეწოლას, რომ დანებდეს. ეს არასწორია, ეს უკრაინის გადასაწყვეტია. მორალური და სტრატეგიული თვალსაზრისითაც, უკრიანის გადასაწყვეტია, როდის დაასრულებს ომს, ბრძოლას. უკრაინის ხელისუფლება მკაფიოდ აცნობიერებს არსებულ სიტუაციას, აქედან გამომდინარე, მას სურს, რუსეთი გაძევებული იყოს უკრიანის ტერიტორიიდან, - აღნიშნავს მეთიუ ბრაიზა. უკრაინის მაგალითზე, ამერიკელი დიპლომატი საქართველოს შიგნით სოლიდარობის და ერთიანობის მნიშვნელობას უსვამს ხაზს. „ბოლოს დასკვნის სახით მინდა ვთქვა, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი გაკვეთილის სწავლა შეუძლია საქართველოს. უკრაინაში ყველა გაერთიანდა, არ აქვს მნიშვნელობა პოლიტიკურ ოპოზიციას თუ მთავრობას, ყველა ერთიანია. ამას ხედავენ ევროპაშიც. უკრაინა ევროპისთვის ფასეულია. რეალურად, მათი ინტეგრაციის პროცესი ახლა დაჩქარებულია და მალე, მას შეუძლია, მიიღოს ეკონომიკური სარგებელი. რა თქმა უნდა, საქართველოსაც აქვს მსგავსი შესაძლებლობა. საქართველოც ძვირფასია ტრანსატლანტიკური საზოგადოებისთვის, თუმცა რაც ახლა საქართველოს საშინაო პოლიტიკაში ხდება, საშინელებაა. ამდენად, საქართველოს აქვს უდიდესი შესაძლებლობა, შიდა პოლიტიკური ბატალიების მიღმა იმოქმედოს. ვგულისხმობ ორივე მხარეს, როგორც ოპოზიციას, ასევე, მთავრობას. დროა, საქართველომ ამ მხრივ, ვითარება გამოასწოროს. საქართველოს მთავრობა რა თქმა უნდა, იაზრებს, რომ თქვენ, ისტორიის არასწორ მხარეს არ იქნებით. უკრაინას სჭირდება საქართველოს მხარდაჭერა და ის იწყებს საქართველოდან მეტი მხარდაჭერის მიღებას. ეს კარგია. სოლიდარობა, ერთად დგომა, ქვეყნის გაერთიანება, პოლიტიკური განსხვავებების გადალახვა, საქართველოსაც შეუძლია და ახლა ამის დროა. როგორც აღვნიშნე, ამ ომმა ბევრი რამ გვაჩვენა, თუმცა პირველ რიგში - ტრანსატლანტიკური საზოგადოების გულუბრყვილობა რუსეთთან მიმართებით. თუ ადრე ვინმე ფიქრობდა რუსეთთან მნიშვნელოვან დიალოგზე, ახლა მის იზოლაციასა და დასუსტებაზეა საუბარი, რათა რუსეთმა ვერასდროს შეძლოს იმის გაკეთება, რაც გააკეთა უკრიანაში და ასევე, საქართველოში - 2008 წელს. ჩვენ ასევე გულუბრყვილოდ გამოვიყურებოდით რუსეთის შემოჭრის წინ საქართველოში, როდესაც ჩემს ხელმძღანელებს აშშ-ის მთავრობაში და კოლეგებს ევროპის მასშტაბით, რუსეთის პროვოცირებაში, საქართველოს და კონკრეტულად, სააკაშვილის დადანაშაულება სურდა. რაც საქართველოს და სააკაშვილს სურდათ, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა იყო. ჩვენ, სააკაშვილს ვადანაშაულებთ რუსეთის შემოჭრაში საქართველოში და შემდეგ, უკრაინელებს მოვთხოვეთ 2014 წელს, დონბასსა და ყირიმში განვითარებული მოვლენების დროს, უფრო მეტი სიმტკიცე ეჩვენებინათ... საბოლოო ჯამში, ვხედავთ სრულმასშტაბიან შეჭრას უკრაინაში. ამრიგად, რთულად ვისწავლეთ ეს გაკვეთილი. კარგად გამოჩნდა, რომ პუტინის მიმართ გულუბრყვილობას ვიჩენდით; რომ ვფიქრობდით, თითქოს, რუსეთთან ერთად უნდა გვემუშავა; საქართველოს ვადანაშაულებდით, რომ ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა სურდა. დასკვნის სახით რომ გითრათ, რუსეთთან არამხოლოდ თანამშრომლობის სურვილის, არამედ მნიშვნელოვანი, კონსტრუქციული დიალოგის ეპოქა დასრულდა“, - მიიჩნევს შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივნის თანაშემწის ყოფილი მოადგილე. ცნობისთვის, 2022 წლის 24 თებერვალს რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა უკრაინაში სრულმასშტაბიანი ომი დაიწყო. რუსეთი ბომბავს საბავშვო ბაღებს, სკოლებს, საცხოვრებელ კორპუსებს, საავადმყოფოებს, სამშობიაროებს და სხვა სამოქალაქო დანიშნულების შენობა-ნაგებობებსა და ინფრასტრუქტურას. 12 აპრილს, აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა რუსეთის პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინი გენოციდში დაადანაშაულა. აშშ-ის დაზვერვა თვლის, რომ პუტინი უკრაინაში ხანგრძლივი კონფლიქტისთვის ემზადება 14 აპრილს უკრაინის უმაღლესმა რადამ რუსეთის შეიარაღებული ძალების მოქმედებები უკრაინელი ხალხის წინააღმდეგ გენოციდად აღიარა. 19 აპრილს, რუსეთმა აღმოსავლეთ უკრაინაში აქტიური იერიში დაიწყო. 21 აპრილს, ლატვიისა და ესტონეთის პარლამენტებმა უკრაინაში რუსეთის ქმედებები გენოციდად აღიარეს. 28 აპრილს, კანადის პარლამენტმა უკრაინაში რუსეთის ქმედებები გენოციდად აღიარა. Forbes: რუსეთს უკრაინის 20% აქვს ოკუპირებული რუსეთის ძალებმა 2022 წლის 4-დან 31 მარტამდე უკრაინის დედაქალაქ კიევიდან ჩრდილო-დასავლეთით 30 კილომეტრში მდებარე ქალაქ ბუჩის ოკუპაციის დროს ომის აშკარა დანაშაულები ჩაიდინეს, ნათქვამია Human Rights Watch-ის 21 აპრილს გამოქვეყნებულ დეტალურ ანგარიშში. ორგანიზაციამ ომის დანაშაულის და კაცობრიობის წინააღმდეგ პოტენციური დანაშულის მტკიცებულებები შეაგროვა. დასავლეთი რუსეთს მძიმე სანქციებს უწესებს და უკრაინას სამხედრო და ეკონომიკურ დახმარებას უწევს.
გიორგი ბადრიძე: თუ ჩვენ დავრწმუნდებოდით, რომ NATO რეალური პერსპექტივა არ არის, მაშინ სხვა ტიპის უსაფრთხოების გარანტიები უნდა მოგვეთხოვა
უკრაინის ომის პარალელურად, მსოფლიოში ახალი გეოპოლიტიკური დღის წესრიგი ყალიბდება. გეოპოლიტიკური ფუნქციის და უსაფრთხოების გასაძლიერებლად, გარკვეული ქვეყნები საერთაშორისო საზოგადოებას ინიციატივებს და პროექტებს სთავაზობენ. სად არის საქართველოს როლი ამ ახალ გეოპოლიტიკურ სტრუქტურაში? დასავლელი პარტნიორების შემოთავზებული მხარდაჭერის გარდა, რა საკითხების ინიცირებას უნდა ახდენდეს საქართველო? გეოპოლიტიკურ ფუნქციასთან ერთად, გაზრდიდა თუ არა ქვეყნის უსაფრთხოების გარანტიებს ანაკლიის პორტი და სხვა მნიშვნელოვანი ინფრასტრუქტურული პროექტების დროული განხორციელება? ამ და სხვა საკითხებზე Europetime რონდელის ფონდის უფროსს მკვლევარს, საერთაშორისო საკითხების ანალიტიკოსს, გიორგი ბადრიძეს ესაუბრა. გიორგი ბადრიძე: უკრაინის ომის შედეგი არის ის, რომ უკრაინულად და რუსულად მოსაუბრე მოქალაქეები გაერთიანდნენ, უკრაინელი ერის კონსოლიდაცია მოხდა. მივიღეთ კონსოლიდირებული, გაერთიანებული, გაძლიერებული ერი, რომელსაც ძალიან დიდი მომავალი აქვს. გარდა ამისა, მივიღეთ დანარჩენი მსოფლიო, რომელმაც საბოლოო ჯამში, ხშირად ამორალურობასთან ზღვარზე მყოფი ფლირტი რუსულ რეჟიმთან საბოლოოდ დაასრულა. უფრო მეტიც, არამარტო დასავლურმა დემოკრატიამ ჩამოაყალიბა საბოლოოდ პოზიცია, არამედ რუსეთის პოტენციური მოკავშირე ავტოკრატიული რეჟიმებიც მთელ მსოფლიოში კარგ ხასიათზე არ უნდა იყვნენ, რაც რუსეთმა გააკეთა და თან წარმატებასაც ვერ მიაღწია. წარმატების შემთხვევაში, რუსეთის და ირანის თანამშრომლობა სამხედრო სფეროში უფრო გაძლიერდებოდა. დღეს ეს თანამშრომლობა მინიმუმზეა. ჩინეთს რაც შეეხება, აშშ-ის მთავარ მეტოქედ, კონკურენტად მიიჩნევს თავს, მაგრამ მისთვისაც არ არის მისაღები რუსეთის პირდაპირი შეტევა არა ზოგადად მსოფლიო წესრიგზე, არამედ, სწორედ წესებზე დამყარებულ საერთაშორისო სისტემაზე. ჩინეთს ეს არ აწყობს. იმიტომ, რომ მისი მთავარი არგუმენტი ტაივანის შემთხვევაში არის ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპი. სწორედ ამ პრინციპს შეუტია რუსეთმა და მგონია, რომ კბილებს იტეხავს. ET: რუსეთის წინააღმდეგ სანქცია და ბევრი სახის დახმარება რაც უკრაინამ მიიღო, ინიცირებული იყო თვითონ უკრაინის მხრიდან. დასავლელი პარტნიორები აცხადებენ, რომ საქართველო და მოლდოვაც საფრთხის წინაშე არიან. უსაფრთხოების გარანტიების მისაღებად, საქართველომ რა საკითხების ინიცირება უნდა გააკეთოს, გარდა იმისა, რასაც, ჩვენი სტრატეგიული მოკავშირეები თვითონ გეგმავენ და გვთავაზობენ? ომის დაწყებამდე უკრაინული დიპლომატია უკიდურესად პროაქტიური იყო. მაგალითად, პოლონეთთან და ბრიტანეთთან ერთად, ახალი რეგიონული ალიანსის ჩამოყალიბება ომამდე გამოცხადდა. საქართველომ ამ ახალ რეგიონულ ალიანსთან, არათუ შეერთებაზე არ გამოიჩინა ინიციატივა, ან ინტერესი, საერთოდ კითხვებითაც არ მიუმართავს ამ სამი ქვეყნის მთავრობებისთვის. რას წარმოადგენს ეს ალიანსი, რა შინაარსით არის დატვირთული. ეს მაშინ, როდესაც საქართველოს ყველა ის საფრთხე ემუქრება, რომლის წინაშეც უკრაინა მოქმედებდა. მეორე, როდესაც ომის დაწყების შემდეგ, უკრაინის პეზიდენტ ზელენსკის უკრაინიდან ევაკუაციას სთავაზობდნენ, მან ალბათ პირველად გააოცა დანარჩენი მსოფლიო, როცა გამოაცხადა, ევაკუაციაში დახმარება არ მჭირდება, თქვენგან მხოლოდ იარაღით დახმარებას მივიღებ, რადგან არასად არ მივდივარ და ჩემი ერის დაცვას ვუდგები სათავეშიო. უკრაინამ რაღაც პერიოდი მარტომ იბრძოლა. მართალია მას პარტნიორებისგან უკვე მიღებული ჰქონდა გარკვეული თავდაცვითი შეიარაღება, თუმცა საკმაოდ მარტივი. მიუხედავად ბარიერებისა, რომლებიც იარაღის მიღებას ხელს უშლიდა, გმირულად, პროფესიონალურად დაიცვეს თავიანთი ქვეყანა. იარაღის მწარმოებელი ქვეყნები, საკუთარ მაღალტექნოლოგიურ იარაღს სხვა სახელმწიფოს მარტივად ვერ ანდობენ. ნდობა უნდა დაიმსახურო. უკრინამ აჩვენა, რომ არამარტო შეიძლება, ანდონ ეს იარაღი, არამედ, ის ყველაზე საუკეთესო ფორმით იქნება გამოყენებული. ამ ფონზე, საქართველო უკრაინასთან ცივი ომის მდგომარეობაში იმყოფება. ამის მერე, ვინც მომიყვება რომ ჩვენ უკრაინელებს მხარს ვუჭერთ, ძალიან სამწუხარო ფაქტები შემიძლია, დავუდო. ერთადერთი გამონაკლისი, არის ხმის მიცემა საერთაშორისო ორგანიზაციებში, გაეროსა და ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეაში. ქართველი ხალხის მხარდაჭრის მიუხედავად, საქართველოს მხრიდან, ოფიციალურად, არამარტო მხარდაჭერა არ გამოხატულა, უკრაინის ხელისუფლებასთან პრაქტიკულად, ცივი ომის მდგომარეობაში ვიმყოფებით. ათას სხვადასხვა წვრილმან თუ სერიოზულ საკითხში მათი დადანაშაულება ხდება. მართლაც რომ არსებობდეს აზრთა სხვადასხვაობა, მიმდინარე მოვლენების ფონზე ყველაფერი გვერდზე უნდა გადადებულიყო. პირველ რიგში, მორალური და ზნეობრივი პოზიციიდან, მეორე - წმინდა სტრატეგიული მოსაზრებიდან გამომდინარე, რადგან საქართველოს ბედი უკრაინასთან ასე პირდაპირ არის მიჯაჭვული. უკრაინას იმ სამ დღეში, რომ წაეგო ომი, როგორც ეს რუსეთს წარმოედგინა, შემიძლია ზუსტად გითხრათ, რომ საქართველოში ღია პრორუსული რეჟიმი გვექნებოდა. დღეს თუ რაღაც შეფარული პრორუსულობა გვაქვს, დახურული სატელეფონო არხებით საუბრობენ, მგონია, რომ უკრაინის მარცხის შემთხვევაში, პირდაპირ რუსული რეჟიმი გვექნებოდა აქ. ET: საექსპერტო საზოგადოებას რა ინიციატივები აქვს, თქვენი აზრით, რას უნდა აკეთებდეს საქართველოს ხელისუფლება, როგორც მოკლევადიან, ასევე გრძელვადიან პერსპექტივაში, უსაფრთხოების გაძლიერების მიზნით? პირველ რიგში ვიტყვი, რა არ გააკეთა საქართველოს ხელისუფლებამ, რაც აქამდე უნდა გაეკეთებინა. ომის დაწყებამდე, როდესაც იძაბებოდა ვითარება, ეროვნული უსაფრხოების საბჭოს სხდომის მოწვევაზე კატეგორიული უარი განაცხადა. ეს რაზე მეტყველებს? საქართველოს ხელისუფლება ვერანაირ სერიოზულ ვითარებას ვერ ხედავდა, რომ საჭირო იქნებოდა, ჩვენი, სხვადასხვა უწყების და პოლიტიკური ინსტიტუტის ერთმანეთთან კოორდინაცია და აზრების შეჯერება?! მეორე საკითხი - როდესაც საქართველოში რუსეთის მოქალაქეების დიდი ნაკადის მოზღვავება დაიწყო, ასევე, კატეგორიული უარი განაცხადა, რომ არანაირი დამატებითი კონტროლის მექანიზმს არ შემოიღებდნენ. იმაზე ლაპარაკი, რომ ჩვენ შარშანაც გვქონდა რუსი ტურისტების დიდი რაოდენობის შემოდინება, არის აბსურდი დაძალიან სულელ ადამიანებზე გათვლილი. თუ თვითონ არ ესმით, მაშინ მე უნდა გავაგებინო, რომ ეს ხალხი არა ტურისტები, არამედ, რუსი მიგრანტები არიან, რომლებმაც თვითონაც არ იციან, უკან როდის დაბრუნდებიან. არ იციან შემოსავალი გაუგრძელდებათ თუ არა და შეძლებენ თუ არა დაქირავებული ბინების ქირის გადახდას გარკვეული დროის შემდეგ. მათ შორის, ვინ რას წარმოადგენს, ამის გარკვევას სჭირდება ელემენტარული კონტორლის მექანიზმი, თუნდაც, ელექტრონული ვიზის შემოღება. მესამე - საბაჟო პროცედურების რაიმე ახალი ფორმის დამატებითი კონტროლის დაწესება. ჩვენმა ხელისუფლებამ არ იცის, რომ ბელორუსის ნაცვლად, ახალი რომელიმე დერეფანი სჭირდება? არ იცის, რომ რუსეთი საქნცირებული ტვირთების შესატანად და გამოსატანად ახალი დერეფნის გამოყენებას ეცდება? სხვადასხვა ფინანსური თუ სერვისების განსახორციელებლად, რუსეთი აშკარად ეცდება საქართველოს გამოყენებას. როდესაც კატეგორიულად ამბობ, რომ რუსეთთან საბაჟო კონტროლზე არაფერს შეცვლი, ამით რა სიგნალს უგზავნი საერთაშორისო საზოგადოებას, რომელიც ცივი ომის დასრულების შემდეგ, პირველად არის ასეთი მობილიზებული, რუსეთისგან მისი დემოკრატიული მეზობლების დასაცავად. 1991 წლიდან 2014 წლამდე ქართული დიპლომატიის ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა, სწორედ ის იყო, რომ რუსეთს ბევრი რამ გასდიოდა, ჩვენ მიმართ და სხვა მეზობელების მიმართ, რადგან დასავლეთში რუსეთის პრიორიტეტი არსებობდა. ჯერ ჰქონდათ ილუზია, რომ რუსეთი დემოკრატიულ სახელმწიფოდ გარდაიქმნებოდა და ამაში უნდა დახმარებოდნენ. 1996 წლის არჩევნებზე ბორის ელცინის პოზიციების შესანარჩუნებლად, რომლის მთავარი მოწინააღმდეგეც კომუნისტების ლიდერი იყო, ბევრ რამეზე თვალს ხუჭავდნენ, ან არ ესმოდათ. მერე, პუტინს სხვადასხვა მიზეზის გამო ვერ უბედავდნენ და ყველაფერი შერჩა. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, როგორც იქნა, პირველად, 2014 წელს, პუტინს სანქციები დაუწესეს. სწორედ მაშინ დაიწყო საქართველოს ხელისუფლებამ უკრაინისგან და უკრაინული სანქციებისგან აქტიური გამიჯვნა. ეს მაშინ, როდესაც უკრაინაში სააკაშვილის ფაქტორი ჯერ არ არსებობდა. იმის ძახილი, რომ ჩვენ უკრაინასთან კარგი ურთიერთობა იმიტომ არ გვაქვს, რომ იქ ჩვენი ოპოზიციონერები შეიფარეს, თუნდაც ძებნილები და ა.შ, აბსოლუტურად მოკლებულია რაიმე შინაარსს. უკრაინისგან დისტანცირება და ანტიუკრაინული პოლიტიკა, სახელმწიფო პოლიტიკად, ჯერ კიდევ სააკაშვილის უკრაინაში ჩასვლამდე იქცა. ახლა რაც ჩამოვთვალე, მეტყველებს იმაზე, რომ საქართველოს ხელისუფლებას დასავლეთისთვის არაფრის მოთხოვნა და ინიცირება არ სურს. ნორმალური ქართული ხელისუფლება ჯერ კიდევ 2014 წელს, ორივე ხელით ჩაეჭიდებოდა დასავლეთის მხრიდან რუსეთის მიმართ შეცვლილ პოზიციას და უკრაინასთან საერთო ბლოკის შექმნას შეეცდებოდა. ამ შემთხვევაში სანქციებს დაუწესებდნენ არამხოლოდ უკრაინის გამო, არამედ საქართველოს გამოც. უკრაინაში ახალი არაფერი გაუკეთებია, რაც მანამდე საქართველოში არ ჰქონდა გაკეთებული. ჩვენ მიზანმიმართულად გავემიჯნეთ 2014 წლის სანქციებს. ამასთან დაკავშირებით, 2014 წლის ივლისში, ირაკლი ღარიბაშვილმა BBC-ის კორესპოდენტს სრულიად გასაგებად ჩამოუყალიბა პოზიცია. პროდასავლური ხელისუფლება აქტიურად შექმნიდა ბლოკს უკრაინასთან და აქტიურად მოითხოვდა იმას, რასაც დღეს უკრაინა დასავლეთისგან. თუ ამის ადრე მიხვედრა გაუჭირდა, ომის და დასავლეთის პოზიციის ფონზე მაინც უნდა მოეხერხებინა და აქტიური კონსულტაციები უნდა დაეწყო ბრიტანულ-პოლონურ-უკრაინულ ბლოკთან, ევროკავშირთან და აშშ-ის ადმინისტრაციასთან. პირველ რიგში, უსაფრთხოების გარანტიების თაობაზე, ვიდრე საქართველო NATO-ში გაწევრიანებას შეძლებდა. შემდეგ, იმ ბარიერების გადალახვაზე დისკუსიებს დაიწყებდა, რომელიც ჩვენ, NATO-ს წინაშე აღმოგვაჩნდა. თუ ჩვენ დავრწმუნდებოდით, რომ NATO რეალური პერსპექტივა არ არის, მაშინ სხვა ტიპის უსაფრთხოების გარანტიები უნდა მოგვეთხოვა, რომელთანაც დღეს უკრაინა ბევრად უფრო ახლოს არის, ვიდრე ჩვენ. ET: ამ ახალ გეოპოლიტიკურ ვითარებაში, საქართველოს რას მოუტანდა ანაკლიის პორტის და ნაბუქოს, ახლა უკვე „სამხრეთ დერეფნის“ გაზსადენის მსგავსი პროექტები? პატარა სახელმწიფოების ერთ-ერთი მთავარი თავისებურება არის ის, რომ მხოლოდ ისეთი მცირე სახელმწიფოები ახერხებენ უსაფრთხოების უზრუნველყოფას, რომლებსაც საერთაშორისო ფუნქცია აქვთ. გეოგრაფიულად, საქართველოს ეს ფუნქცია მინიჭებული აქვს, დამაკავშირებელია კასპიის ზღვის რეგიონსა და შავი ზღის რეგიონებს შორის. თეორიულად, თუ თეირანი დასავლეთან ურთიერთობებს მოაგვარებს, შესაძლოა, ირანისთვისაც კი, შავ ზღვაზე გასასვლელი დერეფანი გავხდეთ. ჯერჯერობით, ირანი ისევ სანქციებშია და ვნახოთ. შეიძლება, რუსეთის ამბებმა გეოპოლიტიკური ვითარება ბევრ ადგილას შეცვალოს. ამის იმედად ვერ ვიქნებით და ვერ დაველოდებით. საქართველოს უნდა ჰქონოდა უნარი დიდი ოკეანური კონტეინერმზიდები მიეღო, ღრმაწყლოვან პორტში. რომელიც დიდი ალბათობით, ამ ხელისუფლების შეგნებული პოლიტიკის გამო არ გვაქვს. ყველაფერი გააკეთა იმისთვის, რომ ეს პროექტი არ შემდგარიყო. მეორე, როდესაც შენ ხარ ერთადერთი გასასვლელი შავ ზღვაზე, აზერბაიჯანისთვის სომხეთისთვის და იქით ცენტრალური აზიის ქვეყებისთვის, რომელთა ეკონომიკა, დიდწილად შეფერხებულია იმის გამო, რომ რუსულ სატრანსპორტო კავშირებზე არიან მიჯაჭვული; როდესაც რეგიონში შავ ზღვაზე გასასვლელის მხრივ, მონოპოლისტი ხარ, ამ დროს შენი რკინიგზის სისტემა ბანკროტია, უვარგისი, ჩამოშლილი, ჩემი აზრით, ეს არის პირდაპირი მავნებლობის შედეგი. საქართველოს აქტიურად უნდა ემუშავა საკუთარი ინფრასტრუქუტურის განვითარებაზე, ასევე, აზერბაიჯანთან, ყაზახეთთან და ცენტრალური აზიის სხვა ქვეყნებთან მათი ტვირთების მოსაზიდად, რაც მარტო ეკონომიკურს კი არა, პოლიტიკურ შედეგებსაც მოიტანდა. ცენტრალური აზიის ქვეყნებისთვის, სამხრეთ კავკასიის დერეფანი რაც უფრო მეტად იქნება გახსნილი, მათი რეალური პოლიტიკური სუვერენიტეტი რეალური შინაარსით დაიტვირთება. ვიდრე ისინი ეკონომიკურად, ექსპორტის დერეფნით, რუსეთზე არიან დამოკიდებულნი, ბუნებრივია, რუსეთის პოლიტიკური გავლენის ქვეშ დარჩებიან. ჩინეთმა ამ ქვეყნების არჩევანს ბევრი არაფერი შემატა. ვიდრე ცენტრალური აზიის ქვეყნები, რეალურ სანდო დერეფანს მოიპოვებენ, ასეთ მდგომარეობაში დარჩებიან. უზარმაზარი პერსპექტივა აქვს ამ საკითხს და ძალიან უნდა გინდოდეს რომ ეს არ შედგეს. უფრო გამართული სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა რომ გვქონოდა, რაში გამოგვადგებოდა ეს - როდესაც შეერთებული შტატები ავღანეთიდან გამოდიოდა, ავღანეთიდან მილიონობით ტონა ტვირთი წამოვიდა და ჩვენ პრაქტიკულად, ვერ შევასრულეთ ერთ-ერთი გადამზიდავის ფუნქცია, რომელიც საქართველოს უზარმაზარ შემოსავალს და გეოპოლიტიკურ ფასეულობას მოუტანდა აშშ-ის თვალში. ბევრ სხვადსხვა პროექტზე შეიძლება საუბარი, მაგრამ ერთ მთავარზე შევთანხდეთ, ანაკლიის პორტის პროექტი არამარტო გადადებულია, არამედ, მოკლული, რაც საქართველოს უმცირებს იმ საერთაშორისო ფასეულობას, რომელზეც ვისაუბრეთ. ამის გარეშე საქართველო ჩვენი პარტნიორებისთვისაც არ იქნება იმდენად ფასეული, როგორც სხვა შემთხვევაში. მარტო ის რომ, ჩვენ ვატარებთ ნავთობს და გაზს, კი მნიშვნელოვანია, თან ამ ფუნქციის გაზრდაც შეგვიძლია, თუკი გვექნება მოლაპარაკებები აზერბაიჯანთან, თურქმენეთთან და ევროპელ პარტნიორებთან, თურქმენული გაზის ყაზახური ნავთობის დასამატებლად, ჩვენი გავლით საერთაშორისო ბაზარზე გასატანად, მაგრამ ნავთობის და გაზის ხანა დიდხანს არ გასტანს. ჩვენ ამისთვის უნდა დაგვემატებინა სახმელეთო დერეფანი ცენტრალური აზიის ქვეყნებში ტვირთებისთვის, რომელიც შეიძლება, ჩინური ტვირთების მარშუტად განიხილებოდეს. უზარმაზარი შესაძლებლობები გვაქვს ხელიდან გაშვებული და რის გამო? არაფრის გამო! იმისათვის, რომ ჩვენ ვაწარმოებთ რუსეთის არ გაღიზიანების პოლიტიკას, თავის მომკვდარუნების პოლიტიკას. რა იმედით? რუსეთის მიზნები შეიცვლება საქართველოს მიმართ?! იმის ძახილი, რომ აი, ნახეთ თავს არ გვესხმის. ასევე ძალიან სერიოზული პრობლემა შეიძლება იყოს, როდესაც რუსეთი არ გერჩის. ესეიგი მისი სცენარით მოქმედებ და რეალურად, უპერსპექტივობაში მიდიხარ. ET: ანაკლიის პორტის აშენება, იგივე სახმელეთო სტრანსპორტო დერეფნის მასშტაბების გაზრდა, გაზრდიდა თუ არა საქართველოს სამხედრო უსაფრთხოების გარანტიებსაც? რა თქმა უნდა! მთავარი აზრი სწორედ ამაშია. იმისთვის, რომ მცირე ზომის სახელმწიფომ მოკავშირეების მხარდაჭერა და უსაფრთხოების გარანტიები მოიპოვოს, ამისთვის რაიმე ფასეულობას უნდა წარმოადგენდეს. როგორც წესი, სწორედ ამგვარი ფასეულობის გამო, ჩვენ შემთხვევაში, ჩვენი სატრანზიტო, სატრანსპორტო ფუნქციის შესრულების გამო, საქართველო შეიძლება, ყოფილიყო უფრო ფასეული პარტნიორი და იგივე ჩვენი დასავლელი პარტნიორები, უფრო აქტიურად შეძლებდნენ საკუთარი ამომრჩევლის დარწმუენბას, თუ რატომ იმსახურებს საქართველო სამხედრო უსაფრთხოების და ფინანსურ დახმარებას. დასავლეთის ქვეყნების მთავრობები ასე მარტივად ვერ წყვეტენ მსგავს საკითხებს. დემოკრატიულ სახელმწიფოებში მთავრობები საკუთარი ამომრჩევლის წინაშე არიან ანგარიშვალდებულები. მათ საზოგადოებას უნდა აუხსნან, რატომ უნდა დაიცვან საქართველო რუსეთის აგრესიისგან. აქ ორი მთავარი საკითხის კომბინაციაა. ერთი, რომ საქართველო გეოპოლიტიკურად და გეოეკონომიკურად რაღაც ფასეულობას წარმოადგენს და მეორე, იმიტომ, რომ იმსახურებს როგორც დემოკრატიული სახელმწიფო და დემოკრატიული საზოგადოება. ბოლო წლებში, ორივე ამ კომპონენტში გავქვს სრულიად გამოკვეთილი და მიზანმიმართული უკუსვლა. ჩვენი ინფრასტრუქტურა დღეს დიდი მოცულობის ტვირთების გადაზიდვის საჭიროებებს და მოთხოვნილებებს ვერ აკმაყოფილებს და მეორე, ჩვენი დემოკრატია რეგიონშიც კი მოწინავე აღარ არის. ET: ბოლო მოვლენების გათვალისწინებით, როგორ ვითარდება აშშ-საქართველოს ურთიერთობები და რა ეტაპზეა? საქართველო აშშ-ის ფინანსურ დახმარებას მრავალი წლის განმავლობაში იღებდა. ზოგჯერ, 100 მილიონსაც აჭარბებდა. განსაკუთრებულ პერიოდებში, მაგალითად, 2008 წლის შემდეგ ბევრად უფრო დიდი დახმარება მივიღეთ. მაგრამ წლების განმავლობაში ამ დახმარების შემცირებას ვხედავთ. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საქართველო უნდა იყოს აქტიური თავისი დიპლომატიური ურთიერთობებით და იმის ჩვენებით, რომ მისი დემოკრატიული რეფორმები, გეოპოლიტიკური და გეოეკონომიკური ფასეულობა ასაბუთებს იმ დახმარებას, რომელიც აშშ-ის ადმინისტრაციამ კონგრესს უნდა სთხოვოს. ჩვენ ამის არგუმენტები არ გვაქვს. უფრო მეტიც, მე ვივარაუდებ, რომ შეერთებულ შტატებში განსაკუთრებულად აკვირდებიან იმას, თუ რა კონტაქტები აქვს საქართველოს რუსეთთან, სულ მცირე რუსულ ბიზნესებთან, შესაძლოა, რუსეთის ხელისუფლებასთანაც. აკვირდებიან, საქართველოს გარკვეული სტრუქტურები და ცალკეული ადამიანები სანქციების პირობებში ხელის მოთბობას ხომ არ ცდილობენ.
ზურაბ ბატიაშვილი: შესაძლებელია, თურქეთის და საქართველოს მონაწილეობით, ბრიტანეთი-პოლონეთი-უკრაინის მსგავსი ალიანსი შეიქმნას
უკრაინის ომით გამოწვეული გეოპოლიტიკური პროცესების ცვლილება, ჩვენს რეგიონშიც შეინიშნება. მსოფლიო უსაფრთხოების ახალ არქიტექტურაში თავისი გეოპოლიტიკური ფუნქციების გაზრდას და გაძლიერებას სახელმწიფოები უკვე აქტიურად ცდილობენ. როგორი შეიძლება, იყოს მსოფლიოს უსაფრთხოების ახალი არქიტექტურის კონტურები? რა როლი უნდა ჰქონდეს საქართველოს ამ არქიტექტურაში და რა სახის ახალი ალიანსები შეიძლება, შეიქმნას? ამ და სხვა საკითხებზე Europetime რონდელის ფონდის ანალიტიკოსს, ზურაბ ბატიაშვილს ესაუბრა. ET: უკრაინის ომში რა მოცემულობა გვაქვს დღეს, არსებული სიტუაცია რა პროგნოზების გაკეთების საშუალებას იძლევა? - სიტუაცია იქითკენ მიდის, რომ გარკვეულწილად, ჩიხური მდგომარეობა შეიქმნა და არცერთ მხარეს, გადამწყვეტი უპირატესობა არ აქვს. კარგი ის არის, რომ დრო უკრაინის მხარეს მუშაობს, რომელიც დასავლურ შეიარაღებას და კიდევ უფრო მეტ მხარდაჭერას იღებს. ეს შეიარაღება დიდი რაოდენობით, უკრაინაში მაისის ბოლოსკენ იქნება. რაც უკრაინულ მხარეს, კონკრეტულ ადგილებზე კონცენტრირების შესაძლებლობას მისცემს, შემდგომში საარტილერიო დუელების გასამართად. ძალიან მარტივად პროგნოზირებადია, რომელი მხარე გაიმარჯვებს. ერთმანეთს უპირსპირდება მე-20 საუკუნის საბჭოთა ტექნიკა და 21-ე საუკუნის დასავლური ტექნოლოგიური მიღწევები. ძნელი გამოსაცნობი არ არის უპირატესობა, რომელ მხარეს ექნება. შემდგომში, სწორედ ამ უპირატესობის რეალიზაცია იქნება საჭირო, ანუ, ისევ იმ ტანკებით და იმ ჯავშანმანქანებით შეტევა მოხდება, რომელსაც ასევე დასავლეთი მიაწვდის უკრაინას. რეალურად, სადღაც მომავალი ერთი თვე, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ სიტუაცია ასეთი იქნება. რუსეთი, რა თქმა უნდა, ახალი ძალების მოზიდვას შეეცდება. ეს შეიძლება, გააკეთოს მობილიზაციის სახით, ან გამოუცხადებელი ფარული მობილიზაციის სახით, მაგრამ ესეც ჩვეულებრივი „საზარბაზნე ხორცის“ გამოყვანა იქნება და მეტი არაფერი. დასავლურ ტექნოლოგიურ მიღწევებს ვერ გაუჩერდება, მით უმეტეს, ძველი შეიარაღებით და ნაკლებად მოტივირებული ჯარით. უკრაინელებმა რუსეთს კარგად მომზადებული სამხედრო ნაწილები უკვე გაუნადგურეს და ახლა ვისაც გამოიყვანს, ნაკლებად მომზადებული სამხედრო ნაწილებია. რაც დრო გავა, კიდევ უფრო ნაკლებად მომზადებული სამხედრო დანაყოფების გამოყვანა მოუწევს. ამიტომ, შეიძლება, ომის მესამე ეტაპიც დაიწყოს. მესამე ეტაპი რუსეთის სამხედრო ნაწილების სასაკლაო იქნება. ET: ამერიკული დაზვერვა გაჭიანურებულ ომზე მიანიშნებს. რუსეთის მსგავსი სახელმწიფოს შეშლილი მეთაურის და სახელმწიფო მანქანის მოქმედებების პროგნოზირება რა თქმა უნდა, რთულია. ყოველ შემთხვევაში, რასაც ვხედავთ, საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტას არ აპირებენ, ამის ნიშნები არ ჩანს. ომი მინიმუმ რამდენიმე თვე გაგრძელდება, ვიდრე ვიღაც რუსეთში პუტინის წინააღმდეგ არ იტყვის რამეს და არამხოლოდ იტყვის, ქმედებებსაც დაიწყებს. ET: როგორი შეიძლება იყოს მსოფლიო უსაფრთხოების ახალი არქიტექტურა, სად არის საქართველოს ადგილი და როგორ უნდა მოიპოვოს ეს ადგილი? ომი ისევ მიმდინარეობს და მსოფლიო უსაფრთხოების ახალი არქიტექტურის ჯერ მხოლოდ კონტურებს ვხედავთ, რომელიც ამ ომის შემდეგ შეიქმნება. ძირითადად, ეს იქნება ის, რაზეც უკრაუნული მხარე საუბრობს ხოლმე. ეს არის მცირე ალიანსების საკითხი, როგორიცაა, ბრიტანეთი-პოლონეთი-უკრაინის ალიანსი, რომელიც მომავალში, შეიძლება გაიზარდოს. ასევე, უსაფრთხოების ის გარანტიები, რომლებსაც უკრაინა ითხოვდა და ითხოვს - როდესაც რამდენიმე ძლიერი ქვეყანა უსაფრთხოების გარანტად გამოდის და მასზე თავდასხმიდან გარკვეული პერიოდის შემდეგ, ვალდებულებას იღებს, უსაფრთხოების პრობლემების გადაჭრაში, ყველანაირად დაეხმაროს. ვამბობ ამ არქიტექტურის მონახაზს. ეს ახალი არქიტექტურა რა სახის იქნება, ჯერ არავინ იცის. საუბარია იმაზე, რომ რუსეთს, გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს მუდმივ წევრობიდან გარიცხავენ, მაგრამ საბოლოოდ გადაწყვეტილი არ არის. ასევე საუბარია იმაზეც, რომ გაერომ საბოლოოდ ამოწურა თავისი თავი. ახალი ალტერნატიული გაერთიანების შექმნაც განიხილება. მაგალითად, პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ „ერთა ლიგა“ შეიქმნა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ კი, ამ ლიგამ თავის თავი ამოწურა და გაერო შეიქმნა. რუსეთ-უკრაინის ომიც, ამ მასშტაბის მოვლენაა. უსაფრთხოების ახალ არქიტექტურაზეც სწორედ ამიტომ საუბრობენ და სრულიად შესაძლებელია, ახალი ასეთი ორგანიზაციები შეიქმნას, რომლის მთავარი მიზანიც უსაფრთხოების უზრუნველყოფა იქნება. ვნახეთ, გაერომ და სხვა ორგანიზაციებმა საკუთარი შესაძლებლობებით ეს უსაფრთხოება ვერ უზრუნველყვეს. უსაფრთხოების სფეროში შექმნილ გამოწვევებს ვერ უპასუხეს. აქედან გამომდინარე, ამ ეტაპზე, საქართველოს რისი გაკეთებაც შეუძლია, არის ის, რომ საგარეო პოლიტიკაში, უფრო მეტად აქტიური იყოს და არა პასიური. რაც შეიძლება ხშირად გაიტანოს ის თემა, რომ რუსეთმა ეს ყველაფერი საქართველოდან დაიწყო, ჯერ აფახაზეთის ომით, მერე 2008 წელს საქართველო-რუსეთის ომით და სწორედ ამის გაგრძელებაა უკრაინის ომი. ეს აუცილებელია იმისთვის, რომ საქართველო მუდმივად მსოფლიო დღის წესრიგში იყოს. მუდმივად უნდა ვითხოვდეთ დეოკუპაციას და იმ ახალი უსაფრთხოების არქიტექტურაში ჩაბმას, რომელიც ჯერ არ შექმნილა, მაგრამ სულ ახლახან დაიწყო მასზე საუბარი. ჩვენ ამ მიმართულებით აქტიურები უნდა ვიყოთ. თუ როგორი იქნება უსაფრთხოების ამ არქიტექტურის კონტურები, შემდგომში ის დაგვანახებს, საქართველომ უფრო კონკრეტულად რა უნდა გააკეთოს. ერთი, რაც აუცილებლად უნდა გაკეთდეს და აუცილებლად იქნება, არის ის, რომ საქართველო ახალ ფუნქციას შეიძენს, თუნდაც, ტვირთების ტრანსპორტირების საკითხში და ანაკლიას აუცილებლად უნდა დავუბრუნდეთ. ანაკლიის პორტი აუცილებლად გასაკეთებელი იქნება. ჩვენი ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესი ჩქარდება. შექმნილმა სიტუაციამ ეს შესაძლებლობა მოგვცა და საქართველოსთვის ძალზედ ბევრი პერსპექტივა შეიძლება, შეიქმნას, რომლისთვისაც მზად უნდა ვიყოთ. მხოლოდ იდეები კი არ უნდა გამოვთქვათ, არამედ, მთელი სახელმწიფო მანქანა, დიპლომატიური კორპუსი მზად უნდა იყვნენ ამ საკითხების გასატანად და დასაყენებლად. ET: აზიის ქვეყნები, ევროპისკენ სახმელეთო, სარკინიგზო ტვირთგადაზიდვებისთვის, ძირითადად, რუსეთის სატრანსპორტო დერეფანს იყენებდნენ. ამ ომის შემდეგ, რა იცვლება სატრანსპორტო დერეფნების კუთხით და საქართველომ ეს პერსპექტივები როგორ უნდა გამოიყენოს? რა სახის ინფრასტრუქტურული პროექტები უნდა განეხორციელებინა და მომავალში რა უნდა განახორციელოს? ეს რეალურად შეცვლილიც არის, ბოლო პერიოდში საქართველოს გავლით ტვირთბრუნვა 28 პროცენტით გაიზარდა, რაც ნიშნავს იმას, რომ საქართველოს გავლით, აზიური ტვირთების გადამისამართება უკვე ხდება. რუსეთი-ბელორუსის გავლით ტვირთების გადაზიდვა უსაფრთხო აღარ არის. თან უკვე რუსეთის წინააღდეგ დაწესებული სანქციებიც მოქმედებს, ამიტომ, სხვა ალტერნატივა არც რჩებათ. ტვირთების გადამისამართება ჩვენს ქვეყანაზე გავლით ხდება. ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზაც უფრო მეტად დაიტვირთა, რა თქმა უნდა, ჯერ სრულად არა, უფრო დიდი პოტენციალიც აქვს. დღეს თუ შევხედავთ, მსოფლიოში, აშშ-ის გარდა, ორი დიდი ეკონომიკური ბაზარია, რომელიც ვითარდება - ჩინეთი და ევროპა, მათ შორის დამაკავშირებელი უმოკლესი და სწრაფი გზა კი საქართველოზე გადის. ეს გზა გაცილებით უფრო სწრაფია, ვიდრე საზღვაო გადაზიდვები. ET: იყო საუბარი იმაზე, რომ თუ ამერიკამ ირანს დაწესებული სანქციები მოუხსნა, შესაძლოა, ირანმა საქართველოს სატრანსპორტო დერეფნად გამოყენება მოისურვოს. რამდენად რეალურია და ამის დადებითი და ასევე, საფრთხეების შემცველი მხარეები რა შეიძლება იყოს? -ჯერ ადრეა საუბარი იმაზე, რომ ირანმა და აშშ-მ მოლაპარაკება შეძლონ. მოლაპარაკებების პროცესი მიმდინარეობს, მაგრამ ძალზედ მძიმედ. შეიძლება ითქვას, რომ ამ მიმართულებით, ხელშესახები პროცესი არ არის. ირანს სანქციებს თუ მოუხსნიან, საქართველო ამით მხოლოდ იხეირებს, არამხოლოდ ტრანსპორტის მიმართულებით, თუნდაც ნავთობპროდუქტების და ბუნებრივი აირის ექსპორტის მხრივ, ირანს დიდი პოტენციალი აქვს. ET: როდესაც ევროპა რუსული გაზის და ნავთობპროდუქტების ჩანაცვლებას ცდილობს, შესაძლოა, მოლაპარაკებებს ამ ფაქტორმაც შეუწყოს ხელი? რამდენად შეიძლება, იქონიოს გავლენა, ირანთან მოლაპარაკებების მიმდინარეობასა და სანქციების მოხსნაზე? ეს მნიშვნელოვანია ფაქტორია, მაგრამ ეს ვერ იქნება ისეთი ფაქტორი, რომლის გამოც სხვა მნიშვნელოვან საკითხებზე თვალის დახუჭვას შეძლებენ. დასავლეთის მხრიდან სერიოზული ეჭვია, ბირთვულ პროგრამაზე მუშაობის დროს, ხომ არ ხდება მისი სამხედრო დანიშნულებითაც გამოყენება. დასავლეთს და მის მოკავშირე ისრაელს არ სურს, რეგიონში, ბირთვული იარაღის მქონე სახელმწიფო გაჩნდეს. ეს ძალზედ მნიშვნელოვანი თემაა და ამის ხარჯზე სანქციების შემსუბუქება ვერ მოხდება. ET: უკრაინა-რუსეთის ომთან დაკავშირებით, თურქეთის პოზიცია რას ცვლის რეგიონში? ომის შემდგომ, ჩვენს რეგიონში თურქეთის როლი როგორი შეიძლება იყოს და საქართველომ რა პოზიცია უნდა დაიკავოს? რუსეთ-უკრაინის ომის მიმართ, თურქეთის პოზიციასთან დაკავშირებით, ორი რამ არის გასათვალისწინებელი. თურქეთი NATO-ს წევრი ქვეყანაა, რომელსაც შავ ზღვაზე თავისი ინტერესები აქვს და ასევე, საბჭოთა კავშირის აღდგენაც არ სურს. აქედან გამომდინარე მოქმედებს. ამიტომ, უკრაინას მხარს უჭერს და შეიარაღებასაც აწვდის. ეს ერთი განზომილებაა. მეორე განზომილებაა, რომ თურქეთს ახლა სერიოზული ეკონომიკური პრობლემები აქვს. ამიტომ არც უკრაინასთან და არც რუსეთთან ვაჭრობის შეწყვეტა არ სურს. ამასთან, ენერგეტიკულად რუსეთზე დამოკიდებულია. ასევე, ტურიზმის სფეროში, რუს ტურისტებზეა დამოკიდებული. მეორე საკითხია, რამდენად შესაძლებელი გახდება ომის პერიოდში ეკონომიკური ურთიერთობების წარმართვა. ამიტომ, თურქეთი ყოველთვის სამშვიდობო ინიციატივებით გამოდის და ერთ-ერთი შეხვედრაც თურქეთში გაიმართა. მიუხედავად სამშვიდობო ინიციატივებისა, საკუთარი უსაფრთხოებიდან გამომდინარე მოქმედებს, როგორც NATO-ს წევრი ქვეყანა და ჩაკეტილი აქვს როგორც დარდანელის, ასევე, ბოსფორის სრუტე, რის გამოც, სირიაში ბაზირებული რუსული სამხედრო ფლოტი, შავი ზღვის გავლით ომში რუსეთის დახმარებას ვერ ახერხებს. ამ ომის შემდეგ, რეგიონში სიტუაცია რა თქმა უნდა შეიცვლება. ზუსტად არავინ იცის, როგორი კონფიგურაცია იქნება, მაგრამ ერთი რამ ცხადია, ყველას ახალ რეალობაში მოუწევს არსებობა, ფიქრი და უსაფრთხოების ახალი არქიტექტურის შექმნა, სადაც თურქეთს რა თქმა უნდა, თავისი როლი ექნება. იმისთვის, რომ ამ ახალ არქიტექტრაში ჩვენი ადგილი დავიმკვიდროთ თურქეთთან ერთად მუშაობა აუცილებლად მოგვიწევს. მეზობელი ქვეყნები ვართ, NATO-ში გაწევრიანება გვსურს, თურქეთი კი NATO-ს წევრი ერთადერთი უშუალო მეზობელ ქვეყანაა. ამიტომ, მასთან მჭიდრო თანამშრომლობა გვჭირდება. იმ ახალი უსაფრთხოების არქიტექტურის შექმნის თვალსაზრისით, რომელიც ამ გეოგრაფიულ გარემოში უნდა არსებობდეს, თურქეთის და საქართველოს მონაწილეობით, შესაძლებელია ისეთივე ალიანსი შეიქმნას, როგრიც არის ბრიტანეთი-პოლონეთი-უკრაინის ალიანსი. თურქეთთან ერთად ახალ ალიანსში, შეიძლება, იყოს ბრიტანეთიც. ამას უბრალოდ იდეის დონეზე ვამბობ, ან შეიძლება უკვე არსებულ ამ სამი ქვეყნის ალიანსს მიუერთდეს თურქეთიც და საქართველოც. ET: რაც შეეხება 3+3 ფორმატს. ამ ომის შემდგომ, შესაძლოა თუ არა, ამ ფორმატის იდეაც შეიცვალოს და ახალი მოცემულობა მივიღოთ, რუსეთის გარეშე? 3+3 საქართველოსთვის, ყოვლად მიუღებელი ფორმატი იყო, რადგან რუსული პროექტია და რუსეთის მხრიდან საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღიარებას არ ითვალისწინებდა. თუ რუსეთი საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას აღიარებს, მაშინ სხვადასხვა ფორმატზე მოლაპარაკება და ურთიერთობის ნორმალიზება შეიძლება, მაგრამ ვიდრე ეს არ მოხდება შეუძლებელია. რაც შეეხებ რუსეთის გარეშე რაიმე ფორმატს. რუსეთის გარეშე, მის გარეშე ყველა ქვეყანასთან მშვენიერი ურთიერთობა გვაქვს და ამ ურთიერთობებს რაიმე ფორმატი რომ არ დავარქვათ, ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ აქვს. მთავარია პრინციპები. რა პრინციპებზე იქნება აგებული ეს თანამშრომლობა. თუ რომელიმე ქვეყანა, შენს ტერიტორიულ მთლიანობას არ აღიარებს, მაშინ როგორ უნდა მიიღო მასთან თანამშრომლობა. თუ რუსეთი საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას აღიარებს, კი ბატონო, მაშინ შეიძლება საუბარი და ასევე შეიძლება საუბარი იმაზეც, რომ 3+3 ფორმატს, ჩვენი სტრატეგიული მოკავშირეები დაემატონ - ევროკავშირი ან აშშ. თუმცა, აქ პრობლემა არის ის, რომ ირანი სანქცირებული ქვეყანაა და მასთან ამ ეტაპზე ნორმალური ეკონომიკური ურთიერთობის წარმოება შეუძლებელია. მაგალითად, ჩვენი ყოველწლიური ვაჭრობა ირანთან, სიმბოლურ ხასიათს ატარებს. 80 მილიონია, თურქეთთან სავაჭრო ბრუნვა კი, 2 მილიარდია. ირანსაც აქვს იმის პოტენციალი რომ სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები ამ დონეზე გაიზარდოს. თუმცა ეს ვერ მოხდება, ვიდრე სანქციების ქვეშ არის, სანქციები პოლიტიკურ ურთიერთობებსაც განსაზღვრავს. ამ რეგიონული თანამშრომლობის სხვა ხელის შემშლელი ფაქტორებიც არსებობს. მაგალითად, სომხეთსა და თურქეთს შორის, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის დიპლომატიური ურთიერთობები ჯერ ისევ არ არის დამყარებული. საკითხები და პრობლემები ბევრია. ET: სომხეთს, თურქეთსა და აზერბაიჯანს შორის მოლაპარაკებები რა ეტაპზეა? - ამ წუთას მოლაპარაკებების პროცესი გრძელდება. კარგი ის არის, რომ თუ აქამდე მათი შეხვედრები რუსეთის სპონსორობით ხორციელდებოდა, ახლა ბოლო შეხვედრა, ბრიუსელში, ევროკავშირის ეგიდით შედგა. ამ შეხვედრის შემდეგ, საინტერესო რამ მოხდა. ბრიუსელიდან დაბრუნებულმა ფაშინიანმა აღნიშნა, რომ სომხეთმა აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობა უნდა აღიაროს, რასაც სომხეთში პრობლემები მოჰყვა. დღესაც გამოსვლებია და ფაშინიანის გადადგომას ითხოვენ, რადგან მის ამ განცხადებას ყარაბაღის ჩაბარებად მიიჩნევენ. სომხეთის, თურქეთის და აზერბაიჯანის მხარეებს შორის, ურთიერთობის ნორმალიზაციის პროცესი დაწყებულია და შედეგებს დაველოდოთ, ვნახოთ. პრობლემები, სირთულეები ბევრია, მაგრამ მეზობლებს ალტერნატივა არ აქვთ. თუ მეზობელთან არ საუბრობ და არ თანამშრომლობ, მაშინ მისი ალტერნატივა ომია. ომი კიდევ არავის გვაწყობს. რეალისტები უნდა ვიყოთ, რეალურად შევხედოთ მოვლენებს. ვფიქრობ მათ შორის აზერბაიჯანის და სომხეთის ხელმძღვანელობაც ყველაზე ლოგიკურ შედეგამდე მივლენ. ET: ევროკავშირის ეგიდით გამართული შეხვედრის შემდეგ, ფაშინიანის ეს განცხადება ხომ არ მიანიშნებს იმაზე, რომ რუსეთს ახლა სომხეთისთვის ნაკლებად სცალია და სომხეთი, კონკრეტულად კი ფაშინიანი, ამით სარგებლოს? რა შეიძლება, შეცვალოს ამ გარემოებამ? რუსეთის მხარდაჭერის გარეშე ფაშინიანის ოპოზიცია რამდენად შეძლებს მოლაპარაკების ამ პროცესის შეფერხებას? რუსეთს სომხეთისთვის ახლა ნაკლებად სცალია, მაგრამ სომხეთში მაინც არიან პორუსულად განწყობილი ძალები, რომლებიც ხელისუფლებაში მოსვლას ცდილობენ და ფაშინიანის წინააღმდეგ, საპროტესტო პროცესი მაინც დაწყებულია. თუმცა მეორე მხრივ, ყველა უყურებს და აკვირდება როგორ განვითარდება რუსეთ-უკრაინის ომი. ამ ომის შედეგებზე იქნება დამოკიდებული მათ შორის რუსეთის ახლო სამეზობლოდ მიჩნეული ტერიტორიებზე შემდგომი კონფიგურაცია. ისევე როგორც ამ ომის შემდეგ სრულიად ახალი მსოფლიო გვექნება. ET: მიმდინარე მოვლენების პარალელურად, საქართველოს გეოპოლიტიკური ფუნქციის გასაზრდელად რა უნდა გაკეთებულიყო აქამდე და რა უნდა გაკეთდეს მომავალში? რა შესაძლებლობები დავკარგეთ და რა პერსპექტივების გამოყენება შეგვიძლია ჯერ კიდევ? ბევრი რაღაცისთვის მზად არ ვიყავით, როგორც სამხედრო, ისე ეკონომიკური თვალსაზრისით. კონკრეტულად, აზიიდან წამოსული ტვირთების ტრანსპორტირებას რაც შეეხება, პირველ რიგში, ეს არის ანაკლიის პორტის პროექტი და ხელიდან გაშვებული შესაძლებლობა, რომელიც ჩვენმა სახელმწიფომ აუცილებლად უნდა გააკეთოს. ჩვენს მთავარ გეოპოლიტიკურ ფუნქციას სატრანსპორტო დერეფანი წარმოადგენს და ამ დროს, უკვე რამდენი წელია, საქართველოს ერთი ბოლოდან მეორე ბოლომდე გზა ვერ გავაკეთეთ. 21-ე საუკუნეში ვსაუბრობთ იმაზე, რომ სატრანსპორტო ფუნქცია უნდა გვქონდეს და ქვეყნის ერთი ბოლოდან, მეორე ბოლომდე შესაბამისი გზა ჯერ კიდევ არ გვაქვს.
რა გავლენას მოახდენს ადგილობრივ ბაზარზე უკრაინასთან სავაჭრო ბრუნვის შემცირება
საქსტატის მონაცემებით, მიმდინარე წელის იანვარ-აპრილში უკრაინა-საქართველო სავაჭრო ბრუნვა მნიშვნელოვნად შემცირდა. ამ ქვეყანაში რუსეთის შეჭრისა და ეკონომიკის 45%-იანი ვარდნის მიუხედავად, უკრაინა საქართველოს სავაჭრო პარტნიორების ათეულში მე-9 ადგილზეა. 2021 წელს კი მე-5 ადგილს იკავებდა. როგორია ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო ბრუნვა და რას ყიდის და ყიდულობს საქართველო უკრაინაში - Europetime-ს საქსტატმა შესაბამისი ინფორმაცია მიაწოდა. 2022 წლის იანვარ-აპრილი: ბრუნვა $145 მილიონ 962 ათასი; იმპორტი - $92 მილიონ 996 ათასი; ექსპორტი - $52 მილიონ 965 ათასი; 2021 წლის იანვარ-აპრილი: ბრუნვა $219 მილიონ 062 ათასი; იმპორტი - $121 მილიონ 511 ათასი; ექსპორტი - $97 მილიონ 550 ათასი. სხვაობა $74 მილიონი რას ყიდის და რას ყიდულობს საქართველო უკრაინაში ექსპორტი იანვარ-აპრილი 2022 წელი სასუქები მინერალური ან ქიმიური, აზოტოვანი მსუბუქი ავტომობილები ფეროშენადნობები ეთილის სპირტი არადენატურირებული სპირტიანი სასმელები მინერალური და მტკნარი წყლები ყურძნის ნატურალური ღვინოები მანქანები და მექანიკური მოწყობილობები პირადი ნივთები ნარჩენები და ჯართი სპილენძისა ბოსტნეული სხვა, ახალი ან შეყინული დანარჩენი საქონელი იმპორტი იანვარ-აპრილი 2022 წელი (ათასი აშშ დოლარი) სიგარები, სიგარილები და სიგარეტები თამბაქოს შემცვლელები სამკურნალო საშუალებები დაფასოებული ფეროშენადნობები კოპტონი და სხვა მყარი ნარჩენები მიღებული სოიოს ზეთის ექსტრაჰირებისას ბრტყელი ნაგლინი ნახშირბადიანი ფოლადისაგან ბამბა საფეიქრო მასალებისაგან შოკოლადი და კაკაოს შემცველი კვების სხვა მზა პროდუქტები სამრეწველო დამზადების სხვა თამბაქო და თამბაქოს სამრეწველო შემცვლელები ნაგლინი ბრტყელი სხვა ლეგირებული ფოლადებისაგან პური, ფქვილოვანი საკონდიტრო ნაწარმი დანარჩენი საქონელი რა გავლენას მოახდენს ადგილობრივ ბაზარზე უკრაინასთან სავაჭრო ბრუნვის შემცირება ამ საკითხზე Europetime „ჯეო ქეისის“ მკვლევარ, ეკონომისტ გიორგი აბაშიშვილს ესაუბრა. ET: სტატისტიკა აჩვენებს, რომ საქართველოსა და უკრაინას შორის სავაჭრო ბრუნვა მნიშვნელოვნად შემცირდა. რა გავლენას მოახდენს ეს საქართველოზე? უკრაინის, როგორც სავაჭრო პარტნიორის როლი მნიშვნელოვანია საქართველოსთვის. უკრაინამ გადამწყვეტი როლი ითამაშა თურქეთთან ერთად, როდესაც რუსეთმა სავაჭრო ემბარგო გამოგვიცხადა. შესაბამისად იმ პერიოდში, თუ ვინმეს იმედი გვქონდა, ეს იყო ორი ქვეყანა - თურქეთი და უკრაინა. თუ მოვლენები ყველაზე ცუდი სცენარით განვითარდა და ამ ქვეყანასთან ჩვენი სავაჭრო ურთიერთობა კიდევ შემცირდა, ეს ავტომატურად ნიშნავს რუსულ ბაზარზე დამოკიდებულების ზრდას, რაც გრძელვადიან პერიოდში საქართველოზე უარყოფითად აისახება, რადგან რუსეთი არ არის სტაბილური ბაზარი. ჩვენი ბიზნესი კი ვერ გამოვიდა პოსტსაბჭოთა მენტალიტეტიდან. ET: ყველაზე მეტად ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო ბრუნვის შემცირება რა სექტორებზე იგრძნობა? დღეს უკრაინის ეკონომიკა გაჩერებულია. სტატისტიკის თანახმად, არის 45%-იანი ვარდნა. არის დაახლოებით ის ვითარება, რაც საქართველოში 90-იან წლებში შეიქმნა. პროდუქცია ვერ გადის ექსპორტზე უკრაინიდან. უკრაინა, როგორც საქართველოს სავაჭრო პარტნიორი 2021 წელს მე-5 ადგილზე იყო. სახეზეა ექსპორტ-იმპორტის შემცირება. ასევე საქართველოს დააკლდება შემოსავალი ფულადი გზავნილებიდან და ტურიზმიდან. ცნობილია, რომ უკრაინამ ხორცის, ჭვავის, შვრიის, წიწიბურას, შაქრის, ფეტვისა და საკვები მარილის ექსპორტი შეაჩერა. ასევე მოიშალა მიწოდების ჯაჭვი, რაც ადგილობრივ ბაზარზე პროდუქტებს გააძვირებს. უკვე დაფიქსირდა საშენ-მასელებზე, კოფტონზე და სასურსათო პროდუქტებზე ფასების ზრდა. ომი კონცენტრირდა უკრაინის სამხრეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებში და მაისიდან შესაძლოა ვითარება შეიცვალოს. ET: ამ პროგნოზის გაკეთების საშუალებას რა გაძლევთ? უკრაინაში ომი ახალ ფაზაში გადავიდა. ცნობილია, რომ უკრაინის პორტებში მარცვლეული და სასურსათო პროდუქტები დაბლოკილია, ამ შემთხვევაში როგორაა შესაძლებელი უკრაინასთან სავაჭრო ურთიერთობების გააქტიურება? საქართველო ძირითადად პროდუქციას იღებდა უკრაინული პორტებით, რომელიც ახლა დაბლოკილია. ამ პორტების განბლოკვა არის მთელი მსოფლიოს პრობლემა. სასურსათო უსაფრთხოება, რომელიც საქართველოს აწუხებს ისევე აწუხებს დანარჩენ მსოფლიოს. თუ უკრაინის პორტები არ განიბლოკება შეუძლებელია, რომ საქართველოს სავაჭრო ურთიერთობა უკრაინასთან რამე ფორმით გაუმჯობესდეს. ნებისმიერი პროდუქცია, რომელიც უკრაინიდან შემოდიოდა გაძვირდება. ალტერნატიული ბაზარი არის, მაგრამ ეს ფასების ზრდას გამოიწვევს. დღეს მთელი მსოფლიო ცდილობს ამ საკითხის მოგვარებას, მიმდინარეობს მოლაპარაკება, განიხილება რამდენიმე სცენარი. დაველოდოთ მოვლენების განვითარებას. ET: რა უნდა გააკეთოს საქართველომ, მაშინ როცა პანდემიის და შემდგომ უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ, მსოფლიო ბაზარზე ახალი ტენდენციები გამოიკვეთა? გეთანხმებით, პანდემიის შემდგომმა ვითარებამ, რუსეთის აგრესიამ უკრაინაში, შექმნა მსოფლიოში ახალი დღის წესრიგი, რომელიც აყალიბებს ახალ მსოფლიო ფასებს. არავინ არ იცის რუსეთთან სავაჭრო ურთიერთობა მომგებიანი იქნება თუ წამგებიანი. შესაბამისად საქართველომ უნდა მოახდინოს ორიენტირება არა რუსეთზე, არამედ ევროკავშირზე. ჩვენ შეგვიძლია ვიყიდოთ და გავყიდოთ რუსეთის ბაზრის გარეშე. თუმცა ბოლო წლებში რუსეთის ბაზარზე ქართული ბიზნესის დამოკიდებულება გაიზარდა. მაგალითად აშშ აქცენტს აკეთებს, იმაზე თუ როგორი ურთიერთობა ექნება აზიისა და წყნარი ოკეანის რეგიონთან. მნიშვნელოვანია ბაიდენის ვიზიტი სამხრეთ კორეაში, იაპონიაში აქ ცდილობს ურთიერთობების დალაგებას. საკმაოდ მნიშვნელოვანია ინდოეთი. ამ ქვეყნებიდან არცერთი არაა აშშ-ის მეზობელი, მაგრამ ისინი ფართოდ იყურებიან. ჩვენ უნდა გამოვიდეთ საბჭოთა მენტალიტეტიდან, რომ ჩვენი მეზობელია ჩვენი სავაჭრო პარტნიორი. ეს უნდა დავივიწყოთ. ჩვენი სავაჭრო პარტნიორია ევროკავშირი, ჩვენი სავაჭრო პარტნიორია თურქეთი. რუსეთის ბაზარი თანდათან უნდა დავტოვოთ. ბუნებრივია ეს გამოიწვევს ფასების ზრდას, მაგრამ დროთა განმავლობაში, საქართველოს ბევრ სარგებელს მოუტანს. p.s. 2022 წლის იანვარ-აპრილში ათი უმსხვილესი საექსპორტო ქვეყნის წილმა საქართველოს მთლიან ექსპორტში 77.3% შეადგინა. უმსხვილესი საექსპორტო სამეული შემდეგნაირად ჩამოყალიბდა: ჩინეთი (290.4 მლნ. აშშ დოლარი), აზერბაიჯანი (168.4 მლნ. აშშ დოლარი) და რუსეთი (156.4 მლნ. აშშ დოლარი). უკრაინის პორტებში ხორბლის განბლოკვის რამდენიმე სცენარი იკვეთება, ამ თემაზე გაეცანით Europetime-ის სტატიას.
რა რისკები იმალება ლარის გამყარების ფაქტორებში
ლარის გამყარების ტრენდი, კვირის დასაწყისშიც შენარჩუნდა. 23 მაისის ვაჭრობის შედეგად, ეროვნული ვალუტა აშშ დოლართან მიმართებით 4.95 თეთრით გამყარდა, შედეგად ერთი დოლარის ოფიციალური ღირებულება 2.8767 ლარი გახდა. შეიცავს თუ არა რისკებს ლარის გამყარების ძირითადი ფაქტორები და რა გავლენა ექნება ეროვნული ვალუტის დადებით ტრენდს სამომხმარებლო ფასებზე? Europetime-თან ინტერვიუში, ეკონომიკის დოქტორი, ლია ელიავა აცხადებს, რომ ლარის გამყარების ფაქტორები სამომავლოდ რისკის შემცველია. გამოცემასთან მან ამ და სხვა საკითხებზე ისაუბრა. EU: დღეს, თიბისი ბანკის ანალიტიკოსებმა გამოაქვეყნეს კვლევა, სადაც ნათქვამია, რომ სახეზეა ლარის ზედმეტად გამყარების გარკვეული ნიშნები. ეთანხმებით თუ არა ამ მოსაზრებას და რამდენად გრძელვადიანია ლარის დადებითი ტრენდი? ლარის გამყარებაზე, დღეს ორი მნიშვნელოვანი ფაქტორი მოქმედებს: პირველი - ინვესტიციების ნაკადის მკვეთრი შემცირება და მეორეა ფულადი გზავნილების მკვეთრი ზრდა. ინვესტიციების შემცირების შედეგად, საქართველოდან ფულის გადინება მკვეთრადაა დავარდნილი. ლარის გამყარება პირდაპირ უკავშირდება რუსეთიდან და უკრაინიდან „კაპიტალის გაქცევას“. უკრაინაში რუსეთის შეჭრის ფონზე ამ ქვეყნებიდან საქართველოსკენ ფულის სოლიდური ნაკადები წამოვიდა. რუსეთიდან დაშვებული იყო უცხო ქვეყანაში თვეში $10 ათასის გადმორიცხვა, ახლა ეს მოცულობა $50-მდე გაიზარდა. ამიტომ რუსეთიდან ფულადი გადმორიცხვები ლარის კურსზე მყისიერად აისახა. EU: ეროვნული ბანკის მონაცემებით, აპრილში რუსეთიდან ფულადი გზავნილები 300%-ი გაიზარდა და $133 მილიონი შეადგინა. რა დადებითი და უარყოფითი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ამ ფაქტს? თუ რუსეთი თავის მოქალაქეებს აუკრძალავს უცხოეთში ვალუტის გადარიცხვას, ლარი დაიწყებს ვარდნას. მაგრამ, თუ საქართველო უფრო მიმზიდველი გახდება რუსი და უკრაინელ ბიზნესმენებისთვის, კაპიტალის ნაკადი გაიზრდება და რა თქმა უნდა, ლარი დაიწყებს გამყარებას. სამწუხაროდ, დღეს სახეზეა ტენდენცია, რომ ლარის გამყარებაზე მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდის ნაცვლად ფულადი გზავნილები მოქმედებს. ამიტომ, ლარის გამყარების ფაქტორებში სამომავლოდ „კაპიტალის გაქცევის“ რისკები იმალება. ორ თვეში საქართველოში 364 რუსული და ბელორუსული ბიზნესი დარეგისტრირდა EU: როგორ ფიქრობთ, შეიცავს თუ არა დღეს გამოკვეთილი ტენდენცია სხვა რისკებს სამომავლოდ, როცა სანქციების ქვეშ მყოფი რუსეთი საქართველოს ერთ-ერთი მთავარი სავაჭრო პარტნიორია. ამ ქვეყნიდან დაიწყო სამუშაო ძალის და კაპიტალის გადინება. გაუთვალისწინებელი ეკონომიკური შედეგების გავლენით, შესაძლებელია, დაიწყოს ქვეყანაში უკვე შემოსული კაპიტალის გადინება, რუსეთსა და უკრაინაში. ცნობილია, რომ ორ თვეში საქართველოში 364 რუსული და ბელორუსული ბიზნესი დარეგისტრირდა. დასრულდება ომი და თუ საქართველოში შემოსული კაპიტალი ისევ ამ ქვეყნებისკენ დაიძრა, დაიწყება ლარის კატასტროფული ვარდნა. ეს სცენარი ნამდვილად არ გამოირიცხება. თურქეთი, ჩინეთი, რუსეთი - საქართველოს სამი მთავარი სავაჭრო პარტნიორი იანვარ-აპრილში საქსტატი: იანვარ-აპრილში საქართველოში საქონლით საგარეო სავაჭრო ბრუნვა 33.4 პროცენტით გაიზარდა EU: ბოლო ტენდენციით სახეზეა ლარის 15%-იანი გამყარება. საქსტატის აპრილის მონაცემებით ინფლაცია 12,4%-ია და განსაკუთრებით გაზრდილია ფასები საკვების ჯგუფში. რატომ არ იაფდება პროდუქტები და არ აისახება ფასებზე ლარის კურსის დადებითი დინამიკა? ფასებს აქვს ერთი დამახასიათებელი თვისება - სიხისტე, არაელასტიურობა. ეს იმას ნიშნავს, რომ ერთხელ აწეული ფასი აღარ ან საკმაოდ რთულად უბრუნდება თავის ძველ ნიშნულს. იმიტომ, რომ ბიზნესს აღარ სურს უკვე განაღდებული შემოსავლების დაკარგვა. ის რომ, ინფლაციის მაჩვენებელი დაიწევს და ფასები შემცირდება, ამ რეალობაში ეს მოსალოდნელი არაა. ამ პროცესების საპირწონედ სჯობს ხელისუფლებამ გაზარდოს როგორც სახელფასო, ისე სოციალური დახმარებები და ეროვნულმა ბანკმა იზრუნოს, ეკონომიკაში ლარის მასის ზრდაზე. ამ ნაბიჯებით შესაძლებელი გახდება ფასების ზრდის [ინფლაციის] წნეხის შერბილება. ეროვნულმა ბანკმა რეფინანსირების განაკვეთი უცვლელად, 11%-ზე დატოვა საქსტატი: აპრილში ბოსტნეული და ბაღჩეული 46.2 პროცენტით, პური და პურპროდუქტები კი 28.8 პროცენტით გაძვირდა EU: დღეს მერყევი ლარის გარდა, კიდევ რა ფაქტორებს აქვთ გავლენა საქართველოში ფასების განუხრელ ზრდაზე? საქართველოს ეკონომიკისა და ბაზრის იმპორტდამოკიდებულება. ასევე, აშშ-სა და ევროკავშირის მიერ რუსეთისთვის დაწესებული სანქციები. სამწუხაროდ, ეს ქვეყანა, საქსტატის მონაცემებით, საქართველოსთვის ერთ-ერთი მთავარი სავაჭრო პარტნიორია. [2022 წლის იანვარ-აპრილი, ბრუნვა $559,7 მილიონი]. სანქციების გავლენის გამო საქართველოში ამ ქვეყნიდან იმპორტი გაძვირდა. იგივე მოხდა უკრაინის შემთხვევაში. მოიშალა მიწოდების ქსელი. ეს კი ადგილობრივ ბაზარზე მყისიერად აისახა. დღეს ფაქტობრივად ყველა მოწინავე ეკონომისტი თანხმდება, რომ ინფლაცია არის არაა ფულის ჭარბი ოდენობის, არამედ სასაქონლო დეფიციტის შედეგი და საქართველოში სწორედ ამითაა განპირობებული ინფლაციის ზრდა, რადგან სამომხმარებლო კალათაში ძირითადად იმპორტირებული პროდუქტები ხვდება. ასევე წაიკითხეთ Europetime-ს სტატია - რატომ მყარდება ლარი
რას ნიშნავს თურქეთის უარი და როგორ უნდა მიაღწიოს NATO-მ კონსენსუსს ფინეთისა და შვედეთის გაწევრიანებაზე
შვედეთმა და ფინეთმა NATO-ში გაწევრიანების ნება ოფიციალურად გამოხატეს. 17 მაისს, ფინეთის პარლამენტმა NATO-ში გაწევრიანებას მხარი დაუჭირა. შვედეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა კი, ალიანსის წევრობაზე განაცხადს ხელი მოაწერა. სკანდინავიური ქვეყნები ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსს განაცხადს ერთობლივად, 18 მაისს გადასცემენ. პროცესს თურქეთის დამოკიდებულებამ სკეპტიციზმი შესძინა, თუმცა ჩრდილო-ატლანტიკურ ალიანსში დარწმუნებულნი არიან, რომ მოკავშირეებს კონსენსუსის მიღწევა არ გაუჭირდებათ. ანკარის საპასუხოდ, დიალოგის სურვილი გამოთქვა შვედეთმა და დელეგაციის ვიზიტიც დაგეგმა თურქეთში, თუმცა ქვეყნის პრეზიდენტისგან პირდაპირი უარი მიიღო. სტოლტენბერგის თქმით, თუ ფინეთი და შვედეთი გადაწყვეტენ NATO-ში გაწევრიანებას, ეს იქნება ისტორიული მომენტი ერდოღანის თქმით, შვედეთის და ფინეთის დელეგაციებმა თურქეთში ჩასვლაზე თავი არ უნდა შეიწუხონ რას ნიშნავს თურქეთის პოზიცია NATO-სთვის, რა ბერკეტები აქვს მას და როგორ და რა პირობებით შეუძლია ალიანსს, მაინც მიაღწიოს კონსენსუსს თურქეთის პოზიციის მიუხედავად. ამ საკითხებში გარკვევას Europetime სფეროს ექსპერტებთან შეეცადა. სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი, ევროპული კვლევების ცენტრის დირექტორი, კახა გოგოლაშვილი დარწმუნებულია, რომ საბოლოოდ, ფინეთისა და შვედეთის გაწევრიანებაზე შეთანხმება მიიღწევა, თუმცა გარკვეულ პირობებზე მოლაპარაკებების და ქვეყნების მიერ დათმობებზე წასვლის გზით. „მოგეხსენებათ, ანკარას შვედეთთან და ფინეთთან ჯერ კიდევ მაშინ დაეძაბა ურთიერთობები, როდესაც თურქეთში გადატრიალების მცდელობა იყო. თურქეთში ფეთჰულა გულენის მომხრეების დევნის გამო ადამიანის უფლებები მნიშვნელოვნად დაირღვა. გაჩნდა ეჭვები, რომ თითქმის ნახევარი თურქეთი იყო ჩართული ამ გადატრიალების მცდელობის მხარდაჭერაში. ყველა, ვისაც სიმპათიები ჰქონდა გიულენის მიმართ და ასევე, უკმაყოფილო იყო ერდოღანის პოლიტიკით, ამ გადატრიალების მცდელობის მონაწილედ გამოაცხადეს. ზოგი გარიცხეს სამსახურიდან, ზოგიც გაიქცა ქვეყნიდან, ზოგი ციხეში მოხვდა ასე შემდეგ. მოკლედ, ერდოღანმა ძალიან მკაცრი ზომები მიიღო. ამ დროს, შვედეთი და ფინეთი თურქეთის წინააღმდეგ ძალიან მძლავრი კრიტიკით გამოვიდნენ. დაიწყეს თურქეთიდან დევნილი/ლტოლვილი ადამიანებისთვის თავშესაფრის უფლების მიცემა, ბევრიც პოლიტიკურ დევნილად აღიარეს. გარდა ამისა, შვედეთმა თურქეთს გარკვეული ეკონომიკური სანქციებიც დაუწესა, რაც თურქეთის გაღიზიანებას იწვევდა. ახლა, როდესაც შვედეთის და ფინეთის გაწევრიანების საკითხი დადგა, როგორც ჩანს, თურქეთის მთავრობამ ამ ბერკეტის გამოყენება გადაწყვიტა სკანდინავიის ქვეყნებზე ზეწოლისთვის. როგორც ჩანს, თურქეთის ძირითადი მიზანია, შვედეთმა და ფინეთმა უარი თქვან თურქეთიდან დევილთა შეფარებაზე, რომლებსაც თურქეთი კრიმინალებად თვლის. გარდა ამისა, ითხოვს სანქციების მოხსნას და უფრო ხისტი პოლიტიკის გატარებას ამ ადამიანების მიმართ; მისი შეხედულებებისთვის ანგარიშის გაწევას. უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ, თუ თურქეთი ჩათვლის, რომ ეს ადამიანი კრიმინალია და დასაკავებელია, მაგალითად, ფინეთმა და შვედეთმა არ უნდა შეუშვან ისინი თავის ქვეყნებში. ასევე, თურქეთმა წამოსწია „ქურთისტანის მუშათა პარტიის“ (PKK) წევრთა საკითხი, რომელსაც ტერორისტებად თვლის. ძალიან ბევრი ქურთი, რომელიც ამ ორგანიზაციასთან კავშირშია მხილებული თურქეთის ხელისუფლების მიერ, ფინეთსა და შვედეთს აფარებს თავს. მგონია, რომ ამ მიმართულებით წარიმართება მოლაპარაკებები თურქეთს, შვედეთსა და ფინეთს შორის, რა თქმა უნდა, მასში მონაწილეობას შეერთებული შტატები და სხვა მოკავშირეებიც მიიღებენ“, - აღნიშნავს კახა გოგოლაშვილი და აშშ-ის მხრიდან თურქეთზე ზეწოლის განხორციელებას პროგნოზირებს. ექსპერტი ასევე ელის, რომ ევროკავშირის ქვეყნებიც გამოძებნიან გზებს და შესაძლოა, კიდევ ერთი საკითხიც კი დადგეს დღის წესრიგში - მაგალითად, თურქეთის გაწევრიანებაზე მოლაპარაკების განახლება, რომელიც უკვე დიდი ხნის წინ შეჩერდა. არ არის გამორიცხული, რომ ეს საკითხიც შეიტანონ მოლაპარაკებების დღის წესრიგში. ანალიტიკოსის პროგნოზით, თურქეთი როგორც ამბიციური სახელმწიფო, შეეცდება, რაღაც სარგებელი მიიღოს მისი ამ უფლებიდან, რომ ახალი წევრების მიღებას ვეტო დაადოს, თუმცა დარწმუნებულია, რომ საბოლოო ჯამში შეთანხმება შედგება. „შეიძლება, რაღაცის დათმობა ყველას მოუწიოს, მათ შორის ამერიკელებს, ევროპელებს, შვედებს, ფინელებს. მაგალითად, ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტებთან დაკავშირებით, თურქეთის მიმართ თავისი დამოკიდებულება შეარბილონ, უსაფრთხოების გარანტიების მიღებით და საბოლოო ჯამში, ეს ორი ქვეყანა აუცილებლად გაწევრიანდება NATO-ში“, - აღნიშნავს კახა გოგოლაშვილი. ერდოღანის თქმით, სკანდინავიის ქვეყნები ტერორისტული ორგანიზაციების საოჯახო სასტუმროებია რაზე მიუთითა ერდოღანმა, როდესაც განაცხადა, რომ მასთან მოლაპარაკების მიზნით ჩასვლას აზრი არ აქვს. კახა გოგოლაშვილის დასკვნით, ერდოღანს შვედეთთან და ფინეთთან თამასის უფრო აწევა და თავის გადაწყვეტილებაზე ფასის დადება სჭირდება. „ერდოღანი ნაწყენია... დიპლომატიურ მოლაპარაკებებს თავისი წესი აქვს. როდესაც ორ მხარეს შორის კონფლიქტია, ყოველთვის შუამავალი აქტიურდება. იმთავითვე არ იმართება შეხვედრა. თურქებმა, რომლებსაც ძალიან დიდი დიპლომატიური გამოცდილება აქვთ, კარგად იციან, რომ თუ ერდოღანი თავიდანვე დათანხმდებოდა შეხვედრას, მისი მოთხოვნების ფასი დაეცემოდა. ამრიგად, ვინმემ შუამავლის როლი უნდა იტვირთოს. იქნებიან ეს ამერიკელები, ფრანგები, გერმანელები თუ სხვა, არ ვიცი, მაგრამ ისეთი ქვეყანა უნდა იყოს, რომელსაც თურქეთთან კარგი ურთიერთობა და მასზე გარკვეულწილად, გავლენა აქვს“, - მიიჩნევს კახა გოგოლაშვილი. ფინეთის პრეზიდენტი თურქეთის პოზიციით გაკვირვებულია აქედან გამომდინარე, ასკვნის, რომ შუამავლის მეშვეობით დიალოგის შემდეგ, მომენტი დადგება, როდესაც პირობებზე შეთანხმდებიან და ამის შემდგომ ჩატარდება შეხვედრაც. ექპერტის აზრით, ერდოღანის მხრიდან იმთავითვე დათანხმება იმის ტოლფასი იქნებოდა, რომ ის პრაქტიკულად უარს ამბობს თავის პრინციპზე და მზად არის, აპატიოს ან მოილაპარაკოს ორივე ქვეყანასთან. „მას სჭირდება ორივე ქვეყანასთან თამასის უფრო აწევა და თავის გადაწყვეტილებაზე ფასის დადება“, - აღნიშნავს ანალიტიკოსი. მევლუთ ჩავუშოღლუ: თურქეთის მოსახლეობის დიდი ნაწილი ითხოვს, რომ დავბლოკოთ შვედეთისა და ფინეთის NATO-ში გაწევრიანება ვინ შეიძლება, იტვირთოს ლიდერის ფუნქცია, შესაძლებელია თუ არა, რომ ეს იყოს შეერთებული შტატები, თუ გავითვალისწინებთ გარკვეულ დაძაბულ პერიოდს თურქეთსა და აშშ-ს ურთიერთობებში? ექსპერტი ამ შეკითვის საპასუხოდ ამბობს, რომ ამერიკას თურქეთი კონსულტაციებზე უარს ვერ ეტყვის. „დიახ, ჰქონდათ გარკვეული დაძაბულობა ურთიერთობებში, თუმცა ამერიკას დიდი გავლენა აქვს თურქეთზე. ეს არის მნიშვნელოვანი და ამერიკას ვერ ეტყვის: „თავს ნუ შეიწუხებთ ჩამოსვლაზე“. შეიძლება, ბლინკენი წავიდეს, ან ოსტინი, უარს ვერ ეტყვის კონსულტაციებზე. მაგრამ ჯერჯერობით რთულია იმაზე საუბარი, ვის აირჩევენ შუამავლად და შემდგომში როგორ შედგება მათ შორის კომუნიკაცია“. თუ თურქეთმა აბსოლუტური უარი განაცხადა შვედეთის და ფინეთის გაწევრიანებაზე, ექსპერტი სხვა გზასაც განიხილავს. კერძოდ, NATO-ს პარალელურად სხვა ალიანსის შექმნის შესაძლებლობას განიხილავს, სადაც თურქეთი არ იქნება და სწორედ ამ ალიანსის ფარგლებში ექნებოდათ შესაძლებლობა შვედეთსა და ფინეთს, მიეღოთ უსაფრთხოების გარანტიები. აღნიშნავს, რომ ეს რთული პროცესი იქნება, მაგრამ დარწმუნებულია, რომ NATO-ს წევრი სახელმწიფოებისთვის შვედეთის და ფინეთის მიღება დღეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. ეს იქნება ძალიან დიდი შესაძლებლობა იმ თვალსაზრისით, რომ ბალტიისპირეთის საკითხი დაიხურება რუსეთის შევიწროებით. მიუხედავად იმისა, რომ პატარა ქვეყნები არიან, ორივე ძალიან დიდი სამხედრო ძალაა. შვედეთი თავისი საჰაერო ძალებით, რომელიც ევროპაში ერთ-ერთი უძლიერესია. ფინეთი - თავისი სახმელეთო არმიით, რომელსაც ძალიან დიდი არმია ჰყავს. მას ჰყავს 60 000-იანი პროფესიული ჯარი და სულ რამდენიმე დღეში შეუძლია, მისი გაზრდა 16 000-მდე. გარდა ამისა, ომის შემთხვევაში 9 00 000-მდე რეზერვის მოზიდვა შეუძლია. ამდენად, თითქმის მილიონამდე ადამიანის მობილიზება შეუძლია, რადგან რეზერვისტები არიან ძალიან კარგად მოტივირებულნი და გაწვრთნილნი. ამასთან, აქვს სრული შეიარაღება. არავინ დარჩება შეუიარაღებელი. უკრაინაში რუსეთის ომის ფონზე თუ განვიხილავთ, ეს ძალიან დიდი ძალაა და დიდი შესაძლებლობა აქვთ ფინეთს და შვედეთს, რომ დაიცვან თავი რუსეთის აგრესიის შემთხვევაში. ინფორმაციისთვის, NATO-ში გაწევრიანებისთვის საჭიროა, კანდიდატმა ქვეყანამ ყველა არსებული წევრისგან მიიღოს რატიფიცირება. თურქეთი NATO-ს წევრი 1952 წელს გახდა. პუტინი: NATO-ს ინფრასტრუქტურა ფინეთსა და შვედეთში, გამოიწვევს საპასუხო რეაქციას ფინეთის პრეზიდენტი პუტინზე: სარკეში ჩაიხედოს ფინეთის პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინს NATO-ში გაწევრიანებაზე ტელეფონით ესაუბრა
პაატა ცაგარეშვილი: საქართველოზე, დღეს როგორც სატრანსპორტო ჰაბზე საუბარი პოლიტიკოსების რიტორიკაა, თუმცა გაჩნდა შანსი, რომ ჩვენი დერეფნით მეტი ტვირთი გავატაროთ
Europetime ახალ რუბრიკაში, რომელიც რეგიონში შექმნილ ახალ გეოპოლიტიკურ მოცემულობას და საქართველოს სატრანზიტო როლს ეხება, გთავაზობთ საინტერესო სტატიებს, უცხოელი და ქართველი ექსპერტების მოსაზრებებს და ბლოგებს. შევეცდებით გავარკვიოთ, რამდენად ვართ მზად ახალ რეგიონულ გადალაგებებში ჩვენი ადგილის დასაკავებლად და პოზიციების გასამყარებლად. გვაქვს თუ არა ამბიცია და შესაძლებლობაც, ქვეყანა გახდეს აზია-ევროპის დამაკავშირებელი სატრანზიტო ჰაბი. რუსეთ - უკრაინის ომის ფონზე „შუა დერეფნის“ მნიშვნელობა გამოიკვეთა. გაიზარდა ტვირთების ნაკადი საქართველოს სატრანზიტო დერეფანშიც. რა შანსები აქვს საქართველოს ახალ რეალობაში, როცა მსოფლიო სატრანსპორტო გადაზიდვების სექტორში ტვირთების ტრაექტორია იცვლება? ეს და სხვა საკითხები Europetime-მა „სატრანსპორტო დერეფნის კვლევის ცენტრის” დირექტორ პაატა ცაგარეიშვილთან ინტერვიუში განიხილა. ET: ახალ რეალობაში საქართველოს გაუჩნდა შანსი, რომ მისი სატრანსპორტო დერეფნით გაიაროს დამატებითმა ტვირთნაკადმა. ეს ერთი საკითხია, მაგრამ რამდენად უზრუნველვყოფთ ამ ტვირთების გატარებას? აქ სამი კონკრეტული შეკითხვაა: რამდენი იქნება ტვირთნაკადი? შეუძლია თუ არა გაატაროს ის საქართველოს ინფრასტრუქტურამ და რა არის გასაკეთებელი? ეს სამი საკითხი კომპლექსურია და ერთმანეთთანაა დაკავშირებული. ET: „სატრანსპორტო დერეფნის კვლევის ცენტრმა“ ამ მიმართულებით კვლევა ჩაატარა. რა აჩვენა კვლევამ და რა შანსები აქვს საქართველოს, რომ ახალი ბაზრებიდან ტვირთნაკადი მოიზიდოს? კვლევის შედეგად დადასტურდა, რომ ახალ რეალობაში საქართველოს სატრანსპორტო დერეფნით შესაძლებელია წელიწადში დაახლოებით 14-დან 18-მილიონ ტონამდე ტვირთის გატარება. მაგრამ თუ ამ ტვირთნაკადის 60-70%-ს ვიგულისხმებთ, 10-12 მილიონი ტონა ტვირთვის მოზიდვა შეგვიძლია, სავარაუდოდ 2-3 წლის განმავლობაში. ET: კონკრეტულად რომელ მიმართულებებსა და ტვირთებს გულისხმობთ? ახალ რეალობაში პირველი მნიშვნელოვანი სატრანსპორტო ტვირთნაკადი, რომელიც დღეს გადის „კასპი-ვოლგა-დონის არხით“ შესაძლოა გადმოერთოს საქართველოს სატრანსპორტო დერეფანში. ტვირთნაკადის მოცულობა 3-დან 3,5 მილიონ ტონამდეა. ეს ძირითადად თურქმენული ნავთობპროდუქტებია, რომელიც დღეს ამ არხში მოძრაობს, რუსეთის ან უკრაინის ნავსადგურებში ხვდება, შემდეგ კი ევროპაში გადაიზიდება. მეორე მნიშვნელოვანი ტვირთია, ყაზახეთის ნედლი ნავთობი, რომელიც დღეს „ნოვოროსიისკის“, იგივე „კასპიის კონსორციუმის მილსადენში“ მიედინება. ყაზახეთის ნედლი ნავთობის ეს ნაწილი გადმოერთვება „საქართველოს რკინიგზაზე“. ტვირთის სავარაუდო მოცულობაა 2-2,5 მილიონი ტონაა წელიწადში. ეს სრულიად რეალურია. მესამე ტვირთნაკადი - ისევ ყაზახეთის ნედლი ნავთობია, რომლის გადატანაც შესაძლებელია, ბაქო -თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენში. ანუ შესაძლებელია მილსადენიდან მილსადენში გადმორთვა. საუბარია 1,0 -1,5 მილიონ ტონა ტვირთზე. შემდეგია ყაზახეთის მშრალი და საკონტეინერო ტვირთები, რომლის ტრანსფორმირებაც შესაძლებელია რუსეთის ნავსადგურებიდან საქართველოს სატრანსპორტო დერეფანში. ტვირთების სავარაუდო მოცულობა 2-2,5 მილიონი ტონაა. ყაზახეთის სურვილია ორი ნავსადგური „აქტაუ“ და „კურიკი“ დატვირთოს, აქ არა მხოლოდ ყაზახეთის ნავთობი გადამისამართდება საქართველოს ნავსადგურებში, არამედ დაიტვირთება „ბაქო-თბილისი-ყარსის“ სარკინიგზო მიმართულება. ასევე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და ძვირადღირებული ტვირთნაკადი, რომლის მოზიდვის შესაძლებლობაც გაუჩნდა საქართველოს, არის ჩინეთიდან მოძრავი საკონტეინერო მატარებლები. ეს ტვირთები, ახლა ტრანსციმბირული და ტრანსყაზახური სარკინიგზო ხაზებით რუსეთის გავლით გადაადგილდება. ეს დაახლოებით, 100 ათასი კონტეინერია წელიწადში. შემდეგი მნიშვნელოვანი ნაკადი, რომელიც შეგვიძლია მოვიზიდოთ, ესაა საავტომობილო და სატრანზიტო გადაზიდვები. კერძოდ, ცენტრალური აზიიდან აღმოსავლეთ ევროპის, ან პირიქით, აღმოსავლეთიდან ცენტრალური აზიის მიმართულებით. რამაც წელიწადში შესაძლოა 3-3,5 მილიონი ტონა შეადგინოს. ET: გასაგებია, რომ ტვირთნაკადის ზრდის შანსი გაჩნდა. რა დამატებითი შესაძლებლობები აქვს ბათუმისა და ფოთის პორტებს? ცნობილია, რომ იქ იყო კონტეინერების დეფიციტი. დღეს, ფოთისა და ბათუმის ნავსადგურები, საკონტეინერო ტვირთებით 60%-ის ფარგლებშია დატვირთული. რეზერვია 40%, რაც დაახლოებით 300-350 ათასი ერთეული კონტეინერია, რომლის მოზიდვის შესაძლებლობაც გააჩნია საქართველოს ნავსადგურებს. კონტეინერები, რომლებიც გადამუშავდება ფოთის და ბათუმის ნავსადგურებში, გაივლის საქართველოს სატრანსპორტო დერეფანს. ET: დღეს ჩვენ გვაქვს საბორნე მიმოსვლა უკრაინასთან და ნაწილობრივ ბულგარეთთან, რა პერსპექტივა ჩანს ამ მიმართულებით? ახალი საბორნე ხაზებზე მოთხოვნა უკვე არსებობს. ეს მეწარმე სუბიექტებზეა დამოკიდებული, რომელ მიმართულებებს აამოქმედებენ, რომ საქართველოს ნავსადგურებიდან მოხდეს ამ ტვირთების სატრანსპორტო დერეფნით გადაზიდვა. ET: დღეს არსებულმა რეალობამ აჩვენა, რომ რუსეთს პრობლემები აქვს მარცვლეულის გადაზიდვის კუთხით. იგივე უკრაინაში პორტები გაჩერებულია. რა შანსი გვაქვს, რომ ეს ტვირთები საქართველოს დერეფანში მოხვდეს? ჩვენ გვაქვს რეალური შესაძლებლობა, რომ ხორბალი გადავზიდოთ რუსეთიდან , ჩვენი დერეფნით თურქეთის მიმართულებით. ამას ემატება, რუსეთში ფორმირებული ტვირთნაკადი სომხეთისთვის. მაგალითად სომხეთმა მიიღო ცალსახა გადაწყვეტილება, რომ გვერდი აუაროს ლარსის გამშვებ პუნქტს, რომელიც კლიმატური პირობების გამო დაახლოებით 6 თვე დაკეტილია და აამოქმედოს „ფოთი-კავკავის“ ბორანი. სომხეთის მთავრობას სურს, რომ ეს წამგებიანი პროექტი დააფინანსოს და გამოიყენოს ფოთის ნავსადგური. გაიტანოს კონიაკი და ალკოჰოლური სასმელები და შემოიტანოს ხორბალი, საშენი მასალები. აქ ტვირთნაკადმა შესაძლოა 1,5 მილიონი ტონაც კი შეადგინოს. ET: ფინეთის მთავარმა სატვირთო ოპერატორმა Nurminen Logistics-მა ჩინეთიდან პირველი საკონტეინერო მარშრუტის გაშვების შესახებ გამოაცხადა, რომელიც გვერდს უვლის რუსეთს და მისი მარშრუტი ყაზახეთზე, აზერბაიჯანსა და საქართველოზეც გაივლის. როგორ ფიქრობთ, შესაძლებელია თუ არა ჩინეთიდან ამ მარშრუტით საქართველოს დერეფანში ტვირთნაკადი გაიზარდოს? ჩინეთს ევროპასთან დამაკავშირებელი 87 დერეფანი დერეფანი აქვს. დღეს შეიძლება ფინეთი გამოჩნდეს, ხვალ შეიძლება ესტონეთი დაემატოს. ზეგ კი, სულაც ახალი დერეფანი. ჩინეთი მოქმედებს თავისი ინტერესებით. ყველა დერეფნის მიმართულებით გზავნის ტვირთს და ეუბნება მოთამაშეებს, რომ თუ ტარიფს არ შემიმცირებთ, მაშინ ტვირთს გადავიტან მეორე დერეფანში. ჩინეთის ქმედება, რამდენად ჩაეწერება ამ ტვირთნაკადებში რთული სათქმელია. ET: რაც შეეხება თურქეთის როლს, ახლახან ამ ქვეყნის ტრანსპორტის მინისტრმა გააკეთა განცხადება, რომ რუსეთ-უკრაინის ომის ფონზე, შუა სატრანსპორტო დერეფნის მნიშვნელობა გაიზარდა. თურქეთი აქტიურად თანამშრომლობს აზერბაიჯანთან. ასევე ინტერესდება ყაზახეთის ნავთობის გადაზიდვებით. ხომ არ დარჩება ამ პროცესში თამაშგარეთ საქართველო? რეალურია, რომ ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზით, თურქეთის დანიშნულებისთვის გადაიზიდოს ტვირთები. მთავარია სახელშეკრულებო ბაზის მომზადება და სატარიფო პოლიტიკა. თურქული ვაგონი საქართველოს რკინიგზის ლიანდაგზე ვერ გაივლის. თურქეთმა დაიწყო მუშაობა იმ საკითხზე რასაც თეორიულ-იურიდიული ასპექტები ჰქვია. ამან მისცა იმპულსი ამ პროცესს. ET: ტვირთნაკადის მოსაზიდად აქტიურობს თურქეთი, ამბიციები აქვს ყაზახეთს. აზერბაიჯანის პოტენციალი ცნობილია. საქართველოს ხელისუფლება კვლავ საუბრობს, რომ ახალ რეალობაში ქვეყანა შესაძლოა გახდეს სატრანსპორტო ჰაბი. თქვენ როგორ უყურებთ ამ პერსპექტივას? სატრანსპორტო ჰაბი ვერ გავხდებით, იმიტომ რომ დავკარგეთ ეს შანსი. აზერბაიჯანმა აიღო ჰაბის ფუნქცია. იქ ხდება ტვირთნაკადების შეკრება, გატარება, გადანაწილება. აზერბაიჯანშია ხორბლის ტერმინალები და იქმნება დამატებითი ინფრასტრუქტურა. იმ პერიოდში, როცა ვიდექით და არაფერს არ ვაკეთებდით ჰაბის ჩამოსაყალიბებლად, აზერბაიჯანმა, განავითარა და სიმძიმის ცენტრები ტვირთების გადანაწილების კუთხით გადავიდა აზერბაიჯანსა და თურქეთში. ET: ყაზახეთის ხელისუფლებამ რუსეთისთვის დაწესებული სანქციების ფონზე საექსპორტო სატრანზიტო ტვირთების გადაზიდვისთვის ალტერნატიული მარშრუტები შეიმუშავა, რომელშიც საქართველოც მოხვდა. ყაზახეთი აქტიურებს აქტაუს ნავსადგურს, როგორც ჩანს ტვირთნაკადი საქართველოს დერეფანში ამ მიმართულებითაც გაიზრდება. რა უნდა გავაკეთოთ, რომ ეს შანსი არ დავკარგოთ? ყაზახეთის მცდელობა, რომ „აქტაუს ნავსადგურში“ ახალი საკონტეინერო ტერმინალები შეიქმნას და ტვირთების შეკრება-გადანაწილებაში ჩაერთოს, მიუთითებს იმას, რომ სამი ქვეყნის - აზერბაიჯანის, თურქეთისა და ყაზახეთის საზღვრებთან ტვირთების შემკრები ჰაბები გაძლიერდება. სამწუხაროდ, დღეს საქართველოს ჰაბის ფუნქციაზე საუბარი პოლიტიკოსების რიტორიკაა. დღეს ჩვენი ფუნქციაა მეტი ტვირთი გავატაროთ და მეტი შემოსავალი მივცეთ ბიუჯეტს. ესეც უნდა იყოს გააზრებული პოლიტიკის შედეგი. ყველა სტრუქტურა კოორდინირებულად უნდა მოქმედებდეს. P.S. საქსტატის მონაცემებით, 2022 წლის მარტში, წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით გაიზარდა იმპორტის მაჩვენებელი საზღვაო გადაზიდვებში -$71,068 მილიონით, ხოლო საავტომობილო გადაზიდვებში $11,057 მილიონით. ამასთან, საზღვაო გადაზიდვების მიმართულებით ექსპორტის მაჩვენებელი $67,979 მილიონით, სახმელეთო გადაზიდვებით კი $12,098 მილიონით გაიზარდა.
რეგიონში რუსეთის პოზიციების შესუსტების ფონზე თურქეთის გავლენა კიდევ უფრო ძლიერდება
11 მაისს, ყაზახეთის პრეზიდენტი ყასიმ-ჟომართ თოყაევი თურქეთში პირველი სახელმწიფო ვიზიტით ჩავიდა. ორმხრივი კავშირების დამყარებიდან 30 წლის იუბილისადმი მიძღვნილი ვიზიტის დროს, ანკარასთან რიგ მნიშვნელოვან დოკუმენტებს მოეწერა ხელი, მათ შორის ქვეყნებმა სამხედრო თანამშრომლობის სფეროში შეთანხმება გააფორმეს. რას ნიშნავს თურქეთისა და ყაზახეთის მიერ სამხედრო სფეროში თანამშრომლობის გაღრმავება, რატომ შეიძლება, ეს მნიშვნელოვანი იყოს საქართველოსთვის, როგორ აისახება რეგიონის სხვა ქვეყნებსა და თურქეთის პოზიციებზე რუსეთისა და ჩინეთის გავლენების პირისპირ, ამ და სხვა საკითხებზე Europetime ანალიტიკოსებს ესაუბრა. ორი ლოკალური ქვეყნის ხელშეკრულებას ეს სცდება და მთლიანად, ხელის გულზე გვიჩენს როგორც მიმდინარე პროცესების შეფასებას, ასევე, მომავალი მსოფლიო წესრიგის კონტურებს. დროთა განმავლობაში სულ უფრო ფიქტიური ხდება რეალურად, ყველა ის ეკონომიკური თუ სამხედრო-პოლიტიკური ორგანიზაცია და სტრუქტურა, რომელშიც რუსეთს წლების განმავლობაში დომინანტი როლი ეკავა. ეს კავშირი ნიშნავს, რომ რეგიონში, რუსეთის გავლენის შემცირების ფონზე, თურქეთის გავლენა კიდევ უფრო გაძლიერდება. რუსეთისთვის სურათი უარესობისკენ იცვლება და ეს არის კიდევ ერთი გამოძახილი უკრაინაში მისი წარუმატებელი ომის, რასაც მოჰყვა ისტორიული გადაწყვეტილება ფინეთის მხრიდან, გადაწყვიტა რა, შეუერთდეს NATO-ს და ამის პარალელურად, არამარტო NATO-ს შემდგომი გაფართოება მიიღო რუსეთმა ამ ომით, არამედ, ОДКБ-ს ჩამოშლა. ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში ინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრი (2012-2014 წლებში), „რონდელის ფონდის“ უფროსი მკვლევარი, ალექსი პეტრიაშვილი მიიჩნევს, რომ ბოლო დროს განვითარებულმა დრამატულმა მოვლენებმა, გარკვეული გაკვეთილების და დასკვნების შესაძლებლობა მისცა ყაზახეთის მოქმედ ხელისუფლებას. „რა თქმა უნდა, მათ, ისევე როგორც ჩვენი რეგიონის სხვა ქვეყნებს, ბევრ სხვა ქვეყანას მსოფლიოში, აქვთ მკაფიო დამოკიდებულება უკრაინაში რუსეთის აგრესიასთან მიმართებით, მათ არ სურთ, რომ თავადაც მოიაზრებოდნენ, როგორც რუსეთის „უკანა ეზო“, შესაბამისად, დროთა განმავლობაში სულ უფრო და უფრო ფიქტიური ხდება რეალურად, ყველა ის ეკონომიკური თუ სამხედრო-პოლიტიკური ორგანიზაცია და სტრუქტურა, რომელშიც რუსეთს წლების განმავლობაში დომინანტი როლი ეკავა და სხვა დანარჩენი, ცენტრალური აზიის თუ ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკები მეორეხარისხოვან როლებში იყვნენ ამ ორგანიზაციებში“, - აღნიშნავს პეტრიაშვილი. ის მნიშვნელოვნად მიიჩნევს ფაქტს, რომ უკრაინაში რუსეთის აგრესიის ფონზე, ასევე, ყახაზეთის მიმართ რუსეთის უკმაყოფილების კვალდაკვალ, თურქეთმა და ყაზახეთმა დემონსტრირება მოახდინეს, რომ ამ ორ ქვეყანას სრული ურთიერთგაგება და სამხედრო სფეროში თანამშრომლობის მზაობა აქვს. მისივე აზრით, თოყაევის ვიზიტი ბევრი თვალსაზრისით იყო ნიშანდობლივი, და სხვა დროს, რომ არა, უკრაინაში რუსეთის აგრესია და ასეთი დაძაბული ვითარება, შესაძლოა, ეს ყოფილიყო ერთი რიგითი მაღალი დონის ორმხრივი მოგზაურობა, მაგრამ ახლა მას განსაკუთრებული დატვირთვა და მნიშვნელობა ენიჭება. აქედან გამომდინარე, ალექსი პეტრიაშვილი თვლის, რომ შესაძლოა, ამ ურთიერთობებმაც იმ დონეს მიაღწიოს და იმ ხარისხში ავიდეს, როგორიც მაგალითად, თურქეთსა და აზერბაიჯანს შორის არსებობს, შესაბამისად, სავსებით შესაძლებლად მიიჩნევს, რომ ეს ურთიერთობები კიდევ უფრო გაღრმავდეს და სტრატეგიული სამოკავშირეო ურთიერთობა ჩამოყალიბდეს თურქეთსა და ყაზახეთს შორის. ამრიგად, დიახ, რა თქმა უნდა, ამ ვითარებასა და მდგომარეობაში,თოყაევის ჩასვლა თურქეთში, ძალიან ნიშანდობლივი ვიზიტია და ვფიქრობ, რომ ამ ურთიერთობებს, მით უმეტეს, ენერგოსფეროში თანამშრომლობას დამატებითი დატვირთვა აქვს, ემბარგოს და ენერგეტიკის სფეროში არსებული სხვა გამოწვევების გათვალისწინებით. ყაზახეთს თურქეთთან ძალიან ბევრი საერთო და სერიოზული თანამშრომლობის შესაძლებლობები აქვს. თურქეთსა და აზერბაიჯანს შორის არის ძალიან გამოკვეთილი, ძალაინ მკაფიო, ბრძოლაში გამოცდილი სტრატეგიული თანამშრომლობა და ყაზახეთიც ასე ვთქვათ, თურქული სახელმწიფოების და ქვეყნების ამ ჯაჭვში ლოგიკურად ჩნდება და შესაბამისად, ეს ურთიერთობები კიდევ უფრო ძლიერად განვითარდება. აქ სხვათა შორის, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოსთვისაც იქნება გარკვეული შესაძლებლობები, იმის გათვალისწინებით, რომ სატრანსპორტო და ენერგეტიკული დერეფნის კიდევ უფრო დატვირთვის შესაძლებლობა ჩნდება და ამ შანსის არგამოყენება დანაშაული იქნება, - განუცხადა Europetime-ს ალექსი პეტრიაშვილმა. ექსპერტი ხათუნა ლაგაზიძე თვლის, რომ რუსეთისთვის სურათი უარესობისკენ იცვლება და ეს არის კიდევ ერთი გამოძახილი უკრაინაში მისი წარუმატებელი ომის, რასაც მოჰყვა ისტორიული გადაწყვეტილება ფინეთის მხრიდან, გადაწყვიტა რა, შეუერთდეს NATO-ს და ამის პარალელურად, არამარტო NATO-ს შემდგომი გაფართოება მიიღო რუსეთმა ამ ომით, არამედ, ОДКБ-ს ჩამოშლა. რუსეთის დასუსტების პარალელურად, ყაზახეთს დღის წესრიგში დაუდგა კიდევ ერთ რეგიონულ პარტნიორთან, თურქეთთან ურთიერთობების გაღრმავება, ეს კავშირი ნიშნავს, რომ რეგიონში რუსეთის გავლენის შემცირების ფონზე თურქეთის გავლენა კიდევ უფრო გაძლიერდება, - მიიჩნევს ექსპერტი. ამავდროულად, ხათუნა ლაგაძიძის შეფასებით, ეს კავშირი მოემსახურება ჩინეთის მზარდი გავლენის დაბალანსებასაც. საგულისხმოა, რომ ჩინეთისთვის უმთავრესი პრობლემაა უიღურების საკითხი, (რედ. აშშ თვლის, რომ „ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა სინძიანში უიღური მუსლიმებისა და სხვა ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების დევნით გენოციდსა და კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულს სჩადის, ჩინეთი საერთაშორისო საზოგადოების კრიტიკას უარყოფს. პროვინცია სინძიანი უიღურის ეთნიკური უმცირესობის სამშობლოა. რეგიონში 11 მილიონი მუსლიმი ცხოვრობს. უიღურები ეთნიკურად ცენტალური აზიის ხალხებს ენათესავებიან, ისინი ძირითადად, მუსლიმები არიან), რომელიც ასევე თურანული ეთნოსია და შესაბამისად, ექსპერტი თვლის, რომ რეგიონში ძალთა ბალანსი რუსეთის სასარგებლოდ აღარ იარსებებს. რუსეთისთვის სურათი უარესობისკენ იცვლება და ეს არის კიდევ ერთი გამოძახილი უკრაინაში მისი წარუმატებელი ომის, რასაც მოჰყვა ისტორიული გადაწყვეტილება ფინეთის მხრიდან, გადაწყვიტა რა, შეუერთდეს NATO-ს და ამის პარალელურად, არამარტო NATO-ს შემდგომი გაფართოება მიიღო რუსეთმა ამ ომით, არამედ, ОДКБ-ს ჩამოშლა, რადგან ომში მას არავინ მიჰყვება და რომც გამოაცხადოს საომარი მდგომარეობა და სთხოვოს ОДКБ-ს წევრებს სამხედრო დახმარების აღმოჩენა და უკრაინაში შესვლა, წინმსწრებად განაცხადა ყველა ქვეყანამ, რომ პუტინს ამ ავანტიურაში არ გაჰყვებიან. მათ დაინახეს, რომ ჩინეთის საპირწონე, დასუსტებული რუსეთი ვერ იქნება. პირიქით, ის იქნება ჩინეთის ვასალი მომავალ პოლიტიკურ დაფაზე. ორი ლოკალური ქვეყნის ხელშეკრულებას ეს სცდება და მთლიანად, ხელის გულზე გვიჩენს როგორც მიმდინარე პროცესების შეფასებას, ასევე, მომავალი მსოფლიო წესრიგის კონტურებს“, - განუცხადა ხათუნა ლაგაზიძემ Europetime-ს. მისივე აზრით, საქართველოსთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანია, ჩამოყალიბების პროცესში მყოფ პოლიტიკურ-სამხედრო გაერთიანებებში თავისი ადგილი მონახოს. „ამ რეგიონის ფასი და წონა, როგორც ევროპის ალტერნატიული ენერგომომარაგების, ასევე, სხვა ტიპის, ლოგისტიკური, სატრანსპორტო, საკომუნიკაციო, სავაჭრო ნაკადების მიმოსვლის თვალსაზრისით, გაცილებით იზრდება, მიუხედავად იმისა, რომ ე.წ. შუა დერეფანი არის ყველაზე მოკლე, ლოგისტიკურად ყველაზე რთულია, რადგან ბევრი სხვადასხვა ტრანსპორტის და სარკინიგზო ხაზის მიქსს წარმოადგენს, პერსპექტივაში მაინც ძალიან დიდი შანსები აქვს ამ შუა დერეფანს, იქცეს ერთ-ერთ ყველაზე წამყვანად, მთელ ამ საკომუნიკაციო ლოგისტიკურ ქსელში. ამას წლები დასჭირდება, მაგრამ დღეს მიმდინარე პროცესებმა ამ შესაძლებლობის რეალობად ქცევის შანსები გაზარდა. თურქეთის ტრანსპორტის მინისტრი: რუსეთ-უკრაინის ომის შედეგად, შუა სატრანსპორტო დერეფნის მნიშვნელობა გაიზარდა რა თქმა უნდა, საქართველოსთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანია, ჩამოყალიბების პროცესში მყოფ პოლიტიკურ-სამხედრო გაერთიანებებში თავის ადგილი მონახოს. ჯერ არ ვიცით, რა კონტურები გამოიკვეთება, მაგრამ ყოველ შემთხვევაში, ამ ტიპის მოძრაობების, ახალი უსაფრთხოების ქოლგების, სარტყელების ჩამოყალიბება გარდაუვალი ეტაპია, ან ძველების განახლება, მაგალითად, NATO-ს გაფართოებას ვუყურებთ, და საქართველომ თავისი ადგილი თუ არ მონახა, რუსეთს ჩაყვება მოუსავლეთში“, - ამბობს ექსპერტი Europetime-თან. ცნობისთვის, თურქეთი და ყაზახეთი უპილოტო საფრენი აპარატების (Anka-ს) ერთობლივად წარმოებას იწყებენ. ერდოღანმა თურქეთის და ყაზახეთის „ძმურ ურთიერთობებს“ გაუსვა ხაზი. თავის მხრივ, თოყაევმა, კარიერულმა დიპლომატმა, თურქეთი ყაზახეთისთვის ძალიან მნიშვნელოვან სტრატეგიულ პარტნიორად, ხოლო ერდოღანი „გონიერ და პატივსაცემ სახელმწიფო მოღვაწედ მოიხსენია - ლიდერად, „რომელსაც აქვს საკუთარი ხედვა“. ოფიციალური მოლაპარაკებების შემდეგ, ორმა ლიდერმა მაგიდის ჩოგბურთიც ითამაშა, როგორც ითქვა, თოყაევს 13 წლის განმავლობაში ყაზახეთის მაგიდის ჩოგბურთის ფედერაციის თავმჯდომარის თანამდებობა ეკავა. „პრეზიდენტმა თოყაევმა შეუპოვარი ხასიათი და ნება გამოავლინა ახალი ყაზახეთის ჩამოსაყალიბებლად. ჩვენ მხარს ვუჭერთ ამ მიმართულებით განხორციელებულ ყოვლისმომცველ რეფორმას და მზად ვართ, ჩვენი წვლილი შევიტანოთ ამ მოძმე ქვეყნის სტაბილურობის, მშვიდობის, უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობისთვის“, - განაცხადა ერდოღანმა ყაზახეთში, იანვარში მომხდარ არეულობაზე საუბრისას. მხარეები ორმხრივი ვაჭრობის მოცულობის გაორმაგებას გეგმავენ - ამჟამინდელი 5 მილიარდი დოლარიდან 10 მილიარდ დოლარამდე, რაც ზუსტად იგივე ოდენობის თანხაა, რომელზეც ერდოღანმა ტაშკენტში ვიზიტის დროს, უზბეკეთთან მიმართებით მიუთითა.
ლინკოლნ მიტჩელი: ჩემი ტონი „ქართული ოცნების“ მიმართ დაბალანსებული იყო, მაგრამ საჭიროების შემთხვევაში კრიტიკული
როგორ აფასებს „ქართული ოცნების“ მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს 10 წლის შემდეგ, რა რჩევას მისცემდა დღეს, როდის შეხვდა ბოლოს ბიძინა ივანიშვილს, ამ და სხვა საკითხებზე Europetime 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე „ქართული ოცნების“ მრჩეველს, 2002-2004 წლებში NDI-ის საქართველოს ოფისის დირექტორს, კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორს, ლინკოლნ მიტჩელს ესაუბრა. ET: მოგესალმებით ბატონო მიტჩელ, მადლობა ინტერვიუსთვის. თქვენ 2012 წელს, „ქართული ოცნების“ მრჩეველი იყავით, რა გაკეთდა თქვენი რჩევების მიხედვით, 10 წლის შემდეგ როგორ შეაფასებდით მათ და რა რჩევას მისცემდით დღეს? 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე, საარჩევნო კამპანიის დროს „ქართული ოცნების“ მრჩეველი ვიყავი. კონკრეტული რჩევის გამოყოფა გამიჭირდება, მაგრამ მაშინ ფოკუსირება რამდენიმე საკითხზე მოვახდინე. პირველი - დასავლეთთან კომუნიკაციის აუცილებლობაზე, რადგან ეს მნიშვნელოვანი იყო დემოკრატიული პროცესების ხელშეწყობისთვისაც. იყო პრობლემები, რომლებზეც ფოკუსირებითა და საზოგადოებაში ცნობიერების ამაღლებით, თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა შეგვეძლო. ეს იყო ერთ-ერთი მთავარი საკითხი, რომელსაც ხაზს გავუსვამდი. რაც შეეხება მეორე საკითხს, მოგეხსენებათ, ბიძინა ივანიშვილი ახალი იყო პოლიტიკაში და შესაბამისად, საარჩევნო კამპანიაც ახალი იყო მისთვის. მე ვცდილობდი, ბიძინა ივანიშვილს და მათ, (ქართულ ოცნებას“, რედ.) რეალურად ფოკუსირება მოეხდინათ ამომრჩევლების საჭიროებაზე. მაგალითად, არამხოლოდ პრესაში გაეკეთებინათ რაიმე სახის განცხადებები, ან უბრალოდ, ალტერნატივად წარმოჩენილიყვნენ, არამედ, რეალურად მიეტანათ თავისი სათქმელი ამომრჩევლებამდე. არ ვიცი, რამდენად წარმატებული იყო ჩემი ეს მცდელობა, მაგრამ ჩვენ ვიცით, რა მოხდა და როგორი შედეგით წარიმართა არჩევნები. რაც შეეხება შეკითხვას იმის შესახებ, თუ რას ვურჩევდი ახლა? გეტყვით, რომ ათი წლის შემდეგ სრულიად განსხვავებული სიტუაციაა, ახლა მათთან არანაირი ურთიერთობა არ მაქვს. თუ ახლა ვიქნებოდი მათი საარჩევნო კამპანიის მრჩეველი, ვეტყოდი, ორ რამეზე კონცენტრირდნენ: უნდა დაიწყოთ თქვენი მიღწევების წარმოჩენა, „ქართულმა ოცნებამ“ ზოგი რაღაც კარგად გააკეთა, ზოგიც - არც ისე კარგად.„ნაციონალურმა მოძრაობამ“ როგორც ოპოზიციურმა პარტიამ, სწორად მიუთითა ყველა მათ შეცდომაზე, ასე რომ, მმართველმა გუნდმაც უნდა მიუთითოს, ახსნას, აიღოს პასუხისმგებლობა მათ წარუმატებლობასა და მიღწევებზეც. ამომრჩევლებს აქ, საქართველოში ან სადმე სხვაგან, ბუნებრივია, აქვთ შეკითხვები იმის შესახებ, თუ რა გაკეთდა მათთვის ბოლო პერიოდში, ეს ლეგიტიმური შეკითხვაა, ეს არის დემოკრატია - ანგარიშვალდებულება ამომრჩეველთან. მხოლოდ პასუხი, რომ გეხმარებით სააკაშვილის მოშორებაში, საკმარისი არ არის. მათ სხვა, ამაზე უკეთესი მესიჯი უნდა გაუგზავნონ ამომრჩეველს. თუმცა ვიტყოდი, რომ „ქართული ოცნების“ წინაშე მდგარი გამოწვევები არ არის დაკავშირებული კამპანიასთან ან პოლიტიკასთან, ისინი დაკავშირებულია მმართველობასთან. ET: თქვენ აღნიშნეთ, რომ „ქართულმა ოცნებამ“ ზოგი რაღაც კარგად შეასრულა, ზოგიც - არა, კონკრეტულად რას გულისხმობდით? გვჯერა თუ არ გვჯერა, ფაქტია, საქართველომ შეინარჩუნა დასავლური კურსი, მიუხედავად მის მიმართ ზოგიერთი კრიტიკისა, ასოცირების შეთანხმება დიდი მიღწევაა. საქართველო NATO-სკენ მიმავალ გზაზეა, მისი ნაწილია. კი, ეკონომიკური წინსვლა შენელდა, თუმცა ქვეყანა ახლა აშკარად უკეთეს მდგომარეობაშია, ვიდრე - ათი წლის წინ. ასევე - აქ არის პოლიტიკური სტაბილურობის ხარისხი, რომელიც არ იყო ათი წლის წინ, არის მეტი ძირითადი თავისუფლებები - სიტყვის და გამოხატვის თავისუფლება, რა თქმა უნდა, ის არ არის სრულყოფილი, მაგრამ უკეთესი მდგომარეობაა ვიდრე - ადრე. მე არ ვამბობ, რომ საქართველო არის კონსოლიდირებული დემოკრატია და რომ ქართველი ხალხი სარგებლობს სიტყვისა და გამოხატვის უფლებით, როგორც მაგალითად, ზოგ სხვა ქვეყანაში, მაგრამ უკეთესი ვითარებაა, ვიდრე - 10 წლის წინ. მედიას, რა თქმა უნდა, აქვს გარკვეული პრობლემები, მაგრამ ბევრი პრობლემა ჰქონდა „ნაციონალური მოძრაობის“ მმართველობის დროსაც ბოლო წლებში და ვფიქრობ, რომ სიტუაცია უკეთესია ახლა და ისევ, ეს არ არის გზავნილი, რომელიც დიდი დოზით გვესმის დასავლეთში, მაგრამ ემპირიულად რომ გითხრათ, მე ამ კუთხით მიღწეულ პროგრესს მნიშვნელოვნად ჩავთვლიდი. რაც შეეხება პრობლემებს, დიდი მნიშნელობის საკითხები არ მოგვარებულა, თითქმის არანაირი წინსვლა არ ყოფილა ოკუპირებული აფხაზეთისა და „სამხრეთ ოსეთის“ მიმართულებით. ამაზე თითქოს არავინ აღარ ლაპარაკობს. ასევე მოგხსენებათ, ეკონომიკური განვითარების კუთხით ჯერ კიდევ ბევრი გზაა გასავლელი და ყველაზე მარტივი რაც უნდა გაეკეთებინათ და არ გაუკეთებიათ, ფუნდამენტალური დემოკრატიული რეფორმების დაჩქარება იყო. 2012 წლის არჩევნები იყო შესაძლებლობა, ეს იყო დემოკრატიული გარღვევა, რომელსაც ჰქონდა პოტენციალი, რომ დემოკრატია მართლაც წინ წასულიყო. არ მგონია, რომ მათ ეს გააკეთეს, მაგრამ საერთო სურათს თუ შევხედავთ, ქართულ პოლიტიკაში დემოკრატიული გარღვევის მაგალითებია. მათ მიაღწიეს ამ გარღვევას 2012 წელს, და აქ ისმის კითხვა 2022 წელს, მივდივართ თუ არა მეორე, სხვა ხელისუფლების დაშლისკენ და ამ შეკითხვაზე პასუხი არ მაქვს. მე ვფიქრობ, რომ დემოკრატია ახლა უკეთესია, თუმცა მინიმალურად და არა არსებითად, თქვენ იცით, რომ იყო შესაძლებლობა რეალურად, ქვეყანა ბევრად უფრო დემოკრატიული გამხდარიყო და ეს შესაძლებლობა დაიკარგა. დღევანდელის მსგავსად, დომინირებდა ერთი ადამიანი, რომელიც თავისი ახირებებით მართავდა ქვეყანას, მაგრამ ბევრად უფრო რეპრესიული იყო თავისი პოლიტიკური მტრების ან პოლიტიკური ოპონენტების მიმართ, ვიდრე დღევანდელი ხელისუფლება. საარჩევნო სისტემა ახლა არ არის კარგი, მაგრამ ალბათ უკეთესია, ვიდრე ეს იყო წინა წლებში, „ნაციონალური მოძრაობის“ დროს. ET: რას გვეტყოდით ბიძინა ივანიშვილთან თქვენს ურთიერთობაზე, როგორ იღებს რჩევებს? ახლა, ივანიშვილთან არ მაქვს დიდი ურთიერთობა, ჩვენ დიდი ხანია, არ გვინახავს ერთმანეთი. ბოლოს, რამდენიმე წლის წინ ვნახე თავის რეზიდენციაში. მაშინ, რაღაცნაირად, გაბრაზებული ტონით მითხრა - ჩვენ ვიცით, რასაც წერდი და მე ვუთხარი, თუ შენ ფიქრობ, რომ რასაც მე ვწერ, ეს შენი დიდი პრობლემაა, გასაჭირში ხარ, მე ვიტყოდი, რომ ჩემი ტონი „ქართული ოცნების“ მიმართ დაბალანსებული იყო, მაგრამ საჭიროების შემთხვევაში კრიტიკული... ბიძინა ივანიშვილი არის ადამიანი, რომელიც პოლიტიკაში ბიზნესიდან მოვიდა, ის არის მდიდარი და წარმატებული ადამიანი. მან მილიარდობით დოლარი გამოიმუშავა და ამის გამო, როგორც ბევრ ადამიანს, ვისაც ეს გამოცდილება აქვს, ფიქრობს, რომ ბევრი რამ იცის. ბიძინა ივანიშვილს აქვს ძალიან მახვილი პოლიტიკური აზროვნება, ის არის სტრატეგიულად კარგად მოაზროვნე ადამიანი, თუმცა მას არ აქვს პოლიტიკური ცნობიერება იმიტომ, რომ ეს არ არის ის, რასაც მან ცხოვრებაში ბევრი დრო დაუთმო. როგორც მან მითხრა, ნამდვილად არ მოსწონს ეს, აშკარაა, რომ ნამდვილად არ მოსწონს, მაგრამ იძულებული გახდა, ჩართულიყო პოლიტიკაში. მრჩევლად ყოფნის დროს, როდესაც ამას აკეთებ აქ, შეერთებულ შტატებში თუ სხვაგან, ამ ყველაფრის მარტივი ნაწილი, კარგი რჩევის მიცემაა, ყოველთვის მარტივია, კანდიდატს უთხრა, რა უნდა გააკეთოს მან, რა უნდა თქვას, რა უნდა გითხრას სატელევიზიო რეკლამამ, სოციალურ მედიაში როგორ უნდა იყო წარმოდგენილი და ასე შემდეგ. მაგრამ ძალიან ძნელია ამ ყველაფრის გადალახვა და მე ვიტყოდი, ჩემი გამოცდილება ამ კუთხით ბიძინა ივანიშვილთან 2012 წელს, კომბინირებული იყო ამ ყველაფრით. მას შემდეგ, თქვენ იცით, რომ მე ნამდვილად არ მიცდია... მაგრამ ვფიქრობ, ხვალ იქ რომ ავიდე და რჩევა მივცე, გაიღიმებს და დამაიგნორებს, თუმცა ეს არის ალბათ, ერთგვარი ბუნება/ხასიათი... ET: თქვენ იცნობთ ამერიკული პოლიტიკური წრეების პოზიციებს, რა განწყობებია საქართველოს მიმართ? „ნაციონალური მოძრაობის“ მთავრობის მიზანი მხოლოდ ის იყო, რომ ქვეყანა როგორმე ყოველთვის ყოფილიყო ვაშინგტონის ახალი ამბების დღის წესრიგში, ვფიქრობ რომ ეს არ არის კარგი. საქართველო არის პატარა ქვეყანა, რომელსაც უნდა მიექცეს ყურადღება შესაბამის დონეზე, ეს არის ის, რაც მას უნდა სურდეს, მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ვერ ვხედავთ პრეზიდენტ ზურაბიშვილს, პრემიერ-მინისტრს ან ბიძინა ივანიშვილს ვაშინგტონში, და მაღალი დონის შეხვედრებს, ორმხრივი ურთიერთობა ჯერ კიდევ ძალიან ძლიერია იმ დონეზე, რაც მნიშვნელოვანია - ეს არის სახელმწიფო დეპარტამენტი, საელჩო, „ნაციონალური მოძრაობა“ ჯერ კიდევ დომინირებს ვაშინგტონში გზავნილების თვალსაზრისით, რაც სამწუხაროა, მაგრამ ეს ძირითადად გავლენას ახდენს მემარჯვენე ანალიტიკოსთა ფლანგზე და ასევე, გარკვეულწილად კონგრესზე, სახელმწიფო დეპარტამენტი ბალანსს იცავს და ბოლოს, ვიტყოდი, რომ ყველაზე გასაოცარი მაჩვენებელი იმისა, თუ როგორ ხედავენ საქართველოს ვაშინგტონში, არის ის, თუ რამდენად მცირე ყურადღებას აქცევს ხალხი ვაშინგტონში იმ ფაქტს, რომ ამ ქვეყნის ყოფილი პრეზიდენტი აქ, ციხეშია. ეჭვი მაქვს, როდესაც დაბრუნდა სააკაშვილი 2021 წელს, უნდა სცოდნოდა, რომ სავარაუდოდ, დააპატიმრებდნენ და მე მჯერა, რომ ის ფიქრობდა, რომ ეს იქნებოდა ისეთი რამ, რაც გააბრაზებდა აშშ-ს და მის მობილიზებას მოახდენდა ამ მთავრობის წინააღმდეგ, მაგრამ ეს არ მოხდა. რა თქმა უნდა, იმასაც ვიტყოდი რომ ზოგჯერ, საკმაოდ და მეტისმეტად ნეგატიური შეხედულებებია ამ მთავრობის მიმართ, მაგრამ ვაშინგტონში, „მიშა“ (მიხეილ სააკაშვილი) მობეზრდათ. პრობლემა ისაა, რომ ვიდრე აქ ოპოზიცია ჯერ კიდევ ბრუნავს სააკაშვილის გარშემო, გარღვევა არ მოხდება არც აქ საქართველოში, ან იმ თვალსაზრისით, რომ სერიოზულად იყოს ეს აღქმული დასავლეთში, განსაკუთრებით შეერთებულ შტატებში. ET: რამდენად მოსალოდნელია, რომ კონკრეტული პირები გახდნენ სანქციების სამიზნეები საქართველოში? მე ვფიქრობ, რომ ეს არ არის რეალური. ეს უფრო ჭორია, რომელიც წამოიწყო „ნაციონალურმა მოძრაობამ“, არ ვფიქრობ, რომ ეს სერიოზულად უნდა იყოს აღქმული. ბაიდენი, რომელიც გამოცდილი და გამჭრიახი ლიდერია, მისი ადმინისტრაცია პარტნიორ, სტრატეგიულ ქვეყანას სანქციებს არ დაუწესებს. ET: რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების შემდეგ, მსოფლიოში გამოიკვეთა ტენდენცია დეოლიგარქიზაციის მიმართულებით, თანამედროვე მსოფლიოში რა ფენომენია ეს და რა ბერკეტები აქვთ მათ? მაგალითად, ტრამპიც ოლიგარქია, მან გამოიმუშავა ქონება ან მემკვიდრეობით მიიღო ის, ზოგიც რაღაც შიდა ოპერაციებით, რომლის ნაწილი უძრავი ქონებაა და ნაწილი საეჭვო წარმომავლობის, მას აქვს ოლიგარქიული ცნობიერება, მის გარშემო მყოფი ადამიანების კავშირების გამო ოლიგარქებთან რუსეთში, უკრაინასა და სხვა ქვეყნებში. ეს არის კონცეფცია, რომელიც ამერიკელებისთვის უფრო ნაცნობი გახდა ბოლო წლებში. ეს ოლიგარქიზმი რა თქმა უნდა, შეუთავსებელია დემოკრატიულ განვითარებასთან.
ნიკა ჩიტაძე: რუსული ბაზარი აღარაა სტაბილური, ყაზახეთი ნავთობის გადასაზიდად ალტერნატივას ეძებს და ასეთი ალტერნატივა საქართველოა
Europetime იწყებს ახალ რუბრიკას, რომელიც რეგიონში შექმნილ ახალ გეოპოლიტიკურ მოცემულობას და საქართველოს სატრანზიტო როლს ეხება. რუბრიკაში შემოგთავაზებთ საინტერესო სტატიებს, უცხოელი და ქართველი ექსპერტების მოსაზრებებს და ბლოგებს, შევეცდებით გავარკვიოთ, რამდენად ვართ მზად ახალ რეგიონულ გადალაგებებში ჩვენი ადგილის დასაკავებლად და პოზიციების გასამყარებლად. გვაქვს თუ არა ამბიცია და შესაძლებლობაც, ქვეყანა გახდეს აზია-ევროპის დამაკავშირებელი სატრანზიტო ჰაბი. ამ საკითხებზე საუბარს ვიწყებთ პოლიტოლოგ, შავი ზღვის საერთაშორისო უნივერსიტეტის პროფესორ ნიკა ჩიტაძესთან: რამდენად რეალურია „გაზპრომის“ მონოპოლიის დასრულება? რა სარგებელს მიიღებს საქართველო მსოფლიო ენერგორესურსებსა და ბაზრების დივერსიფიცირების დროს, იქიდან გამომდინარე, რომ საზღვაო, საჰაერო და სახმელეთო გადაზიდვებზე მოთხოვნა მზარდია. ET: ევროკავშირი სანქციების მე-6 პაკეტს განიხილავს, სადაც ერთ-ერთი საკვანძო საკითხია რუსეთის სრული ენერგოემბარგო. როგორ ფიქრობთ რამდენად ერთიანი იქნება ევროპა ამ გადაწყვეტილების მიღებისას? ქვანახშირის ემბარგო არაა საკმარისი იმისთვის, რომ რუსეთმა უკრაინაში შეწყვიტოს საომარი მოქმედებები. ევროკავშირმა სხვა ტიპის სანქციებიც დაუწესა რუსეთის ფედერაციას. კერძოდ, რუსეთის საერთაშორისო რეზერვების $643 მილიარდიდან, [რაც რუსეთმა დიდწილად დააგროვა ნავთობისა და ბუნებრივი აირის ექსპორტიდან], $300 მილიარდზე მეტი ევროკავშირმა გაყინა. ასევე ბევრმა უცხოურმა კომპანიამ დატოვა რუსეთი და კვლავაც გადის ამ ბაზრიდან. რუსეთის ფედერაციიდან სოლიდური კაპიტალი გაედინება. მაგრამ ახლაც, მის ძირითად შემოსავალს წარმოადგენს ნავთობისა და გაზის ექსპორტის შედეგად მიღებული მოგება. მსოფლიო ფასზეა დამოკიდებული, თუმცა რუსეთი ნავთობის ექსპორტიდან ყოველთვიურად იღებდა $800 მილიონიდან ერთ მილიარდამდე შემოსავალს. ქვეყნის სახელმწიფო ბიუჯეტის დაახლოებით 30%-ის ფორმირება ხდებოდა ნავთობის ექსპორტისა და გაზის გაყიდვის შედეგად. ET: უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ ევროკავშირის ქვეყნები ცდილობენ რუსულ გაზზე დამოკიდებულების შემცირებას. როგორ ფიქრობთ, თავის დროზე რატომ გადაეწყო ევროკავშირი რუსულ ენერგორესურსებზე? მაშინ ვერ აცნობიერებდნენ მოსალოდნელ საფრთხეს? ნავთობის ფასების ზრდამ ჯერ კიდევ 21-ე საუკუნის პირველ დეკადაში ხელი შეუწყო ვლადიმერ პუტინის აღტკინებასა და რუსეთის ამბიციების ზრდას. როდესაც პუტინი მოვიდა ხელისუფლების სათავეში, ერთი ბარელი ნავთობის ფასი $30-ს შეადგენდა და 2008 წელს საქართველში შემოჭრამდე ლონდონის ბირჟაზე „ბრენტის“ ტიპის ნავთობის ფასმა ბარელზე შეადგინა $147. რაც შეეხება ბუნებრივ აირს, რუსეთმა 2021 წელს განახორციელა თითქმის 170 მილიარდი კუბური მეტრის ექსპორტი ევროკავშირის ბაზარზე და მიიღო დაახლოებით 400 მილიარდი ევროს შემოსავალი. ამიტომაც, მთავარი დარტყმა რუსეთს ამ მიმართულებით უნდა მიაყენონ. ET: შესყიდვების სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ევროპისთვის რუსული გაზი კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტოს მონაცემებით, 2021 წელს ევროკავშირმა 155 მილიარდი კუბური მეტრი რუსული გაზი შეისყიდა. ესაა ევროპული გაზის იმპორტის 45% და გაზის მოთხოვნის 40%. ამ ფონზე რამდენად რეალურია „გაზპრომისგან“ სწრაფად თავის დაღწევა? ევროკავშირს რამდენიმე წელი დასჭირდება რუსეთის ბუნებრივი აირისგან სრულად განთავისუფლებისთვის. დაახლოებით 3-დან 5-წლამდე, ამ შემთხვევაში სრულად გათავისუფლებაზე მაქვს საუბარი. შემცირება ახლაც მიმდინარეობს. იტალიამ მიაღწია შეთანხმებას ალჟირთან. ეს ქვეყანა ევროკავშირის მოთხოვნის 20% აკმაყოფილებდა ბუნებრივ აირზე. იტალია ზრდის იმპორტს ამ ქვეყნიდან. მანამდე, რუსეთიდან შემოტანილი ბუნებრივი აირის მოცულობა 20 მილიარდ კუბურ მეტრს შეადგენდა. გერმანია დაახლოებით 54% პროცენტით იყო დამოკიდებული რუსულ ბუნებრივ აირზე. ახლა, გერმანია აწარმოებს მოლაპარაკებას ყატართან და არის შესაძლებლობა, რომ ამ ქვეყნიდან გაიზარდოს თხევადი გაზის იმპორტი ევროპულ ბაზარზე. ასევე განიხილება, ევროკავშირის ბაზარზე აშშ-დან განხორციელდეს ფიქლური გაზის ექსპორტი. საუბარია 15 მილიარდ კუბურ მეტრზე, რაც არაა საკმარისი, რადგან ევროკავშირი ყოველწლიურად მოიხმარს 500 მილიარდ კუბურ მეტრ ბუნებრივ აირს. ფიქლური გაზის მოპოვება უფრო რთულია და ძვირია, რადგან სიღრმეში მდებარეობს და სიღრმისეული ბურღვა დამატებით ხარჯებს მოითხოვს. აშშ-სთან ერთად ასევე შესაძლებელია ირანთან მოლაპარაკება, „ბირთვულ შეთანხმებაში“ გამჭვირვალეობის ფონზე, ირანს შეუძლია, განახორციელოს ევროკავშირში გაზის ექსპორტი. ვფიქრობ, ირანი საერთაშორისო საზოგადოებისთვის უფრო ნაკლებ საფრთხეს წარმოადგენს, ვიდრე რუსეთის ფედერაცია. ET: ევროკავშირი ენერგორესურსების მომწოდებლებს ეძებს. მოსალოდნელია ბუნებრივი აირისა და ნავთობის მიწოდების ბაზრების დივერსიფიცირება. ამ პროცესში რა როლი აქვს საქართველოს, როგორც სატრანზიტო ქვეყანას? რეალურად, რა სარგებელი შეგვიძლია მივიღოთ? აქ უნდა აღინიშნოს საქართველოს როლი... აზერბაიჯანმა უკვე გამოხატა მზადყოფნა, რომ 9 მილიარდი კუბური მეტრი ბუნებრივი აირი მიაწოდოს ევროპას. რა თქმა უნდა, ეს არაა საკმარისი, მაგრამ შესაძლებელია, აზერბაიჯანმა ეს ნედლეული გაატაროს საქართველოში მოქმედი ბაქო-თბილისი- ერზრუმის გაზსადენის მეშვეობით და შემდგომ, ეს რესურსი თურქეთიდან მიიღოს ევროპამ. საქართველომ კი, გაზის გატარებისთვის მიიღოს დამატებითი სატრანზიტო შემოსავალი. ევროკავშირის რამდენიმე ქვეყანა, მათ შორის გერმანია აცხადებს რომ წლის ბოლომდე უარს იტყვის რუსულ ნავთობზე. ეს განცხადება აჩენს ვარაუდის საფუძველს, რომ ევროკავშირისთვის რუსული ნავთობის ჩანაცვლება უფრო ადვილია. რუსული ნავთობის ჩანაცვლება შედარებით ადვილია, იმიტომ, რომ ბუნებრივი აირის ტრანსპორტირება ძირითადად ხდება გაზსადენებით, რუსეთიდან ევროკავშირში. მაგრამ ნავთობს რაც შეეხება, ტანკერები როცა იტვირთება ომანის ყურესა და ჰორმუზის სრუტეში, არავინ იცის, წინასწარ რა მიმართულებით გადაადგილდება. ნავთობით მოვაჭრე, შემსყიდველის ბრძანებას ელოდება. ყოველ შემთხვევაში, რუსული ნავთობის ჩანაცვლება უფრო მარტივია. საპარსეთის ყურიდან შესაძლებელია ნავთობის მიღება. ერთი ბარელის მოპოვების თვითღირებულება $3 -ია. ყაზახეთი აპირებს, 2 მილიონი ტონა ნავთობი გაატაროს საქართველოს გავლით. დამატებით მიაწოდოს რესურსი ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენს. მანამდე, ისინი რუსეთის ფედერაციის გავლით აწვდიდნენ ევროპას ნავთობს. ვგულისხმობ „თენგიზი-ნოვოროსიისკის“ მილსადენს. თუმცა იქიდან გამომდინარე, რომ რუსული ბაზარი აღარაა სტაბილური, ყაზახები ნავთობის გადასაზიდად ეძებენ ალტერნატივას და ასეთი ალტერნატივა საქართველოა. შესაძლებელია ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენით ყაზახური ნავთობის ტრანზიტი და ასევე ნავთობპროდუქტების ტრანსპორტირება „საქართველოს რკინიგზით“ ბათუმის ნავსადგურში და შემდგომ მსოფლიო ბაზარზე გატანა. ET: ნავთობის რესურსი გასაგებია, მაგრამ ალჟირის, ეგვიპტისა და კონგოს გარდა [იტალიამ ამ მომწოდებლებთან გააფორმა ხელშეკრულება],კიდევ რა ალტერნატიული წყარობია რუსულ გაზზე ევროკავშირის დამოკიდებულების შესამცირებლად? რუსული გაზის ჩანაცვლება შესაძლებელია და ამას წლები დასჭირდება. ეს პროცესი დაჩქარება მაშინ, თუ დასავლეთი დათანხმდება, რომ ირანთან მიაღწიოს შეთანხმებას. ასევე შესაძლებელია შეთანხმება ჩინეთთან, სადაც სხვადასხვა მონაცემით, არსებობს ფიქლის გაზის მარაგები. სავარაუდო რეზერვია 300 ტრილიონი კუბური მეტრი. თუ ჩინეთი გახდა გაზის მთავარი მიმწოდებელი, ეს მნიშვნელოვანი იქნება. აქ მთავარია აშშ-სა და ჩინეთს შორის შეთანხმება. თუმცა ჩინეთი გაცილებით ნაკლები საფრთხეა, ვიდრე რუსეთი, რადგან არ უქმნის საფრთხეს არცერთი ქვეყნის ტერიტორიულ მთლიანობას. ET: საქართველოს თუ აქვს რესურსი რუსული გაზის ჩასანაცვლებლად? ბოლო სამი წელია „გაზპრომისგან“ საქართველომ უფრო მეტი გაზი იყიდა. დიახ, რუსული გაზი დღეს საქართველოს მოთხოვნის 15%-ს აკმაყოფილებს. საქართველოს შეუძლია, გაზარდოს ბუნებრივი აირის მიწოდება აზერბაიჯანიდან და თურქმენეთიდან და უარი თქვას რუბლში გაზის საფასურის გადახდაზე. ახალა არაა 2006 წელის მსგავსი ვითარება, როცა მხოლოდ რუსულ ბუნებრივ აირზე ვიყავით დამოკიდებული. ET: და ბოლოს მინდა გკითხოთ, რატომ შეიჭრა რუსეთი უკრაინაში ახლა? რა დოზითაა ამ ომში ენერგოინტერესები და გეოპოლიტიკა? აქ რამდენიმე ფაქტორი შეგვიძლია, გამოვყოთ. ენერგორესურსები არის ერთ-ერთი, მაგრამ არა მთავარი ფაქტორი. აქ უფრო დიდი ადგილი უჭირავს გეოპოლიტიკას. ჯერ კიდევ 1997 წელს ცნობილმა პოლიტოლოგმა ზბიგნევ ბზეჟინსკიმ, განაცხადა, რომ თუ რუსეთი მოახერებს უკრაინაზე კონტროლის დამყარებას, რუსეთი იქნება ანგარიშგასაწევი ევრაზიული ძალა. თუ რუსეთი ამას ვერ შეძლებს, ის იქნება რიგითი სახელმწიფო. მან ეს ახსნა იმით, რომ უკრაინას აქვს მნიშვნელოვანი გეო-სტრატეგიული მდებარეობა ევროპასა და რუსეთს შორის და მის ტერიტორიაზე გადის მნიშვნელოვანი გაზსადენები და ნავთობსადენები, რაც აკავშირებს უკრაინისა და სხვა ქვეყნების ენერგოსისტემებს. უკრაინაზე კონტროლი ნიშნავს ძალაუფლების განმტკიცებას. ამ ომის მიზეზების კვლევისას მეორე ფაქტორია ის, რომ უკრაინას მართავს პუტინისთვის მიუღებელი პროდასავლური ხელისუფლება. რუსეთს სურდა კიევის აღება და უკრაინის პოლიტიკური ორიენტაციის შეცვლა. უკრაინას დარჩებოდა ნომინალური დამოუკიდებლობა და ის იქნებოდა რუსეთზე დამოკიდებული, როგორც პოლიტიკური, ისე ეკონომიკური თვალსაზრისით. აქ კიდევ ერთი ფაქტორია, რუსეთში ისევ მიაჩნიათ, რომ უკრაინელები მათი მონათესავე ხალხია. მაგალითად, ცნობილი რუსი მწერალი ალექსანდრე სოლჟენიცინი წერდა, რომ რუსეთმა საბჭოთა კავშირის დაშლისას შესაძლოა, დათმოს სხვა რესპუბლიკები, მაგრამ არა ბელორუსი და უკრაინა. ეს ქვეყნები უნდა შევიდნენ რუსეთის ფედერაციის შემადგენლობაში. ET: 24 თებერვალს რუსეთის პრეზიდენტის რიტორიკაში ჩანდა, რომ გარკვეულწილად ჰქონდა უკრაინელი ხალხის მხარდაჭერის მოლოდინი... კრემლი მიიჩნევდა, რომ რადგან 2014 წელს დაიკავა ყირიმი, უკრაინაში მოსახლეობა მხარს დაუჭერდა. ამასთან რუსეთს სურდა, რომ ვიდრე ევროპა და ამერიკა განიმტკიცებდა თავის პოზიციებს უკრაინაში, თავად გაეკეთებინა ეს. და კიდევ, ერთ-ერთი საკვანძო საკითხია ამ ომში მარიუპოლი. რუსეთს სურს, დაიკავოს აზოვი და შავი ზღვა. რამდენჯერმე დაბომბა ოდესა, მაგრამ საბედნიეროდ ვერ დაამყარა კონტროლი. რუსებს სურთ, რომ მთლიანად გააკონტროლონ აზოვისა და შავი ზღვა და სრულად განიმტკიცონ პოზიციები ამ აკვატორიაში.
გაიაფდება თუ არა საწვავი საქართველოში
საქართველოში საწვავის ფასები რეკორდულ ნიშნულზეა. სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ნავთობსა და საწვავზე მსოფლიო ფასების ტენდენციას ადგილობრივი ბაზარი არ ემორჩილება. საქართველოს ნავთოპროდუქტების იმპორტიორთა კავშირის ხელმძღვანელი ვანო მთვრალაშვილი Europetime-თან ამბობს, რომ ადგილობრივ ბაზარზე საწვავზე მაღალ ფასს ნავთობპროდუქტებზე არსებული „პლაცი“ (საერთაშორისო ფასი) განაპირობებს. „დღეს საერთაშორისო პლაცი მაღალია. მაგალითად, ერთი ტონა დიზელის საერთაშორისო ფასი $1200, რაც შეეხება ბენზინის საერთასორისო ფასს, ესაა $1132“. მისი თქმით, 2022 წლის მარტი ნავთობპროდუქტებზე პიკური ფასებით ხასიათდებოდა. „თითქმის იდენტურია დღევანდელი ფასები. პრემიერმა პირველად გააკეთა განცხადება 10 აპრილს, როცა ნავთობის ფასი შემცირდა. ამის მიზეზი გახდა აშშ-ის განცხადება, რომ სტრატეგიულ მარაგებს ხსნიან და მსოფლიო ბაზარს ყოველდღიუდად 6 თვე დამატებით 1 მილიონ ბარელ ნედლ ნავთობს მიაწვდიან. ამ განცხადებამ ფასები შემცირა. თუმცა შემდგეგ ზრდა ისევ დაიყო“, - აღნიშნავს მთვრალაშვილი. რაც შეეხება იაფად შემოტანილ საწვავს, ვანო მთვრალაშვილი აცხადებს, რომ შესაძლოა, ფასდაკლებული საწვავი რუსეთიდან შემოვიდეს. „არავითარი სამართლებრივი პრობლემა აქ არ არსებობს. საწვავი რუსეთში მსოფლიო ბაზარზე მოთხოვნის ვარდნის გამო გაიაფდა“. ტერმინ „იაფ საწვავს“ განმარტება სჭირდება, მიიჩნევს ეკონომისტი პაატა ბაირახტარი და Europetime-თან აცხადებს, რომ „დღეს იაფია თურქმენული საწვავი, რომელიც საქართველოში ბრენდულ კომპანიებს შემოაქვთ და შემდეგ საბითუმო ბაზარზე მცირე მოთამაშეებზე ყიდიან. არის მაგალითები, როცა იმპორტიორთან პირად გარიგებაში შედის ქვეყანა და პროდუქტს დაბალ ფასად ყიდულობს. თუ ადგილი აქვს რომელიმე იმპორტიორ ქვეყანასთან ასეთ შეთანხმებას, მაშინ ეს ღიად უნდა ითქვას“. „ბარელი ნავთობი $140 ღირდა, ახლა ფასი $100-ია. 1 აშშ დოლარის ღირებულება იყო 3,50 ლარი, ახლა 3,05 ლარია. ჩვენთან ორი თვეა, საწვავზე ფასი არ იცვლება. ფაქტია, რომ პროცესი ხელოვნურია. თუმცა სასაცილოა, როცა პრემიერი საწვავის ფასებზე არსებული ვითარების შეისწავლას ავალებს იმ უწყებას, რომელმაც დადო დასკვნა, რომ ნავთობპროდუქტების ბაზარზე კონკურენტული გარემოა და ყველაფერი წესრიგშია“, - ამბობს პაატა ბაირახტარი. მისი თქმით, დღეს შედარებით იაფია რუსული საწვავი, რომელიც მსოფლიოსთვის უკარაინაშო ომის ფონზე „ტოქსიკური“ აღმოჩნდა. „დღეს რუსეთისგან საწვავის ყიდვას ყველა ერიდება. უკვე გაიშიფრა სქემები, რომ რუსული გემები თიშავენ ნავიგაციას, და არ უთიეთებენ, რომელ პორტში შედიან. არ ხდება გასაჯაროება შემდგომი სანქციების შიშით. რა იგულისხმა პრემიერმა „იაფიან საწვავში“ ჩემთვის გაუგებარია. გარიგება ხდება რამდენიმე ბირჟაზე და მერე აწვდიან ნავთობპროდუქტებს სხვადასხვა ქვეყანას“. საქართველოს ნავთობპროდუქტების ბაზარს ბრენდირებული ნავთობგასამართი სადგირების მფლობელ 5 მსხვილ მოთამაშესთან (ვისოლი, გალფი, ლუკოილი, რომპეტროლი, სოკარი) ერთად, წვრილი კომპანიებოც ინაწილებენ. აზერბაიჯანიდან საწვავის იმპორტის ექსკლუზიური უფლება 2006 წელს რეგისტრირებულ შპს „სოკარ ენერჯი ჯორჯიას“ აქვს. რა ხდება ნავთობის მსოფლიო ბაზარზე უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ ნავთობის პიკურ ფასებზე აშშ-ის პრეზიდენტის განცხადებამ მოახდინა გავლენა. ჯო ბაიდენმა ნავთობის მარაგების გახსნისა და მსოფლიო ბაზრისთვის 6 თვე დღეში ერთი მილიონი ბარელის მიწოდების შესახებ, 31 მარტს განაცხადა, მას შემდეგ, რაც ნავთობის ფასი $140-იან ნიშნულზე დაფიქსირდა. ამის შემდეგ Brent-ისა WTI-ის ტიპის „შავ ოქროზე“ ფასი 6,7% და 7%-ით შემცირდა. საწვავი კი მსოფლიო ბაზარზე 5,4 %-ით გაიაფდა. ფასის კლების დინამიკა შენარჩუნდა რუსულ ნათობსა და საწვავზე. ევროკავშიროს სანქციების ფონზე 2022 წლის მარტის მეორე ნახევარში რუსულ ნავთობზე ფასი 20%-ით დაეცა და ბარელზე $89 შეადგინა [8 მარტს URAL-ის ფასი $110 ნიშნულზე იყო], როცა Brent-ის მარკის ნავთობი $112 ღირდა. აპრილში რუსული ნავთობის ფასი კიდევ უფრო დაეცა და ბარელზე $75 შეადგინა. ამასთან ცნობილი გახდა, რომ რუსეთი ნავთობის მოპოვებას ამცირებს. Reuters-ის ცნობით, შესაძლოა, მოპოვება 17%-ით 443,8 მილიონ ტონამდე დაეცეს და დღე-ღამეში კლებამ 8,68 -9,5 მილიონი ბარელი შეადგინოს. ეს 2003 წლის შემდეგ ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი იქნება, როცა რუსული ნავთობის მოპოვების მაჩვენებელი 421 მილიონ ტონას აღწევდა. უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ ევროკავშირი რუსლი ნავთობის ემბარგოს გეგმავს. სავარაუდოდ, ამის შესახებ სანქციების მე-6 პაკეტიდან გავიგებთ. მანამდე, აშშ-მა ბრიტანეთმა რუსული ნავთობის შესყიდვა აკრძალეს. რუსულ ნავთობზე სანქციები ჯერ არ ვრცელდება, თუმცა გასულ კვირას ამსტერდამის პორტის მუშებმა რუსული დიზელით დატვირთული ტანკერი არ გადმოტვირთეს. მანამდე რუსული ტანკერის დაცლაზე, უარი თქვეს შვედეთის პორტის მუშებმა. რა ხდება ნავთობპროდუქტების ადგილობრივ ბაზარზე საქართველოს ნავთოპროდუქტების იმპორტიორთა კავშირის ვებგვერდის მონაცემებით, 2022 წლის 2 მაისს ბრენდირებულ ქსელებში პრემიუმის ტიპის საწავავზე ფასი 4,10-4,19 ლარამდეა, რეგულარის 3,76 – 3,79 ლარამდე, ხოლო დიზელის ფასი 4,35-დან 4,45 ლარამდე მერყეობს. უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ, 24 თებერვლიდან საქართველოში პრემიუმ-კლასის საწვავი 64 თეთრით გაძვირდა, რეგულარი კი 60 თეთრით, დიზელის საწვავზე კი ფასი 85 თეთრით გაიზარდა. რომელი ქვეყნებიდან შემოდის საქართველოში საწვავი 2022 წლის იანვარ-მარტში ბენზინისა და დიზელის საწვავის იმპორტი: რუმინეთი - 69,4 ათასი ტონა, მთელი იმპორტის 27%. რუსეთი - 53,7 ათასი ტონა - 20,9%; ბულგარეთი - 53,5 ათასი ტონა - 20,8%; აზერბაიჯანი - 40,4 ათასი ტონა - 15,7%; თურქმენეთი - 30,6 ათასი ტონა - 11,9%; თურქეთი - 5,5 ათასი ტონა - 2,1%; საბერძნეთი - 3 ათასი ტონა - 1,2%; ყაზახეთი - 0,6 ათასი ტონა - 0,2%, სეიშელი - 0,5 ათასი ტონა - 0,2%. როგორ ფორმირდება ფასი რაც შეეხება საწვავის ფასის ფორმირებას საქართველოში, აქ მნიშვნელოვანია გადამუშავებული საწვავის საერთაშორისო ფასები (Platts). ლარის გაცვლითი კურსი აშშ დოლართან მიმართებით. სახელმწიფო აქციზის გადასახადი (2017 წლის 1-ელ იანვრამდე აქციზი ტონაზე 250 ლარი იყო, 2022 წლის 1-ელი იანვრიდან კი 500 ლარამდე გაიზარდა. ერთ ლიტრზე აქციზის ფასი დღეს შეადგენს 38 თეთრს, მაშინ როდესაც 2017 წლამდე ის 19 თეთრი იყო.) დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ) – საქართველოში დღგ 18%-ს შეადგენს. რა ღირს საწვავი რეგიონსა და მეზობელ ქვეყნებში GlobalPetrolPrices.com-ის მონაცემებით, 2022 წლის 25 აპრილს რეგიონსა და საქართველოში 1 ლიტრს საწვავზე შემდეგი ფასები დაფიქსირდა: საქართველო - $1,317 – 4 ლარი სომხეთი - $ 1,134 – 3,65 ლარი რუსეთი - $0,691 – 2,10 ლარი აზერბაიჯანი - $0,588 – 1,79 ლარი უკრაინა - $1,132 – 3,45 ლარი თურქეთი - $1,293 – 3,94 ლარი თურქმენეთი - $0,428 – 1,30 ლარი ცნობისთვის, 2 მაისს პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა განაცახდა, რომ ბევრმა იმპორტიორმა საქართველოში შედარებით იაფიანი საწვავის შემოტანა დაიწყო, თუმცა ეს ფასებზე ჯერ არ ასახულა. „ჩვენ მივმართეთ კონკურენციის სააგენტოს, დეტალურად შეისწავლოს საკითხი და 15 მაისამდე წარმოადგინოს შუალედური დასკვნა. ამის შემდეგ რა თქმა უნდა, მთავრობას ექნება საშუალება, რომ მოახდინონ შესაბამისი რეაგირება. ჩვენ წინასწარ არაფერს ვამტკიცებთ, არსებობს გარკვეული ინფორმაციაც, ხომ არ არის რაიმე მოლაპარაკება ფასთან დაკავშირებით. საჭიროა, დაიდოს მონიტორინგის ანგარიში და ამის შემდეგ გავაკეთებთ დასკვნებს", - აღნიშნა ირაკლი ღარიბაშვილმა. თავის მხრივ, საქართველოს ფინანსთა მინისტრი ლაშა ხუციშვილი ვარაუდობს, რომ უახლოეს მომავალში საწვავის ფასებმა უნდა დაიკლოს და ამის საფუძველია იმპორტიორების მიერ ნავთობპროდუქტების შეძენასთან დაკავშირებით გაფორმებული ახალი კონტრაქტები. „ჩვენ გვქონდა საუბარი, რომ მიმდინარე კონტრაქტები იყო გაცილებით დაბალ ფასებში, ვიდრე ეს იყო მაგალითად, იანვრის თვის კონტრაქტები. მაშინ საერთაშორისო ბაზარზე ფასები მაქსიმუმზე იყო ასული. ბოლოს გაფორმებულმა კონტრაქტებმა კი ასახვა უნდა ჰპოვოს ადგილობრივ ბაზარზეც, ვინაიდან ძველი შეძენილი ნავთობპროდუქტები ახალი კონტრაქტებით ჩანაცვლდება. კონკურენციის სააგენტოსაც მიღებული აქვს დავალება და 15 მაისისთვის შესაბამისი დასკვნაც იქნება მზად. მხოლოდ ამის შემდეგ შეგვეძლება, ვისაუბროთ, რა ნაბიჯები უნდა გადაიდგას სამომავლოდ", - განაცხადა ლაშა ხუციშვილმა. Europetime შეეცადა, ქვეყანაში იაფი საწვავის შემოტანაზე ნავთობიმპორტირებისაგან მიეღო, თუმცა კომპანიებმა ამ საკითხზე კომენტარის გაკეთება არ ისურვეს.
გიორგი ბადრიძე: „ნაბუქოს“ ჩაშლა ყველაზე დრამატული აღმოჩნდა ევროპის ქვეყნებისთვის, რომლებმაც პროექტს პრაქტიკულად სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანეს
Europetime-მა დაიწყო ახალ რუბრიკა, რომელიც რეგიონში შექმნილ ახალ გეოპოლიტიკურ მოცემულობას და საქართველოს სატრანზიტო როლს ეხება. რუბრიკაში შემოგთავაზებთ საინტერესო სტატიებს, უცხოელი და ქართველი ექსპერტების მოსაზრებებს და ბლოგებს, შევეცდებით გავარკვიოთ, რამდენად ვართ მზად ახალ რეგიონულ გადალაგებებში ჩვენი ადგილის დასაკავებლად და პოზიციების გასამყარებლად. გვაქვს თუ არა ამბიცია და შესაძლებლობაც, ქვეყანა გახდეს აზია-ევროპის დამაკავშირებელი სატრანზიტო ჰაბი. რატომ არ დაიწყო „ნაბუქოს“ მილსადენის მშენებლობა? რა გახდა მიზეზი და ვინ გამოუტანა ამ პროექტს ,,სასიკვდილო განაჩენი,, ვინ იზარალა და ვინ მოიგო? რას მოუტანს საქართველოს „ნაბუქოს“ პროექტის გაცოცხლება და რა შესაძლებლობები არსებობს ამისთვის? უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ, ევროკავშირის გაზის ბაზარზე შექმნილ ვითარებასა და „ნაბუქოს“ გაზსადენის პროექტის რეანიმირების შესაძლებლობას, საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდის ექსპერტი გიორგი ბადრიძე Europetime-თან განიხილავს. „ნაბუქოს“ პროექტის წამოწევა დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ უყურებს დასავლეთი, კერძოდ გერმანიის, ავსტრიისა და სხვა ქვეყნების ხელმძღვანელობა მიმდინარე ომს უკრაინაში. თუ მათ აქვთ იმედი, რომ როგორმე ესკალაციის კერას ჩააქრობენ და რუსეთთან აღადგენენ ნორმალურ ურთიერთობას გაზის შესყიდვის საკითხში, მაშინ რა თქმა უნდა „ნაბუქოს“ არანაირი შანსი არ აქვს. რაც იმას ნიშნავს, რომ დასავლეთი საკმაოდ ღრმადაა ილუზიებში ჩაფლული ან რუსეთს კორუფციით უფრო ღრმად აქვს შეღწეული დასავლეთის პოლიტიკურ და ბიზნესწრეებში“, - ამბობს ბადრიძე. ნაბუქო (Nabucco) — გაზსადენის მაგისტრალის პროექტი, რომელსაც ცენტრალური აზია რუსეთის გვერდის ავლით ევროპის ქვეყნებთან უნდა დაეკავშირებინა. გაზსადენის სიგრძე უნდა ყოფილიყო 3,3 ათასი კმ, საპროექტო სიმძლავრე — 26-32 მლრდ კუბომეტრი ბუნებრივი აირი წელიწადში. მშენებლობის დასრულება იგეგმებოდა 2013 წლისთვის. პროექტის ღირებულება €7,9 მილიარდად შეფასდა. გაზსადენის მშენებლობის კონსორციუმში მონაწილეობენ კომპანიები: OMV Gas GmbH (ავსტრია), Botas (თურქეთი), Bulgargaz (ბულგარეთი), S.N.T.G.N. Transgaz S.A. (რუმინეთი), MOL Natural Gas Transmission Company Ltd. (უნგრეთი). „ნაბუქოს“ პროექტი ითვალისწინებდა კასპიური გაზის ევროპაში გატანას აზერბაიჯანის, საქართველოს, თურქეთის, ბულგარეთის, უნგრეთის, რუმინეთისა და ავსტრიის გავლით. პროექტის თანახმად, გაზსადენი ბაქო-თბილისი-ერზრუმის გაზსადენის გაგრძელება უნდა გამხდარიყო და ყოველწლიურად 20-30 მილიარდი კუბურიმეტრის გაზის გაატრებას უზრუნველყოფდა. გიორგი ბადრიძე Europetime-თან ამბობს, რომ „ნაბუქოს“ პროექტის ჩაშლა ყველაზე დრამატული აღმოჩნდა ევროპის ქვეყნებისთვის, რომელთაც თავის დროზე პროექტს პრაქტიკულად „სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანეს“. „ნაბუქოს“ პროექტის ჩაშლის მიზეზი იყო ეკონომიკურთან ერთად პოლიტიკური კონტექსტიც, რომელიც ასეთ დიდ პროექტებს ხშირად თან ახლავს. ევროკავშირის ქვეყნები, რა ვითარებაშიც არიან დღეს, მათმა ყოყმანმა, ზოგჯერ საეჭვო გარიგებებმა რუსეთთან სხვადასხვა ინტერესის ზემოქმედებამ განაპირობა. შედეგად, მათ განაჩენი გამოუტანეს და პრაქტიკულად მოკლეს „ნაბუქო“, რომლის განხორციელების შემთხვევაში ევროპა „გაზპრომის“ პირისპირ კრიზისულ მდგომარეობაში არ აღმოჩნდებოდა. ევროკავშირს, ექნებოდა მხარდაჭერა და დივერსიფიცირებული ენერგეტიკული უსაფრთხოება. „ნაბუქო“ ევროპისთვის უფრო დიდი დანაკარგია ვიდრე საქართველოსთვის. ჩვენთვის ხელსაყრელი იქნებოდა ტრანზიტით გაზის უფრო დიდი ნაკადების გატარება, ევროპას კი ეს პროექტი რუსულ გაზზე ნაკლებად დამოკიდებულს გახდიდა “, - აცხადებს ბადრიძე. შესყიდვების სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ევროპისთვის რუსული გაზი კრიტიკულად აუცილებელია. 2021 წელს ევროკავშირმა 155 მილიარდი კუბური მეტრი გაზი შეისყიდა. ესაა ევროპული გაზის იმპორტის 45% და გაზის მოთხოვნის 40% (საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტო). საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდის ექსპერტის შეფასებით, ეს მონაცემები უკვე საკმარისია, რომ რუსეთმა შეძლოს მანიპულირება. ამ დროისთვის უკვე ცნობილია, რომ „გაზპრომმა“ ბულგარეთსა და „პოლონეთს“ გაზის მიწოდება შეუჩერა. „დღეს ევროკავშირი დამოკიდებულია ერთ მომწოდებელზე სრულად, რომელიც დადასტურებული გეოპოლიტიკით მოქმედებს და ღიად აქვს გაცხადებული, რომ გამოიყენებს სავაჭრო-ეკონომიკურ ურთიერთობებს პოლიტიკური ნიშნებით. ამ დამოკიდებულებაში თავის ჩაყენების გამო პირდაპირი პასუხისმგებლობა ეკისრებათ იმ პოლიტიკოსებსა და ხელისუფლებებს ვინც ამ არჩევანით ევროკავშირი ამ ვითარებამდე მიიყვანა. სამწუხაროდ, მათ არჩევანი გააკეთეს პირველ რიგში არა ენერგორესურსების დივერსიფიკაციაზე, არამედ რუსეთთან უფრო მჭიდრო ურთიერთკავშირზე. ამისთვის დასავლური ქვეყნების საზოგადოებამ პოლიტიკურ და ბიზნესლიდერებს პასუხი უნდა მოსთხოვოს“. „ნაბუქოს“ ახალ სიცოცხლეზე ჯერ ოფიციალური ინფორმაცია არ გაჟღერებულა. თუმცა ცნობილია, რომ აზერბაიჯანი ზრდის მოწოდებას ტრანსადრიატიკული მილსადენით, მაგრამ წარმადობა ბევრად უფრო დაბალია. „აზერბაიჯანს გაზის უზარმაზარი მარაგი აქვს. ჩვენი საბადოების მარაგი კასპიის ზღვაში შეადგენს 2.6 ტრილიონს. ეს საკმარისია იმისთვის, რომ ჩვენს ქვეყანას, თურქეთსა და ევროპას დიდი ხნით მივაწოდოთ გაზი, " - აღნიშნა აზერბაიჯანის ენერგეტიკის მინისტრმა ფარვიზ შაჰაბაზოვმა 2022 წლის მარტში დიპლომატიურ ფორუმზე ანტალიაში და იქვე განმარტა, რომ ევროპისთვის გაზის მიწოდების ზრდა ვერ მოხდება ისე სწრაფად, როგორც ეს თურქეთის შემთხვევაში, ამისათვის მხარეებმა უნდა მოილაპარაკონ. „ყველაზე დიდი ალტერნატივა არის მილსადენის გაზის მიწოდება აზერბაიჯანიდან, რასაც თეორიულად შესაძლოა დაემატოს თურქმენეთი. ინსფრასტრუქტურულად ეს არაა ძალიან რთული, რადგან თურქმენეთი ყოველთვის ამბობდა, რომ მოიყვანეთ ჩემამდე მილი და მე ნედლეულს მოგყიდით. ვფიქრობ, თურქმენეთის საკითხი ძალიან აქტიურად უნდა იდგეს დღის წესრიგში, მაგრამ არ მსმენია რომ ამ მიმართულებით რაიმე ნაბიჯები გადადგმულიყოს“, - აცხადებს ბადრიძე. ჯერ-ჯერობით, ევროკავშირის ქვეყნები რუსული გაზის ალტერნატივას სხვა მიმართულებით ეძებენ. გიორგი ბადრიძე ამბობს, რომ „ნაბუქოს“ პროექტის გაცოცხლება დიდწილად გერმანიასა და ავსტრიაზე იქნება დამოკიდებული. „ამ პროექტის წამოწევა დამოკიდებულია გერმანიაზე და მეტ წილად ავსტრიაზე, რომლებიც ევროკავშირის ბაზარზე რუსული გაზის მთავარი იმპორტიორები არიან და მეორე მხრივ იმ ქვეყნებზე, რომელთაც აქვთ ინფრასტრუქტურული კავშირი „ნაბუკოს“ პროექტთან. აქ პირველია ავსტრია, რადგან იქაა გაზის გამანაწილებელი მთავარი კვანძი, რომელსაც უნდა დაჰკავშირებოდა „ნაბუქოს“ მილსადენების სისტემა“. უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ, ევროკავშირის ქვეყნები რუსული ნავთობისა და გაზის ექსპორტის აკრძალვას განიხილავდნენ, თუმცა, ევროპის დიდმა დამოკიდებულებამ რუსულ წიაღისეულ საწვავზე გადაწყვეტილების მიღება რთული გახადა ბლოკის წევრების უმეტესობისთვის. ყველაზე მტკივნეულად რუსული გაზის ემბარგოს საკითხს ავსტრია და გერმანია განიხილავს. სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ევროკავშირის ქვეყნებიდან, ეს ორი ყველაზე მეტადაა დამოკიდებული რუსულ ენერგორესურსებზე. „ავსტრია რუსეთის წინააღმდეგ გაზის ემბარგოს გარდა, ყველა სანქციას ემხრობა“, - განაცახდა ავსტრიის ფინანსთა მინისტრმა მაგნუს ბრუნერმა. მისი თქმით, ავსტრიის წარმოება იმდენადაა დამოკიდებული, რუსულ გაზზე, რომ სხვა „არჩევანი არ აქვთ“. „როცა სანქციები ჩვენ უფრო დაგვარტყამს, ვიდრე იმ ქვეყანას, რომლის წინააღმდეგაც სანქციები წესდება, ვფიქრობ, რომ ეს შედეგს ვერ მოიტანს“, მისი თქმით, ავსტრიის წარმოება იმდენადაა დამოკიდებული, რუსულ გაზზე, რომ მათ „არჩევანი არ აქვთ“. უკრაინის საგარეო საქმეთა მინისტრის დმიტრო კულებას განცხადებით, რუსული ნავთობისა და გაზის შესყიდვაზე უარის თქმა ყველაზე მეტად გერმანიას უჭირს. ცნობილია, რომ გერმანია რუსული გაზის ემბარგოს ჯერ არ ემხრობა, თუმცა თანახმაა ნავთობის იმპორტის შეზღუდვაზე. „ჩვენ რუსული ნავთობის მოხმარებას ზაფხულამდე გავანახევრებთ, შემდეგ ნულამდე დავიყვანთ. ანალოგიური მოხდება გაზთან მიმართებით მთელ ევროპაში. რადგან რუსული ენერგორესურსების გავლენიდან სრული გამოსვლა ევროკავშირის საერთო ძალისხმევით მოხდება“, - განაცხადა გერმანიის ფინანსთა მინისტრმა ანალენა ბერბოკმა აპრილში რიგაში ვიზიტისას. მანამდე კანცლერმა ოლაფ შოლცმა თქვა, რომ გერმანია რუსული ნავთობის იმპორტს 2022 წლის ბოლომდე შეაჩერებს, რუსული გაზის შესყიდვაზე უარს კი 2024 წელს იტყვის. რუსული ნავთობის წილი გერმანიის იმპორტში 25%-ია. უკრაინაში რუსეთის შეჭრამდე ეს მაჩვენებელი 35% იყო. რუსული გაზის იმპორტი კი 55%-დან 40%-მდე შემცირდა. რუსული ქვანახშირის იმპორტი კი 50%-დან 25%-მდე.
კიბერთავდასხმები 2008 წლის იანვრიდან დაიწყო, რაც კიდევ ერთი მტკიცებულებაა იმისა, რომ რუსეთი საქართველოზე თავდასხმას გეგმავდა - ექსპერტი, უკრაინის რადას ყოფილი მრჩეველი
NATO-მ 2016 წლის სამიტზე, კიბერუსაფრთხოება აღიარა, როგორც სამხედრო მოქმედებების წარმოების მე-5 დომეინი. მანამდე არსებულ: სახმელეთო, საზღვაო, საჰაერო და კოსმოსურს, მეხუთე პუნქტად დაემატა კიბერსივრცეში აქტიურობა. ჰიბრიდულ ომებში მნიშვნელოვანი როლი ეკისრება ამ მიმართულებას. მით უფრო მაშინ, როცა კიბერომი შეიძლება, უშუალოდ სამხედრო შეტაკებების გარეშეც, მშვიდობიანობის დროსაც მიმდინარეობდეს. რა არის კიბერუსაფრთხოება, როგორ შეძლო უკრაინამ მნიშვნელოვანი ინფრასტრუქტურა დაეცვა რუსული კიბერშეტევებისგან, რა ვითარებაა ამ კუთხით ჩვენს ქვეყანაში, რა საფრთხეების არიდება შეუძლია საქართველოს კიბერუსაფრთხოების გაძლიერებით, რა გამოწვევას და რისკებს უქმნის ქვეყანას რუსული კომპანიების არსებობა, როგორიცაა, „იანდექსი“, „ვითიბი ბანკი“ და სხვა. ამ და სხვა საკითხებზე Europetime-მა ინტერვიუ ჩაწერა კიბერუსაფრთხოების ექსპერტთან და ამ მიმართულებით უკრაინის რადას ყოფილ მრჩეველ ლადო სვანაძესთან. ET: რუსეთის სამხედრო უძლეველობის მითთან ერთად, დაიმსხვრა თუ არა, კიბერსივრცეში რუსეთის უძლეველობის მითი? მსოფლიო ყურადღება ახლა უკრაინისკენაა მიპყრობილი, რადგან ევროპის უსაფრთხოება სწორედ უკრაინაზე გადის. ეს არის ჰიბრიდული ომი. გარდა, სახმელეთო, საჰაერო საზღვაო შეტევებისა, აქტიური კიბეროპერაციები მიმდინარეობს. რუსეთის მხრიდან ომამდეც იყო კიბერშეტევები. რაც შეეხება ომის პერიოდს, პირველი კიბერშეტევა 23 თებერვალს განხორციელდა. უკრაინის საგარეო საქმეთა სამინისტროს, თავდაცვის სამინისტროს და საბანკო საფინანსო სექტორის საიტები გატყდა. მას შემდეგ, სამთავრობო სექტორზე კიბერშეტევა გრძელდებოდა. თუმცა აქ აღმოჩნდა ის, რომ გარდა სამხედრო ძლიერების მითის დამსხვრევისა, ამ ომში რუსეთის კიდევ ერთი მითი დაიმსხვრა, რომ თითქოს, კიბერსივრცეშიც ყველაზე ძლიერი სახელმწიფო იყო. Anonymous-ის გამოჩენის შემდეგ, ეს მითი აღარ არსებობს. რუსეთ-უკრაინის ომში Anonymous-ი პირველივე დღეებში ჩაერთო და რუსეთის წინააღმდეგ საპირისპირო კიბერშეტევები განახორციელა, როგორც სამთავრობო, სამხედრო, ასევე, საბანკო სექტორზე, სხვა მსხვილ კომპანიებზე, გაზის და ნავთობმოპოვების სექტორზე. ეს შეტევები რუსეთისთვის სერიოზული ზიანის მომტანი იყო. დავიწყოთ იქიდან, თუ როგორ შეიქმნა ეს მითი. რუსეთმა პირველი კიბერშეტევა 2007 წელს, ესტონეთზე განახორციელა, როდესაც ესტონეთმა 9 მაისის თემა გააპროტესტა და საბჭოთა ჯარების ძეგლის აღებაზე დაიწყო საუბარი. ესტონეთის ეს პოზიცია ამავე ქვეყნის რუსულენოვანმა მოსახლეობამ გააპროტესტა. სწორედ მაშინ მოხდა რუსეთის მიერ ესტონეთზე მასშტაბური კიბერშეტევა. მეორე მასშტაბური კიბერშეტევა, 2008 წელს საქართველოზე განახორციელდა, რომელიც უკვე კიბერომი იყო და არამხოლოდ მასშტაბური შეტევა. კიდევ ერთი მტკიცებულება იმისა, რომ რუსეთი საქართველოზე თავდასხმას გეგმავდა ისაა, რომ კიბერთავდასხმები 2008 წლის იანვრიდან დაიწყო. ომამდე პერმანენტული კიბერშეტევები ჰქონდა და საქართველოს სუსტ ადგილებს ეძებდა. საქართველოში მაშინ კიბერუსაფრთხოება საერთოდ არ არსებობდა. უნდა ითქვას, რომ 2008 წლის აგვისტოს ომის პერიოდში სამხედრო იერიშების პარალელურად, კიბერშეტევებიც ხორციელდებოდა. ქვეყნის მასშტაბით საიტების 80 პროცენტი დააზიანეს. აგვისტოს ომის შემდეგ, ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორები, ამერიკა და ესტონეთი კიბერუსაფრთხოების გაძლიერების კუთხით ძალიან დაგვეხმარნენ. კიბერინფრასტრუქტურის აღდგენა სწორედ მათი დახმარებით დაიწყო. 2008 წელს, კიდევ ერთი მასშტაბური კიბერშეტევა, ლიეტუვაზე განხორციელდა. მერე - ლატვიასა და „რადიო თავისუფლების“ პრაღის ოფისზე. თუმცა საქართველოზე თავდასხმის მასშტაბებს, ნამდვილად ვერ შევადარებთ. ჰიბრიდული ომის თვალსაზრისით, რუსეთმა პირველი კიბერომი საქართველოზე განახორციელა. საქართველოს შემთხვევა პირველი პრეცედენტი იყო. აქედან დაიწყო ჰიბრიდული ომის პირველი ჩანასახი. ამას მოჰყვა 2014-2015 წლებში უკრინაზე თავდასხმები. აქტიური კიბერშეტევები ხორციელდებოდა უკრაინაზე, რომელიც ბევრად დიდი მასშტაბის, ჰიბრიდული ომი იყო, კიბერთავდასხმების და ომის მასშტაბებს თუ გავითვალისიწნებთ. შემდეგ უკვე 2016-2017 წლებში, „პეტიას“ და „ვანა ქრაის“ სახელით, რუსეთის მიერ ძალიან ცნობილი კიბერშეტევები მოხდა. ზუსტად ამ ცნობილი „პეტიას“ კიბერშეტევის დროს, საქართველოში ფოთის პორტის კომუნიკაციები გაითიშა. ორი დღე მთელი პორტი ფაქტობრივად გათიშული იყო. წარმოიდგინეთ, შემოსული გემების აღრიცხვა ხელით უწევდათ. ამ ორი დღის გამო ფოთის პორტმაც და კომპანიებმაც სერიოზული ფინანსური ზარალი ნახეს. ყირიმის ანექსიამდე რუსეთმა უკრაინაში კიბერშეტევებით დააზიანა სატრანსპორტო კომპანიები, მეტრო და სხვა ინფრასტრუქტურა. 2015 წელს, 23-25 დეკემბერს დამაგვირგვინებელი კიბერშეტევა მოხდა, ცნობილი „ბლექ ენერჯის“ სახელით. უკრაინის ელექტროსისიტემა 2-3 დღით გაითიშა. წარმოიდგინეთ, დეკემბერში რა სიცივეა უკრაინაში და რა მასშტაბის დამაზარალებელი ეფექტი ექნებოდა. დაახლოებით 300 ათასამდე ოჯახი ელექტროენერგიის და გათბობის გარეშე დარჩა. 2020 წლის სექტემბერში ისევ საქართველოზე მოხდა შეტევა, ლუგარის ლაბორატორიაზე. ასევე, 2019 წლის 28 ოქტომბრის კიბერშეტევა, როდესაც ყოფილი პრეზიდენტის სურათი გამოჩნდა წარწერით - „მე მალე დავბრუნდები“ . მიუხედავად იმისა, რომ ეს ტექნიკურად ყველაზე მარტივი შეტევა იყო, მისი მიზანი გახლდათ არა რამის ტექნიკურად გაფუჭება, არამედ, საზოგადოებაზე ფსიქოლოგიური ზემოქმედების მოხდენა, ხალხში პანიკის დათესვა. 2020 წელს, ეს თავდასხმები აშშ-მ და დიდმა ბრიტანეთმა გამოიძიეს. მაიკ პომპეომ პიდაპირ დაადანაშაულა რუსეთის მთავარი სადაზვერვო სამმართველოს კონკრეტული სამხედრო ნაწილი. გამოძიების ეს დასკვნა სხვა ქვეყნებმაც აღიარეს და რუსეთის აღნიშნული თავდასხმები დაგმეს. 2008-2014 წლებში, საქართველოზე, ბალტიისპირეთსა და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებზე განხორციელებულ პერმანენტულ კიბერ შეტევებზე, ავტორიტეტულმა ამერიკულმა საერთაშორისო ორგანიზაცია „ფაირაიმ“ გამოძიების შედეგად დაასკვნა, რომ კიბერშტევები 09:00-დან 18:00 საათამდე ხორციელდებოდა. ჰაკერი ასე არ იქცევა. სერიოზული ვირუსის მოსამზადებლად, ჰაკერი 24 საათი მუშაობს, კვირები, თვეები, ან წლები. როცა დაასრულებს მუშაობას, შესაძლოა, ღამის 03:00 საათზეც კი დააჭიროს ღილაკს ხელი და ვირუსი გაუშვას. კონკრეტული სამუშაო დრო მათ არ აქვთ. ამ გამოძიების შედეგად გამოვლინდა ის, რომ ეს შეტევები ორგანიზებული იყო და მათ გარკვეული დაწესებულებიდან ხდებოდა. გამოძიებიდან „ფაირაიმ“ 4 თვეში კიდევ ერთი ანგარიში დადო, საიდანაც ირკვევა, რომ ამ კიბერშეტევების უკან სპეციალური ორგანიზაცია იდგა, რომელიც პეტერბურგშია ბაზირებული. ოთხსართულიანი შენობა აქვთ და ჰაკერებისთვის სამსახურივით არის. ამ ყველაფრის ორგანიზებას რუსეთის ხელისუფლება ახდენს. მათი შენობის სურათიც კი დევს ინტერნეტში. რუსეთის დამახასიათებელი ნიშანი ისაა, რომ ძალიან უხეშად მუშაობენ. მათი გამოააშკარავება ადვილია. რუსეთის მიერ მართული ჰაკერების მიზანია, დააზიანონ, მწყობრიდან გამოიყვანონ ან ინფორმაცია მოიპარონ. საქართველოდან ინფორმაციის მოპარვასთან დაკავშირებით, ერთ ქეისს მოგიყვებით. georbordის სახელით არის ცნობილი. 2011-2012 წლებში, საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელმა შემთხვევით ფიშინგ წერილი გახსნა, რომელსაც Pdf ფაილი ჰქონდა მიბმული და ისიც გახსნა, საიდანაც ვირუსი გავრცელდა. საგარეო საქმეთა სმაინისტროს ფაილებში, სადაც კი ნახსნები იყო შემდეგი საკვანძო სიტყვები: საქართველო-NATO-ს ხელშკრულება, საქართველო-აშშ, პრეზიდენტი, სხვა მათთვის საინტერესო სიტყვები, ყველა ფაილი ჰაკერის სერვერზე იტვირთებოდა. ერთჯერადად კი არა, არამედ, პერმანენტულად და ინფორმაცია მუდმივად ჟონავდა, ვიდრე არ აღმოაჩინეს. ამ სახის კიბერშეტევაც არსებობს. სტრატეგიული პარტნიორების დახმარებით, ქართველმა სპეციალისტებმა რუსი ჰაკერი შემდეგი გზით აღმოაჩინეს. ერთ-ერთ PDF ფაილს ვირუსი მიაბეს. ფაილს კი იმ თემატიკის საკვანძო სიტყვები დაარქვეს, რა თემატიკის ფაილებსაც ჰაკერი იპარავდა. დავირუსებული ფაილი როგორც კი საგარეო საქმეთა სამინისტროს სერვერზე აიტვირთა, ჰაკერმა თავის სერვერზე წაიღო და გახსნა. მაშინვე მიხვდა, რომ ვირუსი იყო, მაგრამ მისი გადაღება და ინდენტიფიცირება მოასწრეს, რის შედეგადაც შესაბამის საერთაშორისო ბაზებში ჰაკერის ვინაობის და IP მისამართების დადგენა მოხერხდა. რუსი ჰაკერი აღმოჩნდა, რომელიც მოსკოვში იყო ბაზირებული. ET: კიბერუსაფრთხოების კუთხით, აღმოჩნდა, რომ უკრაინა საკმაოდ კარგადაა მომზადებული. რა გააკეთეს მათ ამისთვის? კიბერუსაფრთხოების მიმართულებით უკრაინა საქართველოზე ბევრად წინ არის. პრაქტიკული თვალსაზრისით არიან წინ. შესაძლოა, საქართველო პოლიტიკით და სტრატეგიებით იყოს წინ, მაგრამ უკრაინაში პრაქტიკულად აკეთებენ უკვე ამას. 2014-2015 წლების კიბერშეტევები რომ ვახსენე, მაშინ კიბერუსაფრთხოების გასაძლიერებლად უკრაინელი ენთუზიასტები ჩაერთვნენ. ამაში არავითარ გასამრჯელოს არ იღებდნენ. ყველაფერს სახელმწიფოსგან ანაზღაურების მოთხოვნის გარეშე აკეთებდნენ, როგორც დაცვას, ასევე, კიბერთავდასხმებსაც მოწინაღმდეგე მხარეზე. ამას არ ახმაურებდნენ, მაგრამ შეტევებიც ხდებოდა. უკრაინელემა ჰაკერებმა საკმაოდ კარგი ბაზები შექმნეს, იმდენად სერიოზული, რომ უკრაინის უშიშროების სამსახური აღნიშნული ბაზებით დღემდე სარგებლობს. 2018 წელს, როდესაც კიბერუსაფრთხოების საკითხებში, რადას მრჩეველი ვიყავი, კიბერუსაფრთხოების სტრატეგიულ პოლიტიკებზე ვმუშაობდით. აქაც იყვნენ ჩამოსულები. ძალიან მოწადინებულები იყვნენ. უკრაინაში კიბერმიმართულებით ყოველწლიურად 4000 სტუდენტზე მეტი კურსდამთავრებული ჰყავთ, სულ მარტივი მიზეზის გამო - უკრაინის 64 უნივერსიტეტში ისწავლება, როგორც ბაკალავრიატის, ისე მაგისტრატურის განხრით. საქართველოში ბაკალავრიატიც კი არ არსებობს არცერთ უმაღლეს სასწავლებელში. მაგისტრატურაზე საუბარიც კი აღარ არის. დოქტორანტებიც ხელზე ჩამოსათვლელია ამ მიმართულებით. რაც შეეხება სტრატეგიას, გასულ წელს, უკრაინამ მიიღო კიბერუსაფრთხოების სტრატეგია, თუმცა მისი იმპლემენტირებაც ვერ მოასწრო, მაგრამ ამ ომში მათ იმხელა გამოცდილება მიიღეს, ეს სტრატეგია გადასაგდებია. მას უკვე თავისუფლად შეუძლია, იქით ასწავლოს სხვა ქვეყნებს და ჩავიდეს თუნდაც NATO-ს ცენტრში და გამოცდილება გაუზიაროს. ამ მიმართულებთ უკრაინა ძალიან გაიზარდა, ომმა სერიოზული გამოცდილება მისცა. იმ ინფრასტრუქტურაზე, რომელიც უკრაინაში გადარჩა და დაბომბვებისგან არ განადგურდა, შეიძლება ითქვას, რომ დღეს კიბერინციდენტები ნაკლებად ხდება. შეტევები არის, ინციდენტები ხდება, თუმცა ნაკლებად დამაზიანებელია. კიბერაქტივობები მარტო ომის დროს არ მიმდინარეობს. მშვიდობიანობის დროსაც საკმაოდ აქტიურად ხდება, იმიტომ, რომ კიბერომს საზღვრები არ გააჩნია, არც თეთრი და არც ნაცრისფერი საზღვრები. შესაბამისად, ვერც აღმოაჩენ. კი აღმოაჩინეს რუსი ჰაკერი, მაგრამ ამის გამო ვინმე დაისაჯა?! არავინ დასჯილა. მიუხედავად ამისა, ბუდაპეშტის კონვენციაში პირდაპირ წერია, რომ კიბერდანაშაული დასჯადი უნდა იყოს, თუმცა რუსეთ-ბელორუსი და ჩინეთი მიერთებული არ არიან ამ კონვენციას. ET: რა არის ომის დროს კიბერთავდასხმების მიზანი, მწყობრიდან გამოიყვანოს ინფრასტრუქტურა, მოიპოვოს ინფორმაცია თუ უბრალოდ დანერგოს შიში? სამივე მიზეზი შეიძლება, იყოს. მიიჩნევა, რომ ის ქვეყანა დაპყრობილად ჯერ არ ითვლება, ვიდრე დამპყრობელი სახელწიფოს ჯარი, ცოცხალი ძალა ტერიტორიებს არ დაიკავებს. თვითონ კიბერომი ჰიბრიდული ომის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია. საჰაერო, სახმელეთო და საზღვაო იერიშების პარალელურად, კიბერშეტევები იმდენად დამაზიანებელი, დამანგრეველი და პარალიზაციის გამომწვევი შეიძლება, იყოს, რომ ჯარს ტერიტორიების დაკავება გაუადვილოს. ამ შემთხვევაში ცალკე კიბერომზე არ ვლაპარაკობთ, ვსაუბრობთ როგორც ჰიბრიდული ომის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილზე. კიბერომს რაც შეეხება, NATO-ს 2016 წლის სამიტზე, კიბერუსაფრთხოების აღიარება მოხდა, როგორც სამხედრო მოქმედებების წარმოების მე-5 დომეინის. ხომ არის სახმელეთო, საზღვაო, საჰაერო და კოსმოსური, მეხუთედ დაემატა კიბერსივრცეში აქტიურობა. ET: კიბერუსაფრთხოების კუთხით რამდენად დაცულია საქართველო? რა ნაბიჯები გადაიდგა, რა კეთდება და რა უნდა გაკეთდეს? 2017 წელი საქართველოსთვის კიბერუსაფრთხოების თვალსაზრისით, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. 2017 წლის იანვარში ქვეყანამ კიბერუსაფრთხოების მეორე გეგმა, სტრატეგია მიიღო და დაამტკიცა. იმავე წლის ივნისში, საერთაშორისო ტელეკომუნიკაცების გაერთიანების გლობალური კიბერუსაფრთხოების ანგარიში გამოქვეყნდა. საქართველომ გლობალურად მე-8 ადგილი დაიკავა. მსოფლიოში მე-8 ადგილზე ვართ პარამეტრებით: იურიდიული, სამართლებრივი, ტექნიკური და ა.შ. ასევე, 2017 წლის სექტემბერში, ესტონეთის ელექტრონული მმართველობის აკადემიამ ანგარიში გამოქვეყნა. ამ აკადემიის კიბერუსაფრთხოების ინდექსი საკმაოდ აღიარებული და ავტორიტეტულია. ამ ინდექსში საქართველომ მე-2 ადგილი დაიკავა, ევროპულ ქვეყნებს შორს. დსთ-ში კი, პირველი ადგილი. შემდეგ, ესტონეთში ჩატარდა კიბერუსაფრთხოების მასშტაბური სწავლება და ჩვენმა სპეციალისტებმა იქაც პირველი ადგილი დაიკავეს. ეს მიანიშნებს იმაზე, რომ 2011 წლიდან 2016 წლამდე საქართველომ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა და ეს აისახა 2017 წლის ანგარიშებში. შემდეგ, ამას სტაგნაციის პერიოდი მოჰყვა. 2018 წლის ბოლოსკენ, მე-3 სტრატეგიაზე დავიწყეთ მუშაობა, რომელიც 2021 წელს მიიღეს. ბევრ ევროპულ ქვეყანას მესამე სტრატეგიაც არ აქვს. ქაღალდზე კარგად ვაკეთებთ ამ ყველაფერს. მეც ამ სტრატეგიაზე მომუშავე ჯგუფში ვიყავი. გასული წელიც საკმაოდ აქტიური იყო და ვფიქრობ, მალე აისახება ინდექსებში. 2021 წლის ივნისში ასევე ცვლილებები შევიდა ინფორმაციული უსაფრთხოების შესახებ კანონში. აუცილებლად შესატანი იყო და ძალიან კარგი ცვლილებები შევიდა. შემდეგ უკვე თავდაცვის სამინისტრომ ცალკე სტრატეგია მიიღო. 2021 წლის დეკემბერში გამოიცა ახალი კრიტიკული ინფორმაციული სუბიექტები. ეს განისაზღვრა და გამომდინარე აქედან, იმ კანონშიც შესულია ცვლილებები. ET: რას გულისხმობს კიბერუსაფრთხოების ახალი სტრატეგია და კანონში შეტანილი ცვლილებები? ადრე კანონი კრიტიკულ სუბიექტებად მხოლოდ და მხოლოდ სამთავრობო უწყებებს აღიარებდა. დახლოებით 19-მდე სუბიექტი იყო. ახლა სხვა სექტორებიც დაემატა. პირველ კატეგორიაში შევიდა სამთავრობო სექტორის 60-მდე სუბიექტი, მეორე კატეგორიაში ინტერნეტპროვაიდერები, ტელეკომუნიკაციების კომპანიები, მესამე კატეგორიაში კერძო სექტორი შევიდა, კომპანიები. ამჟამად, 29 კომპანიაა, მათ შორის 8, სადაზღვევო, 3 ბანკი, ფოთის და ბათუმის პორტები, ასევე, რამდენიმე ენერგოკომპანია. თანადათან, კიდევ ემატება. სამთავრობო და კერძო სექტორს შორის აქტიური თანამშრომლობის პროცესი დაიწყო. ყველა დაინტერესებული მხარე ჩართული უნდა იყოს ამაში. ამას გვეუბნება ყველა, მათ შორის ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორებიც. ჩართული უნდა იყოს სამოქალაქო საზოგადოება, აკადემიაც - სპეციალისტების მოსამზადებლად და ასევე, ტექნიკური საზოგაოდებაც, ვინც დაინტერესებულია ამ სფეროთი. სახელმწიფო საფრთხეების შემცველ დოკუმენტს განახლება სჭირდება. რაც შეეხება სტრატეგიას, იქ პირდაპირ არის გაწერილი, როგორ აისახება როგორც შიდა, ისე გარე საფრთხეები. გარე საფრთხეებში ჩაიწერა კონტრაქტორი კომპანიები. ვთქვათ, თავდაცვის სამინისტროს კონტრაქტორად ჰყავს სადაზღვევო კომპანიები. ისინიც ვალდებულები არიან, თავდაცვის სამინისტროს თანამშრომლების პირადი მონაცემები დაიცვან, ინფორმაციის გარეთ გატანა რომ არ მოხდეს. ასევე ეხება ტექნიკის მომწოდებელ კომპანიებსაც. რუსეთიდან ტექნიკის შემოტანა აიკრძალა. დაფიქსირდა ისეთი შემთხვევებიც, როცა რუსეთიდან შემოტანილ კომპიუტერულ ტექნიკაში რაღაც ვირუსები იყო ჩადებული. მსგავსი საკითხები ამ სტრატეგიაში უკვე ჩაიდო, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია. ET: რა ფორმით უნდა ჩაერიოს სახელმწიფო კერძო კომპანიების საქმიანობაში, როცა საქმე „იანდექსის“ მსგავსი კომპანიებისგან, პერსონალურ მონაცემთა დაცვას და სახელმწიფო უსაფრთხოებას ეხება? პერსონალურ მონაცემთა დაცვის კუთხით რისკები და საფრთხეები ძალიან დიდია. ბევრს ახსოვს „კემბრიჯის ანალიტიკა“, რომელიც პეტერბურგში ჩამოყალიბდა, ტრამპის არჩევნების წინა პერიოდში. შემდეგ, დიდ ბრიტანეთში გადავიდნენ და სწორედ ამას აკეთებდნენ, პერსონალურ მონაცემებს აგროვებდნენ. ამ პერსონალურმა მონაცემებმა თავი იჩინა ტრამპის არჩევნებზე. ამიტომაც ამბობენ, რომ აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში რუსეთის ჩარევა მოხდა. პერსონალური მონაცემების დაცვა ძალიან აქტუალური და სენსიტიური თემაა. რუსული კომპანიები, როგორიცაა, „იანდექსი“, „VTB ბანკი“, „ბილაინი“ და ა.შ., საქართველოშიც ოპერირებენ. გასაგებია, რომ VTB დღეს სანქცირებულია და მისი აქტივები სხვა ბანკებმა გაინაწილეს, მაგრამ პერსონალური მონაცემები იქაც არის. თავისუფალი ბიზნესის პრინციპით სახელმწიფო არ ერევა ამაში. თუმცა საზოგადობრივ შეგნებაზეა ლაპარაკი. გასაგებია, რომ „იანდექსი“ იაფია, მაგრამ მე შემიძლია 1 ან 2 ლარით მეტი გადავიხადო და სხვა ტაქსი გამოვიძახო, რადგან ჩემი პერსონალური მონაცემები უფრო მეტად მიღირს, ვიდრე ერთი ლარით ნაკლებით გადახდილი თანხა. აქ მხოლოდ რუსეთზე არაა საუბარი. რატომ უნდა გასაჯაროვდეს ჩემი პერსონალური მონაცემები?! იგივე, სადაზღვევო კომპანიებში, ბანკზე უფრო მეტი პერსონალური იფორმაცია ინახება, რომელიც ჯანმრთელობის მდგომარეობასაც მოიცავს. არ გინდათ, ვინმემ იცოდეს რითი ხარ დაავადებული. თუ გაიტანეს ეს ინფორმაცია, შესაძლოა, შანტაჟის მსხვერპლი გახდეთ. ამიტომ, პერსონალური მონაცემების დაცვის თემა ძალიან აქტუალური თემაა. მთავრობა ამაში არ ერევა და რაღაც დონეზე ვერც ჩაერევა ლიბერალური პოლიტიკის გამო. თუმცა სახელმწიფოს შეუძლია, ასეთ კომპანიებთან ხელშეკრულებები არ გააფორმოს. თუ ფინანსთა სამინისტრო, ხელფასების გასაცემად ან სხვა გადარიცხვებისთვის, VTB ბანკს ირჩევს, სამთავრობო სექტორი ამას არ უნდა აკეთებდეს. ეს უკვე მის პოლიტიკაზეა დამოკიდებული. შენ თუ აღიარებ საფრთხედ, მისგან აღარ უნდა შეისყიდო არც პროდუქცია და არც სერვისი. აღარაფერი არ უნდა იყიდო. კერძო სექტორზე აღარაფერს ვამბობ. სხვათა შორის, კერძო სექტორი გაცილებით გონივრულად იქცევა. ბევრმა მათგანმა რუსეთიდან სერვისების და პორდუქციის მიღება უკვე შეწყვიტა. მოქალაქეს რაც შეუძლია, ისაა, რომ თვითონ არ უნდა გაეკაროს „იანდექსის“ მსგავს კომპანიებს. ET: სად გადის ზღვარი ეროვნულ უსაფრთხოებასა და ინფორმაციის თავისუფლებას შორის? 2010 წელს ვმუშაობდი ამ თემაზე, არაბული გაზაფხული, ვოლსტრიტის და ლონდონის არეულობა რომ მოხდა. ლონდონის არეულობის შემდეგ, ბრიტანეთის მაშინდელმა პრემიერმა უილიამ ჰეიდმა განაცხადა, რომ რაღაც შეზღუდვები უნდა დაწესებულიყო. ასეთმა ანტიდემოკრატიულმა განცხადებებმა, სიტუაცია უფრო გაამძაფრა და ჰეიდმაც უკან დაიხია. სწორედ მაშინ დაიწყო საუბარი, სად იწყება და სად მთავრდება დემოკრატია და სად იწყება უკვე ეროვნული უსაფრთხოების ზღვარი. ზღვარი უნდა არსებობდეს. ოქროს შუალედი ყოველთვის უნდა იყოს. გასაგებია ადამიანის უფლებები. ეს უფლებები ონლაინ სივრცეშიც აქვს, რომელსაც Faсebook რეგულაციები იცავს. იქ Google -ის და სხა კომპანიების რეგულაციებია, იქ სახელმწიფოს აქვს რაღაც რეგულაციები. მიუხედავად ამ უფლებებისა, იქ რომ ზღვარი გადავკვეთო და სახელმწიფოს ეროვნული უსაფრთხოების თემებში შევიჭრა, მიუღებელია. თუმცა ძალიან რთულია ამ ზღვარის დაწესება. კონკრეტულად ვერ იტყვი, სად გადის ზღვარი. მარტო საქართველოს კი არა, დიდ ქვეყნებსაც, შტატებსაც და ევროპულ ქვეყნებსაც ძალიან უჭირთ ამის დარეგულირება. ონლაინ სივრცეში ღია ხარ და რასაც გინდა წერ. ბოლო წლებშიც დიდი გამოსვლები რაც იყო, თუნდაც პარიზში, რუმინეთში და სხვაგან, ყველა აქციის დაორგანზიება ონლაინ ხდებოდა. არაბული გაზაფხული მთლიანად ონლაინ იყო ორგანიზებული. ჩემი აზრით, ეს ზღვარი გადის ადამიანის სახელმწიფოებრივ აზროვნებაზე, იმაზე, თუ რამდენად სახელმწიფოებრივად აზროვნებს. ET: ონლაინ სივრცე ვისთვის უფრო დიდი გამოწვევაა, ავტოკრატიული რეჟიმებისთვის თუ დემოკრატიული წყობისთვის? ონლაინ სივრცე თანაბრად საშიშია როგორც ტირანიისთვის, ისე დემოკრატიისთვის. მაგალითად, საქართველოში 2014 წელს ვორდპრესი გათიშეს და 3-4 საათი ყველა საიტი გაითიშა, რომელიც ვორდპრესზე იყო აწყობილი. ამას საზოგადოების გამოსვლა და პროტესტი მოჰყვა. შესაბამისმა სპეციალურმა სამსახურმა ინტერნეტპროვაიდერს გადააბრალა. ონლაინ სივრცე დიქტატორული რეჟიმებისთვის არამხოლოდ საფრთხეა, ავტოკრატიული რეჟიმები თავის სასარგებლოდაც იყენებენ - ამავდროულად, საფრთხესაც წარმოადგენს მათთვის. დემოკრატიის კუთხით სარგებელი ისაა, რომ ინფორმაციის თავისუფლად გავრცელება ხდება. თუმცა ავტოკრატიულ ქვეყნებში დიდი დოზით ყალბი ამბები ვრცელდება და საკუთარ საზოგადოებას ტყუილში აცხოვრებენ, ონლაინ სივრცეს თავის სასარგებლოდ იყენებენ. ET: რა საფრთხეების მატარებელია საქართველოს ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების რუსულენოვან ონლაინ სივრცეზე დამოკიდებულება? საქართველო ამ მხრივ საკმაოდ რთულ ვითარებაშია, იქიდან გამომდინარე რომ მრავალეთნიკური ქვეყანა ვართ, ერთ მხარეს სომხურენოვანი მოსახლეობა გვყავს, მეორე მხარეს - აზერბაიჯანულენოვანი. როგორც ვიცი, შესაბამისი პროექტი არსებობს, რომელიც რეგიონული მედიის საშუალებით რუსულენოვან ინფორმციას აწვდის, რადგან რუსული ყველამ იცის ამ რეგიონებში. საფრთხე რა თქმა უნდა, ძალიან დიდია. როდესაც მოსახლეობა შენთვის არასასურველი კონტენტის შემცველ ინფორმაციას იღებს, უკვე საფრთხეა, როგორც ფსიქოლოგიური, ისე იდეოლოგიური დამუშავება ხდება. ამას არავინ არ ამუშავებს, ეს ხდება არამხოლოდ ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში, არამედ, სხვა რეგიონებშიც. მაგალითად, აჭარის რეგიონში. ამაზე ძალიან დიდი ყურადღებაა გასამახვილებელი. ჩემი აზრით, ეს კომუნიკაციების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის პრეროგატივაა, კონტენტის გაკონტროლება, თუ რა საფრთხეებია და რა სახის ქმედებებია საჭირო. ამას მათი კანონდებლობაც ავალდებულებს და მათ შინაგანაწესშიც წერია. ET: რას მოუტანს საქართველოს ციფრულ ჰაბად ქცევის პერსპექტივები და Data ცენტრის შექმნა? რაც შეხება საქართველოს ციფრულ ჰაბად გარდაქმნის პროექტს, რომელიც „კავკასუს ონლაინს“ ჰქონდა, ნამდვილად ამბიციური პროექტი იყო. რაღაცის ჰაბი როცა ხარ ქვეყანა, ეს სერიოზულ დატვირთვას იღებს. „კავკასუს ონლაინი“ ქართული დომეინ რეგისტრატორია. აზერბაიჯანულმა მხარემ შეისყიდა, შესაბამისად, საქართველომ ციფრული ჰაბის პერსპექტივა დაკარგა. „კავკასუს ონლაინის“ ქსელები ერაყამდე ჩადის. ასევე ჩადის სომხეთსა და აზერბაიჯანში. „კავკასუს ონლაინის“ წილების გასხვისებას მარეგულირებელი კომისია იცავდა და არეგულირებდა. მარეგულირებელ კომისიასთან შეუთანხმებლად, კომპანიას 5%-ზე მეტი აქციების გასხვისების უფლება არ ჰქონდა. გასხვისება კომისიასთან შეთანხმების გარეშე მოხდა და ამის გამო სასამართლო პროცესები მიმდინარეობს. ციფრულ ჰაბს რაც შეეხება, მთავრობის მიერ ახლახან დაანონსდა, რომ ევროპის მხრიდან საქართველოში ალტერნატიული ინტერნეტხაზები უნდა შემოვიდეს. ციბრულ ჰაბად ქცევის პერსპექტივა და შესაძლებლობა საქართველოს ნამდვილად აქვს. აქ ვარნადან შემოსული ხაზია. იგივე, საქართველო ზის ფრანკფურტი-შანხაის ხაზზე. TAP-მა გააკეთა. 90-იან წლებში დაიწყო ეს პროექტი. საქართველოს ციფრულ ჰაბად ქცევის პერსპექტივა ჯერ კიდევ აქვს, არ დაუკარგავს და ვერც დაკარგავს, იმიტომ, რომ კავკასიის რეგიონში საქართველოს გარდა, ვერცერთი რესპუბლიკა ჰაბი ვერ გახდება. საქართველოზე გადის ყველანაირი ხაზი. ასე იყო ყოველთვის ისტორიულად და ასე იქნება ახლაც. იგივე, საქართველოს ინოვაციების ცენტრით, ქვეყანა ერთგვარი ჰაბი გახდა. ჩვენგან ბევრმა გადაიღო ეს პროექტი და ინოვაციების და სტარტაპების წარმოების მიმართულებით, ბევრმა ისწავლა. ჰაბი უკვე ყალიბდება. ბუნებრივად ყალიბდება. არ სჭირდება, მთავრობამ რაღაც გითხრა და მერე გააკეთე. ეს უკვე კომპანიებმა უნდა განავითარონ. სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს, მაგრამ კომპანიებმა განავითარონ. რაც შეეხება Data ცენტრის შექმნის საკითხს, ამ მიმართულებით საქართველოს მთავრობას აქვს დაანონსებული, ინტერნეტხაზი გაიყვანოს, Data ცენტრის შექმნას უწყობს ხელს. აქ საუბარი არაა ბიტკოინების წარმოებაზე, საუბარია ინფორმაციის შენახვაზე. მთელ მსოფლიოში, ინფორმაციის შენახვის პრობლემა ძალიან მალე დადგება და სერიოზული პრობლემა იქნება. ისეთმა გიგანტმა კომპანიებმა როგორიცაა, Google, Microsoft, Yahoo და სხვა, ინფორმაცია სადღაც სერვერებზე ხომ უნდა შეინახონ. ამას დიდი სივრცეები და შესაბამისი ინფრასტრუქტურა სჭირდება. ინფრასტრუქტურაში იგულისხმება სერვერების გამაგრილებელი სისტემები, რაც მუდმივ ელექტროწყაროს საჭიროებს. ამიტომაც არის, რომ Data ცენტრები უფრო ცივ ადგილებში შენდება. აი, მაგალითად ფინეთის უკიდურეს ჩრდილოეთში, ალიასკაზე, ისლანდიაში. საქართველოს თავისი გეოპოლიტიკური მდებარეობით და თავისი გეოგრაფიული რელიეფის გამოყენებით, ამის გაკეთება შეუძლია. კარგი ინტერნეტი გვაქვს და სრულებით შესაძლებელია, ევროპიდან კიდევ უფრო კარგი ხარისხის ინტერნეტი შემოვიდეს. გვაქვს ჰიდრორესურსი, რომლითაც სპეციალურად DATA ცენტრებისთვის ელექტროსადგურების აშენება შეგვიძლია. ასევე შესაძლებელი გახდება, ახლომდებარე სოფლებს მიეწოდოს და ჩაერთოს, რასაც მოჰყვება ტექნოლოგიური განვითარებაც. Data ცენტრის შექმნით ასევე განვითარდება ქვეყნის ინტერნეტტექნოლოგიები, რადგან როდესაც გიგანტი კომპანიები შენთან თავისი მონაცემების შენახვას გადაწყვეტენ, ისინი ერთგვარ გარანტორებად დადგებიან. მე მაგალითად, საქართველოში Data ცენტრის შექმნის ადგილად ახალციხე, ახალქალაქი მიმაჩნია, სადაც ყოველთვის მკაცრი ზამთარი და სიცივეა. რესურსები არის, რატომაც არა?! ადგილობრივი მოსახლეობაც ჩაერთვება ამაში. ადგილობრივ მოსახლეობას სოციალური ჩართულობის შესაძლებლობაც მიეცემა. ET: კრიპტოვალუტა არის თუ არა ერთ-ერთი საშუალება სანქციებიდან გვერდის ავლის და რა კონტროლოს მექანიზმებია ამისთვის? ბიტკოინი არ კონტროლდება. კონტროლირებადი ვალუტა არ არის. ბანკში რომ რიცხავდნენ ბიტკოინს, იმის წარმომავლობას ბანკი არ კითხულობდა. შევხედოთ, როდის იწევს ბიტკოინის ფასი. ბიტკოინის ფასმა 2014-2015 წლებში მოიმატა, რადგან ISIS-მა (დაეში) ბიტკოინებში დიდი რაოდენობით იარაღი შეიძინა. ბიტკოინზე მოთხოვნა გაჩნდა და შესაბამისად, ფედერალური სამსახურიც დაინტერესდა, რატომ აიწია ფასმა. საქართველოში რამდენიმე ბანკს აქვს ბიტკოინის ჩარიცხვა. ბოლო პერიოდში ბიტკოინის წარმომავლობას ეკითხებიან. თუ კლიენტი ბიტკოინის მე-2, მესამე წარმომავლობას არ წარუდგენს ბანკს, უბლოკავენ. კრიპტოვალუტის უკონტროლობა საფრთხეა, იმიტომ, რომ იგივე დაქირავებული სამხედროების ანაზღაურება სამხედრო ოპერაციებში, კრიპტოვალუტით ხდება. ჰაკერების ანაზღაურება ამით ხდება. როცა ჰაკერი რომელიმე კომპანიაზე კიბერშეტევას ახორციელებს, ბიტკოინების გადახდას ითხოვს. აშშ-მ უკვე დაიწყო ბიტკონების კონტროლი. მახსოვს ავსტრალიაში ერთი აკადემიკოსი დაიჭირეს, რომელიც ბიტკოინების შექმნის პროცესში იყო ჩართული. თავიდან, იაპონელს ახსენებდნენ და მე მგონი, ეს იაპონელი თვალით არავის არ უნახავს და გამოგონილი პიროვნებაა. თუმცა სანქციების საკითხში ბიტკოინის თემა სერიოზულად ფიგურირებს. მხოლოდ ბიტკოინებზე არაა ლაპარაკი. ზოგადად, კრიპტოვალუტაზეა საუბარი. ერთადერთი, რომელი კრიპტოვალუტაც კონტროლდება, „რიპლის“ ეძახიან. „რიპლი“ ბევრ ბანკშია აღიარებული. მაგალითად, კონფერენციებზე რომ დავდიოდი, ბევრი მიდიოდა და ბიტკოინებს მთავაზობდა, მაშინ 300-400 დოლარამდე ღირდა. სხვათა შორის, ბიტკოინის ბროკერები სულ რუსები იყვნენ, რატომღაც. რუსეთისთვის დაწესებული სანქციებიდან გამომდინარე, თუ რაღაც შეზღუდვები დაწესდა, შესაძლოა, ბიტკოინს ფასიც დავარდეს.
ანალიტიკოსი გიორგი ბილანიშვილი: სამხედრო კონტინგენტში არ ახვედრებენ მოსკოვის და პეტერბურგის მცხოვრებლებს, რადგან თვლიან, რომ ამ ორ დიდ ქალაქში ჯარისკაცების ჩამოსვენება კრემლისთვის მიუღებელ პროცესებს გამოიწვევს
საექსპერტო და სამოქალაქო საზოგადოება ერთხმად თანხმდება, რომ უკრაინის ომი და ომის შედეგები პირდაპირ დაკავშირებულია საქართველოს მომავალთან და მის ეროვნულ უსაფრთხოებასთან. როგორ აისახება დასავლეთის სანქციები რუსეთის ეკონომიკაზე, სამხედრო რესურსებსა და საოკუპაციო პოლიტიკაზე, მათ შორის საქართველოსთან მიმართებით, რა გავლენა იქონია დასავლეთის სანქციებმა რუსეთზე, პუტინის რეჟიმზე და როლს უნდა იკავებდეს საქართველო მსოფლიო უსაფრთხოების ახალ არქიტექტურაში? ამ საკითხებზე Europetime „რონდელის ფონდის“ მკვლევარს, საერთაშორისო ურთიერთობების და უსაფრთხოების საკითხების ანალიტიკოსს გიორგი ბილანიშვილს ესაუბრა. _ბატონო გიორგი, რუსეთი მიზანმიმართულად ქმნიდა „უძლეველობის მითს", ამ მითის საფუძველი იყო შიში, სასტიკი და დაუნდობელი რუსეთის სახე და ის, რომ მასთან ომი და დაპირისპირება საფრთხილო უნდა ყოფილიყო. საიდან გაჩნდა რუსეთის უძლველობის მითი და თქვენი შეფასებით, დაიმსხვრა თუ არა ეს მითი უკრაინის ომში? უძლეველობის მითი, რუსეთს ისტორიულად მოსდევს. ეს ახალი ინოვაცია არ არის, რომ რუსეთი ძალაზე დამყარებული ძლიერი სახელმწიფოა. ჯერ კიდევ რუსეთის იმპერიიდან მოყოლებული და მერე, საბჭოთა კავშირის დროსაც, ეს იყო მათი მთავარი ასპექტი, რაც პუტინის რეჟიმმა რეალობაში ძალიან კარგად გადმოიტანა, მათ შორის პროპაგანდის და თანამედროვე საინფორმაციო ტექნოლოგიების მეშვეობით, ძალიან აქტიურად, არამხოლოდ ქვეყნის შიგნით და მის სამეზობლოში, არამედ, დასავლეთშიც ძალიან ძლიერი სახელმწიფოს იმიჯი შეიქმნა. თვითონ პუტინმაც ძლიერი ლიდერის იმიჯი დაიმკვიდრა და დასავლეთში ითლება, რომ ის არის საინფორმაციო ტექნოლოგიების ძალიან კარგი სპეციალისტი. რისკის ზღვარზე თამაშობს და ძალიან ბევრ რამეზეა წამსვლელი. ასეთი იმიჯი აქვს პუტინს და ბუნებრივია, რუსეთის სახელმწიფოსაც. თუ ქრონოლოგიურად მივყვებით, ამ პროპაგანდაზე აქტიურად მუშაობა 2005 წლიდან დაიწყო. როცა პროპაგანდაზე ვსაუბრობთ, მხოლოდ მასმედია, საექსპერტო საზოგადოება და პროპაგანდისტები კი არ იგულისხმებიან, არამედ - რუსეთის ხელისუფლების უმაღლესი რანგის წარმომადგენლები, თვითონ პუტინის ჩათვლით. ისე იქცევიან და საუბრობენ, რომ ეს მითი ნამდვილად შექმნეს, თუმცა მითს ვერ შექმნი, თუ რაღაც ობიექტური გარემოებები არ გაქვს, მაგალითად, რაც გააკეთეს 2008 წელს, საქართველოს წინააღმდეგ, და დასავლეთმა როგორც უპასუხა - პრაქტიკულად, ჩვეულებრივი ურთიერთობები შეინარჩუნა რუსეთთან. პლუს, დაიწყო გადატვირთვის პოლიტიკა, პუტინის გადასახედიდან, დასავლეთი არათუ არ ეწინააღმდეგებოდა, რასაც აკეთებდა საქართველოსთან მიმართებით, არამედ, რაღაცნაირად იზიარებდა, რომ ეს ასეც უნდა ყოფილიყო. რეალურად, საქართველოსთან რაც გააკეთა, ეს ხომ მხოლოდ საქართველოს პრობლემა არ იყო, ისევე როგორც რასაც ახლა უკრაინაში სჩადის, მხოლოდ უკრაინის პრობლემა არ არის. ეს იყო განაცხადი, რომ ეს ქვეყნები, მისი ექსკლუზიური გავლენის სფეროში შედიოდნენ. მითი, რომ რუსეთი სამხედრო თვალსაზრისით ძლიერი სახელმწიფო ყოფილა, (თუ არ ჩავთვლით ბირთვულ შეიარაღებას) რეალურად, საერთოდ აღარ არსებობს, რადგან სერიოზული მარცხი განიცადა. გეგმა, რომელიც უკრაინასთან მიმართებით, საწყის ეტაპზე ჰქონდა, პრაქტიკულად, საერთოდ არ არსებობს და ამას რუსული მხარეც აღიარებს. რაღაც სხვა გეგმის განხორციელებაზე არიან გადასული. საინფორმაციო თვალსაზრისს რაც შეეხება, ეს საინფორმაციო პროპაგანდა სამწუხაროდ, რუსეთის შიგნით ჯერ კიდევ აქტიურად მუშაობს. ჩვენ ვხედავთ, რომ პუტინის რეიტინგი ჯერ კიდევ მაღალ დონეზეა შენარჩუნებული. უცხოეთში - ძირითადად ვეღარ მუშაობს, მაგრამ იქაც დარჩათ გარკვეული საექსპერტო საზოგადოების წარმომადგენლები, რომლებიც დღემდე მათი სასარგებლო გზავნილებით გამოდიან, თუმცა ასეთების რაოდენობა საკმაოდ მცირეა და დარწმუნებული ვარ, მომავალში კიდევ უფრო შემცირდება. _ეს მითი ხომ იმასაც გულისხმობდა, რომ რუსეთი სასტიკია, კრემლი ამ მითს კი არ ეწინააღმდეგებოდა, პირიქით, ამას ნერგავდა კიდეც.მანამდეც ათასი სისასტიკე ჰქონდა ჩადენილი, მაგრამ რასაც ახლა ჩვენ ვხედავთ, დასავლეთის უპრეცედენტო კონსოლიდირებას, ეს მანამდე არ ყოფილა. რა იყო ის, რამაც დასავლეთი დღეს მიიყვანა ასეთ უპრეცედენტო კონსოლიდაციამდე? ჩემი აზრით, ორი ფაქტორია. პირველი - დასავლეთი მაინც თვლიდა, რომ რუსეთის აგრესიული ქმედებები რაღაც ტიპის ჩარჩოებში ჯდებოდა. ხომ წარმოუდგენელია ეს, მაგრამ ასე იყო. ახლა იმ ტიპის, იმ მასშტაბის და იმ ფორმის აგრესიაზე წავიდა, ამის რაიმე ფორმით გამართლება და ჩარჩოებში მოქცევა წარმოუდგენელია. გარდა ამისა, ეს აგრესია იმ ტიპის აღარ არის, რომელიც მხოლოდ რუსეთის სამეზობლოში დარჩება. რა თქმა უნდა, რუსეთი ყოვლად გაუგებარი და გაუგონარი მეთოდებით იბრძვის უკრაინაში, მაგრამ დღეს ყველამ კარგად გააცნობიერა, რომ ახლა მხოლოდ უკრაინას არ ებრძვის და დასავლეთია მისი მთავარი სამიზნე. მეორე - როგორ იმუშავეს ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა და ზოგიერთმა სხვა ქვეყანამ, რომ რუსეთისგან სამხედრო აგრესიის დაწყების საფრთხე ყველას მკაფიოდ დაენახა. ეს იყო როგორც პოლიტიკური და საინფორმაციო, ისე დიპლომატიური სამუშაო. კონსოლიდაციაზე როცა ვსაუბრობთ, ეს ომის დაწყების შემდეგ კი არ მოხდა, არამედ, ომის დაწყებამდე. ამისთვის ძალიან ბევრი რამ გააკეთა ბაიდენის ადმინისტრაციამ, რათა ეჩვენებინა, რას აპირებდა რუსეთის ხელისუფლება. მათ შორის რუსეთისთვისაც ეჩვენებინა, რომ დასავლეთში ძალიან მაღალი კონსოლიდაცია არსებობდა და ძალიან მკაცრი პასუხი მოჰყვებოდა მის ქმედებებს. სამწუხაროდ, რუსეთის შესაჩერებლად ეს საკმარისი ფაქტორი არ აღმოჩნდა. _2021 წლის ოქტომბერში ევროკავშირის ზოგიერთ ქვეყანაში, ასევე მოლდოვაში გაზის კრიზისის წინაპირობა შეიქმნა, ამ მოვლენებმაც ხომ არ იქონია გავლენა რუსეთის წინააღმდეგ ევროკავშირის ასეთ აქტიურ პოზიციაზე? მაშინვე გაკეთდა განცხადებები, რომ სწრაფი ზომები მიეღოთ რუსეთზე ენერგოდამოკიდებულების შესამცირებლად. ბოლო თვეებში, უკრაინის ომამდე მოასწრეს თუ არა ევროკავშირის ქვეყნებმა თადარიგის დაჭერა და ამ ბოლო თვეებმა რა შეცვალა ევროკავშირის პოზიციებში? სამართლიანობისთვის უნდა აღვნიშნოთ, რომ თქვენ მიერ ნახსენები გაზის კრიზისი მხოლოდ რუსეთის გამო არ წარმოქმნილა, იყო სხვა ფაქტორებიც, მაგრამ რუსეთი შეეცადა ამ გაზის კრიზისის გამოყენებას საკუთარი ძალების სადემონსტრაციოდ. იგივე, ბელორუსი-პოლონეთის საზღვარზე, მიგრანტების ნაკადი ხელოვნურად გაიზარდა. იმ პერიოდში, რუსეთს ძალის დემონსტრირების უფრო მკაფიო მცდელობა ჰქონდა, ვიდრე მანამდე. უნდოდა, ეჩვენებინა, რომ ის სერიოზულ პრობლემებს შეუქმნის დასავლეთს, თუ დასავლეთი არ მიიღებს იმ ულტიმატუმს, რომელსაც უყენებდა. სამწუხაროდ, ზოგიერთი ქვეყნისთვის, მაგალითად, ბალტიის ქვეყნებისთვის, ეს საფრთხე რეალური იყო და კარგად ჰქონდათ გაცნობიერებული. მათ მიიღეს პრევენციული ზომები და ვნახეთ, რომ რუსული გაზის მოხმარებაზე უარი განაცხადეს. მაგრამ უფრო ფართო მასშტაბით თუ ავიღებთ, ევროპის ქვეყნებმა, როგორც ხდება ხოლმე, მაინცდამაინც, დიდი ყურადღება არ მიაქციეს. ზოგადად, გაზის მიწოდება ითვლება ორმხრივ დამოკიდებულებად, ასეთი ლოგიკით მოქმედებდნენ ევროპის ქვეყნებიც, რაც ძალიან ლოგიკურია. მიმწოდებელიც დაინტერესებულია, რომ არ შეწყვიტოს გაზის მიწოდება, იმიტომ, რომ იქედან ძალიან სერიოზულ შემოსავალს იღებს და ნავთობისგან განსხვავებით, მყისიერად სხვა ბაზარზე ვერ გადაამისამართებს. ამ ლოგიკიდან მოქმედებდნენ, მაგრამ ეს ლოგიკა არ იყო რუსეთის ლოგიკა. რუსეთის ლოგიკა არის ის, რომ ამას ინსტრუმენტად იყენებდა და ახლაც ცდილობს, მაგრამ ესეც აღარ გამოდის ისე, როგორც თვითონ უნდა. მართალია, რჩება რუსეთის გაზზე დამოკიდებულება, თუმცა ამ დამოკიდებულების გამო, მის მიმართ პოზიციას საბედნიეროდ, არ არბილებენ. _რუსეთში ჩატარებული სოციოლოგიური გამოკითხვების შედეგების მიხედვით, პუტინის პოლიტიკას მოსახლეობის 80% უჭერს მხარს, თუმცა რამდენად სანდოა ამ გამოკითხვის შედეგები,ან რამდენად გულწრფელები შეიძლება იყვნენ რესპონდენტები? რეალურად, შესაძლებელია, რომ პროტესტის სულ სხვა შიდა დინებები მიდიოდეს, რომელიც ჯერ საჯაროდ არ გამოსულა? რუსეთის ტერიტორიაზე არსებული ე.წ. სეპარატისტული ნაღმების გააქტიურების ნიშნებიც ხომ არ არსებობს? რაც შეეხება სოციოლოგიურ გამოკითხვებს, რუსეთში ორი ძირითადი ორგანიზაცია მოქმედებს. ეს არის „ვციომ“ და „ლევადა ცენტრი“. „ლევადა ცენტრი" არის, ასე ვთქვათ თავისუფალი, დამოუკიდებელი. მისი მონაცემები ბევრად უფრო სანდოა, ვიდრე „ვციომის“, მაგრამ ახლა, ორივე დაახლოებით ერთიდაიგივე მაჩვენებელს აჩვენებს. ეს მაჩვენებელი სამწუხაროდ, მეტ-ნაკლებად სანდოა. რაც იყო იმის მანიშნებელი, რომ რუსეთის საზოგადოების განწყობა მთლად ასეთი შეიძლება არ იყოს, გახლდათ ომის წინ არსებული სოციოლოგიური გამოკითხვები, რომლებიც აჩვენებდა, რომ რუსეთის მოსახლეობა ომს მხარს არ უჭერს და ეშინია ომის. უკრაინაზე ყირიმისგან განსხვავებული დამოკიდებულება ჰქონდათ. ყირიმის ანექსიას რუსული საზოგადოების დიდი ნაწილი უჭერდა მხარს და პუტინს მაშინ ყველაზე მაღალი რეიტინგი ჰქონდა თავისი მმართველობის პერიოდში. ეს არის ერთი ფაქტორი, რომელიც მიუთითებს, რომ ეს სოციოლოგიური გამოკითხვები შეიძლება, მთლად სანდო არ იყოს. მეორე ფაქტორი, არის ის შიში, რომელიც აშკარად არსებობს რუსეთის საზოგადოებაში. რაც შეეხებათ რეგიონებს, რომლის სუვერენიტეტის პრობლემაც რუსეთს აშკარად ჰქონდა 90-იან წლებში, ეს პრობლემა მეტწილად მოაგვარა. ამ ეტაპზე არ ველოდები, რომ რომელიმე რეგიონი აქტიურად შეეცდება, რუსეთის სივრციდან გავიდეს, ან რაიმე ისეთი ქმედებები განახორციელოს, რომელიც დამატებით პრობლემას შეუქმნის რუსეთის ხელისუფლებას. თუკი ასე მოხდება, გამიხარდება, მაგრამ არ მაქვს ასეთი მოლოდინი, რადგან ის სისტემა, რომელიც ამ რეგიონების კონტროლის თვალსაზრისით პუტინმა ჩამოაყალიბა, არის ძალიან მყარი. რისი მოლოდინიც შეიძლება, გვქონდეს, ეს არის პროტესტი სანქტ-პეტერბურგსა და მოსკოვში. ამას ირიბად ადასტურებს ის, რომ სამხედრო კონტინგენტში ერიდებიან ან საერთოდ არ ახვედრებენ მოსკოვის და პეტერბურგის მცხოვრებლებს, რადგან თვლიან რომ ამ ორ დიდ ქალაქში, რომლებიც რუსეთის პოლიტიკურ ცენტრად მიიჩნევა, დაღუპული ჯარისკაცების ჩამოსვენება კრემლისთვის მიუღებელ პროცესებს გამოიწვევს. ეს არის ერთი ირიბი სუსტი ინდიკატორი. თუმცა, ამის მოლოდინიც ნაკლებად მაქვს. ცოტა უფრო მეტად რისი მოლოდინიც შეიძლება მქონდეს, შესაძლოა, თვითონ რეჟიმის შიგნით მოხდეს რაღაც. _სანქციების წნეხის ქვეშ მოყოლილი რუსი ოლიგარქებისგან თუ შეიძლება ველოდოთ რაიმე უკმაყოფილების და პროტესტის ტალღას და თუ მოახდენს ეს გავლენას რეჟიმზე? -ოლიგარქებს რა თქმა უნდა, ამის ფინანსური რესურსები შეიძლება, გააჩნიათ, მაგრამ ისევე როგორც რეგიონებთან მიმართებით, ოლიგარქებთან დაკავშირებით, ორი მომენტია გასათვალისწინებელი. ერთი ის, რომ პუტინის რეჟიმმა მოახერხა და ყველა ოლიგარქი ვინც რუსეთშია დარჩენილი, თავის ინსტრუმენტად, მათ შორის საგარეო და შიდა პოლიტიკის ინსტრუმენტად აქცია და ძალიან მყარი კონტროლი აქვს ამაზე. მეორე, ამ ოლიგარქებში ძალიან ბევრია პუტინის უახლესი გარემოცვის წარმომადგენლები, რომლებმაც ეს დიდი თანხები ხელისუფლებაში პუტინის მოსვლის შემდეგ იშოვეს. კარგად იციან, რომ პუტინის ხელისუფლებიდან ჩამოცილება მათთვის პირდაპირი საფრთხეა. ამიტომ, მე ვთვლი, ფინანსური ინსტრუმენტი საკმარისი არ არის. ჯერ ერთი, პუტინის ხელისუფლებას მათზე მაღალი დონის კონტროლი აქვს, მეორეც, ოლიგარქები რეალურ ინსტრუმენტებს არიან მოკლებული, მით უმეტეს, რომ საზოგადოებაც დათრგუნულია, შეშინებულია და ვერ აპროტესტებს, შეიძლება, აქვს რაღაც საპროტესტო განწყობა, მაგრამ ვერ აპროტესტებს, თუმცა ვხედავთ საწინააღმდეგოსაც, მხარს უჭერენ პუტინს. _საინტერესოა, ამ მოცემულობაში როგორია ცენტრალური აზიის ქვეყნების პოზიცია რუსეთთან მიმართებით? რუსეთი ახლანდელ მდგომარეობაში კი არა, ომის დაწყებამდეც კი არ იყო მზად, ჩინეთთან კონფრონტაციაში შესულიყო. ცენტრალურ აზიაში ჩინეთი ეკონომიკურად ძალიან მყარად არის წარმოდგენილი. რუსეთი ცენტრალურ აზიასაც თავისი ექსკლუზიური გავლენის ზონად მიიჩნევს და არ სურს, მასზე მყარი პოზიციები, თუნდაც ეკონომიკურ სფეროში ჰქონდეს ვინმეს, მაგრამ ის ამას ეგუებოდა, რადგან სხვა გამოსავალი არ ჰქონდა. რუსეთზე მითების თემას თუ გავაგრძელებთ, იყო მითი, რომ ცენტრალურ აზიაზე რუსეთის გავლენის კომპეტენცია უსაფრთხოებაა. თქვენ რაც ახსენეთ, უზბეკეთზე, ის ტრადიციულად, ცოტა განსხვავებული ქვეყანაა და ყოველთვის ცოტა უფრო დამოუკიდებელ პოლიტიკას ატარებდა, მაგრამ მეტ-ნაკლებად იმასაც ეხება, რაზეც ვსაუბრობთ. დანარჩენ ქვეყნებს უფრო მეტად ეხებათ. ითვლებოდა, რომ ამ რეგიონში უსაფრთხოების საკითხები რუსეთის პრეროგატივაა, ეკონომიკა კი - ჩინეთის. ესეც მითი იყო... ფაქტია, რუსეთს რომ უნდოდეს ამ ქვეყნების იძულება ჩინეთის სახითაც და თურქეთის სახითაც, მათ დიდი დასაყრდენი გააჩნიათ და ასე ადვილად ამ ქვეყნების რამეზე დაყოლიებას ვერ მოახერხებს, მით უმეტეს, ახლა როცა რუსეთი სერიოზულ წარუმატებლობას განიცდის უკრაინაში, მათი დაყოლიება ასე მარტივი არ არის. ჩინეთის და თურქეთის ფაქტორის გარდა, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ დასავლეთიც. დასავლეთს, მათ შორის აშშ-ს, ამ ყველა ქვეყანასთან პირდაპირი კომუნიკაცია აქვს. ეუბნება, რომ რუსეთის არამხოლოდ სამხედრო მხარდაჭერა, არამედ სანქციების გვერდის ავლაში დახმარებაც კი, მათ წინააღმდეგ სანქციებს გამოიწვევს. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია არამხოლოდ ცენტრალურ აზიასთან, არამედ ბელორუსის და სომხეთის პოზიციასთან მიმართებითაც, რომლებიც პოსტსაბჭოთა სივრცეში რუსეთის მთავარ მოკავშირეებად ითვლებიან. _ფაქტია, რომ რეგიონის ქვეყნები ცდილობენ, მსოფლიო უსაფრთხოების ახალ არქიტექტურაში საკუთარი ადგილი დაიმკვიდრონ, ამ ფონზე, როგორ გამოიყურება საქართველოს პოზიცია? სიმართლე გითხრათ, ჩემთვის საქართველოს საკითხი არის ყველაზე რთული შეკითხვა. რთული არა იმიტომ, რომ ამ შეკითხვაზე პასუხი არ მაქვს. პირველ რიგში, ის უნდა ვთქვათ, რომ საქართველო დეკლარირებულად დასავლეთის მოკავშირედ რჩება, მაგრამ სამწუხაროდ, დეკლარირებულად, რადგან სხვა მხრივ, შეიძლება, ძალიან სერიოზული კითხვები გაჩნდა, არამხოლოდ ჩვენს საზოგადოებაში, არამედ შესაძლოა, დასავლეთშიც კი. როცა საქართველოზე ვსაუბრობთ, რამდენიმე საკითხზე უნდა გავამახვილოთ ყურადღება - საზოგადოების უმეტესობის პოზიცია და უკრაინის მიმართ მისი განწყობები ეჭვს არ იწვევს, სრულიად ცხადია. ჩემი აზრით, პრეზიდენტმაც მისი უფლებამოსილების ფარგლებში ძალიან ბევრი სწორი ნაბიჯი გადადგა. ჩვენმა წარმომადგენლობებმა საერთაშორისო მისიებში სწორი პოზიცია დაიჭირეს. ერთადერთი სწორი პოზიციაა, რომელიც საქართველოს უნდა დაეჭირა. მე კი მესმის ხელისუფლების წარმომადგენლები სწორედ ამაზე აპელირებენ, მაგრამ საერთოდ ვერ წარმომიდგენია, საერთოდ სხვა პოზიცია გვქონოდა ან ამაზე ვაკეთებდეთ აქცენტს - "ჩვენ რომ ახლა ეს გავაკეთეთ". არ შეიძლებოდა, სხვა პოზიცია გვქონოდა, წარმოუდგენელია! რაც შეეხება აღმასრულებელ ხელისუფლებას და საპარლამენტო უმრავლესობას, მათი განცხადებები უკრაინასთან მიმართებით, ხილულად რაც ჩანს, შეიძლება, რაღაცები სხვანაირად ხდება დიპლომატიასა და ორმხრივ ურთიერთობებში, რომლებსაც მე ვერ ვხედავ და კარგია, თუ ეს ხდება. მაგრამ ხილულად რაც ჩანს, მათი განცხადებები და ურთიერთობები ჩვენს პარტნიორებთან ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს. არათუ გასაკრიტიკებელია, დამაზიანებელია ჩვენი ქვეყნის ეროვნული უსაფრთხოებისთვის. _როგორც თქვენ აღნიშნეთ, რუსეთი სერიოზულ მარცხს განიცდის უკრაინასთან ომში, რაც პირველ რიგში გმირი უკრაინელი ხალხის და ამავდროულად, დასავლეთის წნეხითაც არის განპირობებული. თქვენი მონაცემებით, რა გავლენა იქონია სანქციებმა რუსეთის სამხედრო რესურსებზე და როგორ აისახება ეს რუსეთის გრძელვადიან საოკუპაციო პოლიტიკაზე? ეს სანქციები გრძელვადიან პერსპექტივაში რა გავლენას იქონიებს, საკითხის ასე დასმა ყველაზე სწორი მიდგომაა. მას შემდეგ, რაც რუსეთმა უკრაინის წინააღმდეგ აგრესია დაიწყო და მანამდეც, ჩვენ გვესმოდა ასეთი პოზიციები, მათ შორის, პრეზიდენტ ზელენსკის მხრიდანაც (რაც გამართლებულია), რომ „სანქციების ადრე დაწესების შემთხვევაში, შეიძლება, ეს გაუგონარი სამხედრო აგრესია აგვეცილებინა“. მაგრამ შეიძლება, პირიქით, ვერ აეცილებინათ და დასავლეთის ამ ინსტრუმენტის წინასწარ გამოყენება მომხდარიყო. შესაძლოა, რუსეთს მოეხერხებინა, ამ სანქციების წინააღმდეგ გადაწყობა და უფრო თამამი ყოფილიყო. ამიტომ, სანქციებზე როდესაც ვსაუბრობთ, რა თქმა უნდა, ამას უკვე აქვს ეფექტი. წარმოუდგენელია, დასავლეთის სანქციებს ეფექტი არ ჰქონდეს, რადგან რუსეთის მიმართ უპრეცედენტო მასშტაბის ზომებია დაწესებული. სანქციები კიდევ იზრდება და უფრო მეტად გაიზრდება იმ გაუგონარი დანაშაულის გამო, რასაც უკრაინაში სჩადის. რა თქმა უნდა, ამას კიდევ მოჰყვება მსხვერპლი, რაც წარმოუდგენელია, ვინმეს უხაროდეს. უბრალოდ, ფაქტობრივ გარემოებაზე ვსაუბრობთ, რასაც რუსეთი აკეთებს. ეს სანქციები კიდევ უფრო გაიზრდება და კიდევ უფრო მძიმედ დააწვება რუსეთს, თუმცა დღეს ზუსტად ვერავინ ვერ იტყვის, ეს სანქციები რეალურ შედეგებს როდის მოიტანს; როდის შეცვლის საზოგადოების განწყობას რუსეთის შიგნით. აქ მხოლოდ ის არ არის, რომ ეკონომიკური პრობლემები გაუჩნდება, შეცვლის საზოგადოების განწყობასაც და თუ კი შესაძლებელია მათი თვალის ახელა, აუხელს თვალს. მე არ მგონია, ისინი მყისიერად ელოდებოდნენ ამ შედეგებს. წარმოუდგენელია, მყისიერად ელოდებოდე სანქციების შედეგს ისეთი რეჟიმის პირობებში, როგორიც პუტინის რეჟიმია, რომელიც მართავს საზოგადოებრივ აზრს და მარწუხებში ჰყავს მოქცეული საკუთარი საზოგადოება. არ მგონია, რომ დასავლეთი ასეთი გულუბრყვილო იყოს. რა თქმა უნდა, სანქციები და კონსოლიდაცია ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ჩემი აზრით, მთავარი მაინც აღმოჩნდა უკრაინის და უკრაინული საზოგადოების მზაობა, ღირსეული წინააღმდეგობა გაეწია ამ გაუგონარი სამხედრო აგრესიისთვის. მთავარი აღმოჩნდა ის სამხედრო მხარდაჭერა, რომელიც არამხოლოდ ახლა ხდება აგრესიის დაწყების შემდეგ, დასავლეთის ქვეყნებმა საბედნიეროდ, უფრო ადრე დაიწყეს ამაზე ზრუნვა. ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი, თორემ რუსეთს რომ სამხედრო წარმატებისთვის მიეღწია, მერე მხოლოდ იმ გრძელვადიანი სანქციების იმედად დარჩენა მოგვიწევდა. _ომის დასრულების შემდეგ როგორი იქნება უკრიანა და როგორ აისახება ეს ყველაფერი საქართველოზე? უკრაინის როლი იქნება ბევრად უფრო ძლიერი და ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე აქამდე ყოფილა. იმედი მაქვს და დარწმუნებულიც ვარ, ასე იქნება, მაგრამ მოვლენებს არ უნდა გავუსწროთ. ის რაც ხდება უკრაინაში, ამაზე ძალიან ბევრია დამოკიდებული. რუსეთი არ აპირებს და არ აუღია სამხედრო აგრესიაზე ხელი. ის კიდევ ცდილობს ძალების მობილიზებას და სამხედრო აგრესიის გაგრძელებას. რა თქმა უნდა, უკრაინელებს სამხედრო წარმატებები აქვთ, მაგრამ ამ სამხედრო წარმატების გაძლიერებაზე, ძალიან ბევრია დამოკიდებული, ამიტომ, უნდა ვიყოთ იმედიანად და უკრაინის შემდგომ წარმატებებს უნდა დაველოდოთ. მერე უკვე თამამად კი არა, თავდაჯერებულად ვისაუბრებთ უკრაინაზე, როგორც ძალიან გავლენიანი რეგიონული სახელმწიფოს როლზე. _ბატონო გიორგი, ბოლო კითხვა ანაკლიას ეხება. დღეს რომ ღრმაწყლოვანი პორტი გვქონოდა, ეს გვამყოფებდა თუ არა სრულიად სხვა მოცემულობაში, იმ უპრეცედენტო სანქციების გათვალისწინებითაც, რომელიც რუსეთს დაუწესდა, მათ შორის პორტებზე. იქნებოდა თუ არა ეს შესაძლებლობა ქვეყნისთვის, სერიოზული სატრანზიტო ჰაბის ფუნქცია შეესრულებინა? რა თქმა უნდა, შავ ზღვაზე არის ორი ღრმაწყლოვანი პორტი. ერთი არის რუსეთში, მეორე არის თურქეთში. რუსეთში რა ღრმაწყლოვანი პორტიც არ უნდა იყოს, ის ამ პირობებში დასრულებულია. ჩვენ ვიქნებოდით მესამე. ფოთი რა თქმა უნდა კარგია, მაგრამ ვერასდროს იქცევა ღრმაწყლოვან პორტად. როცა ანაკლიის პორტის ჩავარდნაზეა საუბარი, ხელისუფლება გვიმტკიცებს, რომ იმ კონსორციუმმა, რომელსაც ეს ვალდებულება ჰქონდა აღებული, პირობები ვერ შეასრულა. დავუშვათ, ხელისუფლებას ვენდობით... როდის გაჩერდა ანაკლიის პროექტი, რამდენი ხანი გავიდა მას შემდეგ და ახალი ტენდერიც კი არ გამოცხადებულა.
