„არამეგობრული“ ქვეყნები იძულებულნი არიან გადაიხადონ რუსული გაზის საფასური სპეციალური სქემით. დაეხმარება თუ არა ეს რუსეთის ეკონომიკას და გააძლიერებს რუბლს? europetime გასული კვირის განმავლობაში განვითარებული მოვლენების მიმოხილვას გთავაზობთ.
ვლადიმერ პუტინმა თავისი განკარგულებით 1-ელი აპრილიდან დაამტკიცა ახალი სქემა, რომლის თანახმადაც „არამეგობრულმა ქვეყნებმა“ გაზის საფასური რუბლში უნდა გადაიხადონ. სქემის თანახმად, მათ უნდა გახსნან ანგარიში „გაზპრომბანკში“, საიდანაც ფული „გაზპრომს“ მიეწოდება. თუ თანხის გადახდა კრემლის დადგენილი სქემით არ მოხდება მოქმედი კონტრაქტები შეჩერდება. კერძოდ, რუსეთი გაზის მიწოდებას შეაჩერებს.
ვინ არიან „არამეგობრული ქვეყნები“?
ევროკავშირის ყველა ქვეყანა, დიდი ბრიტანეთი, იაპონია და კიდევ 20 ქვეყანა. „არამეგობრული“ ქვეყნებში რუსული გაზის ყველაზე დიდი 5 იმპორტიორიდან 4 - გერმანია, იტალია, ავსტრია და საფრანგეთი ახალ სქემაში მოხვდა. გაზის საფასურის რუბლში გადახდა არ მოუწევს თურქეთს, რომელიც ამ ხუთეულის წევრია.
2021 წელს „არამეგობრულმა“ ქვეყნებმა $43 მილიარდის რუსული გაზი შეისყიდეს. ესაა იმ თანხის 80%, „რაც „გაზპრომმა“ მილსადენში გატარებული გაზისთვის მიიღო. რუსეთის ექსპორტში გაზის წილი 11%-ია.
შესყიდვების სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ევროპისთვის რუსული გაზი კრიტიკულად აუცილებელია. 2021 წელს ევროკავშირმა 155 მილიარდი კუბური მეტრი გაზი შეისყიდა. ესაა ევროპული გაზის იმპორტის 45% და გაზის მოთხოვნის 40% (საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტო).
აშშ-ს სააგენტო S&P Global Platts-ის ინფორმაციით 2022 წელს ევროპა სანქციებისა და უკრაინაში ომის მიუხედავად რუსულ გაზს შეუფერხებლად მიიღებს.
მოუწევთ თუ არა ევროკავშირის ქვეყნებს გაზში რუბლის გადახდა?
არ მოუწევთ. კრემლის მიერ წარმოდგენილი ახალი სქემა ასეთია: „არამეგობრული ქვეყნის“ წარმომადგენელმა „გაზპრომბანკში“ ორი ანგარიში უნდა გახსნას ევროში და დოლარში.
შემდეგ „გაზპრომბანკი“ უცხოურ ვალუტას გაყიდის „მოსკოვის სავალუტო ბირჟაზე“ და მიღებულ რუბლს შემსყიდველის შესაბამის ანგარიშზე ჩარიცხავს, რომელიც თავად გადარიცხავს თანხას „გაზპრომის“ ანგარიშზე.
ამასთან რუსეთის ხელისუფლება იტოვებს უფლებას რომ რიგმა ქვეყნებმა და კონტრაქტორებმა გაზი სქემის გვერდის ავლით იყიდონ.
რეალურად არაფერი შეცვლილა?
არაფერი შეცვლილა, გარდა იმისა, რომ „გაზპრომბანკი“, რომლის არხებშიც გაზის საფასურის ტრანზაქციები გაივლის, დასავლური სანქციების ქვეშ, სავარაუდოდ გარანტირებულად აღარ მოხვდება.
როგორ იმოქმედებს პუტინის ახალი სქემა რუბლის კურსზე?
ანალიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ „არამეგობრული“ ქვეყნებისთვის გაზის საფასურის რუბლის გადახდის სქემა რუბლის კურსის ვარდნას ვერ შეაჩერებს. „გაზპრომბანკი“ მიღებული ვალუტის 80%-ს მოსკოვის ბანკთაშორის ბირჟაზე გაიტანს, თუმცა ეს რუბლსა და რუსეთის ეკონომიკაზე ნაკლებად აისახება.
მაშინ რაში სჭირდება პუტინს გაზის საფასურის გადახდის სპეციალური სქემა?
ანალიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ აქ მთავარია ეკონომიკური მოსაზრებები და პოლიტიკური წინააღმდეგობა.
რუსეთის ხელისუფლებას და პუტინს გაზის საფასურის გადახდის სპეციალური სქემა პირველ რიგში იმისთვის სჭირდებოდა რომ გაერკვია მზადაა თუ არა საერთაშორისო ბაზარი რუსული გაზი და ნედლეული რუბლში იყიდოს.
ანალიტიკოსების შეფასებით, გარდა ამისა, რუსეთის ხელისუფლებას სურდა გადაერჩინა თავისი სავაჭრო პარტნიორები რუსეთის ფედერაციასთან ვაჭრობისთვის სანქციების საფრთხისგან: საერთაშორისო მარეგულირებელებისთვის უფრო რთულია ტრანზაქციების თვალყურის დევნება რუბლებში.
და ბოლოს, თუ კრემლი აიძულებს დასავლეთის ქვეყნებს იყიდონ გაზი რუბლით, ამან შეიძლება შექმნას დამატებითი მოთხოვნა რუსულ ვალუტაზე (და მხარი დაუჭიროს რუბლის კურსს გრძელვადიან პერსპექტივაში) და უზრუნველყოს სანქციების გავრცელება ნედლეულის სრულ ემბარგოზე რუსეთიდან. სწორედ ეს აკრძალვა ვრცელდება ირანული ნავთობის შესყიდვაზე, მაგრამ ირანი კვლავ ახორციელებს საგარეო ვაჭრობას ირანულ არეალში სპეციალური ანგარიშების მეშვეობით. რუსეთს ასევე შეუძლია შექმნას ასეთი ალტერნატიული ფინანსური ინფრასტრუქტურა.
კიდევ რა მიზნები აქვს კრემლს და ჩავარდა თუ არა პუტინის გეგმა?
პუტინის პირველ განცხადებას, რომ „არამეგობრული“ ქვეყნების მიერ რუსული გაზის საფასურის გადახდა რუბლებში უნდა მოხდეს, ევროპელმა პოლიტიკოსებმა და ენერგეტიკული კომპანიების წარმომადგენლებმა კატეგორიული უარით უპასუხეს.
როგორც ჩანს, მთელი გასული კვირა რუსეთი და ევროკავშირი ვაჭრობდნენ. შედეგად, მხარეები მივიდნენ „რბილ“ გადაწყვეტამდე, რომელიც ორივე მხარეს შეეფერება. ანალიტიკოსების შეფასებით, კრემლმა შეასრულა თავისი შიდა პიარის მიზნები - ”ჩვენ ვაჩვენეთ ევროპას [ვინ არის პასუხისმგებელი]!” - და ამავდროულად გარანტირებული იქნება „გაზპრომბანკის“ სანქციების საფრთხისგან გამოყვანა.
გარდა ამისა, რუსული „გაზპრომბანკისთვის“ გაზის გადასახადების გადაცემის გამო, მცირდება რუსეთის მიერ მისი ენერგორესურსებისთვის თანხების დაბლოკვისა და გაყინვის რისკები. მაგალითად, აშშ-ის ყოფილმა ელჩმა რუსეთში მაიკლ მაკფოლმა შესთავაზა, რომ დემოკრატიულმა ქვეყნებმა შეაჩერონ რუსეთის მიერ მიწოდებული ნავთობის საფასურის გადახდა, სანამ პუტინი ომს არ დაასრულებდა.
ამავდროულად, პუტინის განკარგულებით, რუსეთის ხელისუფლება ასევე ვერ შეძლებს „გაზპრომბანკში“ უცხოელი მყიდველების უცხოური ვალუტის სპეციალური ანგარიშების დაბლოკვას ან გაყინვა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კრემლი მიანიშნებს, რომ არ აპირებს დასავლელ მყიდველებს ჩამოართვას რუსული გაზის გადახდის და მიღების შესაძლებლობა.
თავის მხრივ, დასავლელმა ოფიციალურმა პირებმა მიიღეს არხი „გაზპრომბანკის“ მეშვეობით, რათა უზრუნველყონ გადახდები გაზზე, რომელიც შეიძლება გამოიყენონ ნებისმიერი სხვა გადასახადისთვის, მაგალითად, ნავთობისთვის. „ირანისა და ვენესუელას გამოცდილება [რომლებიც სანქციების ქვეშ არიან] გვიჩვენებს, რომ ბანკებს შეუძლიათ ტრანზაქციების განხორციელება ისე, რომ მათი საბოლოო ბენეფიციარების დადგენა თითქმის შეუძლებელი იქნება“, - განუცხადა WSJ-ს აშშ-ს ხაზინის ყოფილმა წარმომადგენელმა კერი შტაინბუერმა.
გადაწყდა თუ არა პრობლემა?
არა. ევროპა კვლავ აპირებს შეამციროს დამოკიდებულება რუსულ ენერგო წყაროებზე - ნავთობზე, გაზზე და ნახშირზე, რადგან კრემლი მათ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ იარაღად იყენებს. ევროკავშირმა სწრაფად უნდა იმოქმედოს, განაცხადა ენერგეტიკის საერთაშორისო სააგენტოს (IEA) აღმასრულებელმა დირექტორმა ფატიჰ ბეროლმა.
IEA-მ უკვე შეიმუშავა გეგმა, რათა შემცირდეს რუსული გაზის მიწოდება ევროპაში არსებული 155 მილიარდი კუბური მეტრიდან წელიწადში 55 მილიარდამდე. ექსპერტები ევროკავშირს ურჩევენ:
არ დადოს ახალი კონტრაქტები გაზპრომთან,
შეცვალოს რუსული გაზი LNG-ით შეერთებული შტატებიდან და მილსადენებით ნორვეგიიდან და აზერბაიჯანიდან,
მოახდინოს ბირთვულ ენერგიაზე ფოკუსირება,
შეამციროს შენობების გათბობის ტემპერატურა ევროკავშირში,
დაზოგოს 200 მილიარდი ევრო ელექტროენერგიის გაძვირების პირობებში ყველაზე დაუცველი მომხმარებლების მხარდასაჭერად.
რამდენად რეალურია ამ ამოცანის სწრაფად მიღწევა?
ანალიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ ეს ძალიან რთული იქნება. ამის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ისაა, რომ ევროპა აჭიანურებს „გაზპრომზე“ დამოკიდებულების შემცირებას, რაც დიდი ხანია დაგეგმილი იყო. ახლა ბევრი რამ იქნება დამოკიდებული მსოფლიო ბაზარზე თხევადი გაზის დამატებითი მოცულობის პოვნის შესაძლებლობაზე. მაგრამ ამ დროისთვის ამ ბაზარზე დეფიციტია და არსებული LNG ქარხნები სრული დატვირთვით ფუნქციონირებს. რუსული გაზის მთავარი ალტერნატივა არის თხევადი ბუნებრივი აირის იმპორტი აშშ-დან და ყატარიდან, მაგრამ ამისთვის ევროპის ბაზარზე გათვლილი LNG სიმძლავრეები უნდა გაფართოვდეს. ამას შეიძლება ხუთიდან შვიდი წელი დასჭირდეს.
ნებისმიერ შემთხვევაში, რუსული გაზის (ევროპული ბაზრისთვის მიწოდების ერთ-ერთი ყველაზე იაფი წყარო) შემცვლელის პოვნა გაზის მაღალი ფასების შენარჩუნებას ნიშნავს. მაგალითად, გერმანიის 41,5 მილიონი ოჯახებიდან დაახლოებით ნახევარი გაზს იყენებს გასათბობად. გერმანულ ოჯახს, რომელმაც 2022 წლის მარტში გააფორმა კონტრაქტი გაზის კომპანიასთან, წლის განმავლობაში საშუალოდ 62%-ით მეტი უნდა გადაიხადოს, ვიდრე 2021 წლის დეკემბერში დადებული ასეთი კონტრაქტი.
ხოლო დიდ ბრიტანეთში, მომდევნო 12 თვის განმავლობაში, საშუალო ოჯახის გადასახადი ყველაფერზე, რაც ეხება ენერგორესურსებს (გათბობა, ცხელი წყალი, ელექტროენერგია) გაიზრდება 1100 ფუნტით. მთლიანი ხარჯები ინფლაციის გამო გაძვირებული პროდუქტების გათვალისწინებით 2600 ფუნტით. გაზის (+81%) და ელექტროენერგიის (+36%) სტანდარტული ტარიფების 1 -ელ აპრილს გაზრდით ქვეყანაში ხუთი მილიონი ოჯახი „ენერგეტიკული სიღარიბის“ მდგომარეობაში აღმოჩნდება.
რა მოხდება, თუ ვითარება გაუარესდება და კრემლი მაინც გადაწყვეტს ევროპის „გათიშვას“ რუსული გაზისგან?
ექსპერტების შეფასებით, ეს იქნება გიგანტური შოკი ევროპის ეკონომიკისთვის.
მაგრამ ამავდროულად რუსეთისთვის ევროპული მიმართულებით ექსპორტის შემცირება სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების მკვეთრ ვარდნას ნიშნავს. 2022 წლის ბიუჯეტის კანონის მიხედვით, ქვეყნის შემოსავლების 38,1% ნავთობისა და გაზის შემოსავლებზე მოდის. შეუძლებელი იქნება გამოშვებული ნაკადების სწრაფად გადამისამართება სხვა მიმართულებით (მაგალითად, ჩინეთში) , მაშინ რუსეთს მოუწევს ახალი და ძვირადღირებული ინფრასტრუქტურის შექმნა..
